Sekcja Historyczna Polskiego Towarzystwa Fizjoterapii

W dniu 19 marca 2023 r. mija pierwsza rocznica śmierci prof. dr. hab. Mariana Zembali (1950-2022), wybitnego polskiego kardiochirurga, pioniera transplantacji płuca i płuco-serca w Polsce, ministra zdrowia w 2015 r.

Profesor M. Zembala był absolwentem AM we Wrocławiu (1974 r.). W latach 1975-1981 pracował jako asystent, a następnie starszy asystent w klinice Chirurgii Serca AM we Wrocławiu. W 1979 r. obronił z wyróżnieniem pracę doktorską. Rok później odbył staż w belgijskiej Klinice Kardiochirurgii, następnie w latach 1982-1985 staż naukowy w Holandii, w klinice Kardiochirurgii St. Antonius Uniwersytetu w Utrechcie.

Po powrocie do kraju rozpoczął pracę w Katedrze i Klinice Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu kierowanej przez prof. Zbigniewa Religę (1938-2009). W 1988 r. odbył kolejny staż naukowy w Deborah Heart and Lung Center w Nowym Yorku. Gdy wrócił, znalazł się w zespole prof. Religi, który dokonał pierwszej udanej transplantacji serca.

W 1992 r. habilitował się na podstawie dorobku naukowego oraz rozprawy pt. Chirurgiczna reperfuzja mięśnia sercowego w świeżym zawale. W 1993 r. został dyrektorem Śląskiego Centrum Chorób Serca w Zabrzu. W 1998 r. otrzymał tytuł profesora nauk medycznych.

W 1997 r. jako pierwszy lekarz w Polsce wykonał transplantację pojedynczego płuca, natomiast w 2001 r., również jako pierwszy w kraju, przeszczepił choremu płuco-serce. Wykonał także zabieg wszczepienia by-passów 103-letniej pacjentce. W 2011 r. został wybrany na funkcję przewodniczącego Rady Naukowej przy Ministrze Zdrowia. Był także krajowym konsultantem z zakresu kardiochirurgii. W okresie od 16 czerwca do 16 listopada 2015 r. pełnił funkcję ministra w rządzie premier Ewy Kopacz. Był członkiem wielu krajowych i międzynarodowych stowarzyszeń, m.in. krajowym korespondentem PAU, Komitetu Nauk Klinicznych PAN, Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, International Society for Heart and Lung Transplantation. W 2016 r. został prezesem Europejskiego Towarzystwa Kardio-Torakochirurgicznego (EACTS). Pełnił funkcję redaktora naczelnego kilku pism naukowych, m.in. „Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska” oraz „Interactive CardioVascular and Thoracic Surgery”. Pracę lekarza traktował jako służbę bliźniemu i pomoc drugiemu człowiekowi, który zawsze był na pierwszym miejscu jego działalności. Dbał też o poprawę warunków pracy i płacy pracowników ochrony zdrowia.

W dniu 8 marca 1930 r. w Warszawie zmarł prof. Ireneusz Wierzejewski (ur. 1881 r.), lekarz, twórca polskiej ortopedii, założyciel Polskiego Towarzystwa Ortopedycznego oraz pisma „Chirurgia Narządów Ruchu i Ortopedia Polska”, senator II kadencji w II RP.

Po powrocie z Berlina w 1912 r., gdzie praktykował w Zakładzie Leczniczo-Wychowawczym dla Kalek Konrada Biesalskiego, został kierownikiem Poznańskiego Zakładu Ortopedycznego im. B.S. Gąsiorowskiego. W grudniu 1918 r. jako niemiecki szef sanitarnego korpusu uratował dla armii powstańczej cenne zapasy materiału sanitarnego przeznaczonego do transportu do Niemiec. Wkrótce został szefem sanitarnym wojsk wielkopolskich w randze generała brygady.

Następnie objął kierownictwo Katedry Ortopedii UP, był zastępcą dyrektora Studium WF. Prowadził kursy masażu i gimnastyki leczniczej dla wychowawców fizycznych, zorganizował Poradnię Sportową Ośrodka WF. Po śmierci Profesora, jeden z jego asystentów dr Wiktor Dega napisał: „Stratę jego opłakują nie tylko jego uczniowie, którzy mieli w Nim jak najlepszego szefa, bogatego w doświadczenie, a zawsze życzliwego i przyjacielskiego, zawsze pogodnego i wesołego, ale opłakują go wszyscy ci, którzy mieli sposobność poznać jego głęboką naturę, tak prostą i ujmującą; opłakują go wdzięczne rzesze kalek, którym odjął lub zmniejszył kalectwo. Toteż pogrzeb jego stał się wielką demonstracją uznania i czci”.

Działając w towarzystwach naukowych oraz jako polityk w Senacie RP starał się wprowadzić w życie system kompleksowej opieki nad kalekami własnego pomysłu, będący zmodyfikowanym wzorem systemu niemieckiego. Jego koncepcja stanowiła pierwowzór, który po II wojnie światowej znakomicie rozwinął prof. Wiktor Dega – tworząc polską szkołę rehabilitacji.

Wkład prof. Wierzejewskiego w rozwój rehabilitacji ocenił prof. Dega w setną rocznicę jego urodzin (urodził się 23 marca 1881 r. w Kozłowie pod Opalenicą w powiecie nowotomyskim): „Nikt dziś nie zaprzecza, że Wierzejewski jest powszechnie uznany za ojca ortopedii polskiej. Mało kto jednak zdaje sobie sprawę, że Wierzejewski w swojej walce o państwową opiekę nad kalekami był w swoich założeniach prekursorem rehabilitacji niepełnosprawnych w Polsce”. Profesor należy do panteonu twórców rehabilitacji i fizjoterapii w Polsce.

W dniu 1 marca 1929 r. minęła 94 rocznica śmierci dr Władysława Jareckiego (ur. 1876 r.), lekarza – społecznika, neurologa, w latach 1918-1929 dyrektora Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie, który przyczynił się do odbudowy tej placówki i jej rozwoju, a także do stworzenia podstaw rozwoju sportu inwalidów w Polsce (ob. osób z niepełnosprawnościami).

Doktor W. Jarecki był absolwentem Wydziału Lekarskiego UJ w Krakowie (1907). W tym samym roku pracował w uzdrowisku w Kosowie, jak pełnomocnik dr. Tarnawskiego. W 1908 r. nostryfikował swój dyplom w Dorpacie. W latach 1909-1912 specjalizował się w neurologii w szpitalu św. Ducha w Warszawie. W 1914 r. został powołany do wojska rosyjskiego – służył na Kaukazie jako lekarz naczelny wojskowego szpitala psychiatrycznego w Tyflisie. W tym czasie pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Wykonawczego Polskich Organizacji Wojskowych i Polskiej Rady Okręgowej na Kaukazie.

W czerwcu 1918 r. powrócił do kraju i w dniu 1 września objął stanowisko dyrektora Instytutu Głuchych i Ociemniałych w Warszawie (zał. w 1817 r.), którym kierował do śmierci. Był cenionym neurologiem, specjalistą od zaburzeń mowy. W pracy zawodowej i społecznej poświęcał dużo czasu i energii poprawie sytuacji osób głuchoniemych i ociemniałych. Jako lekarz i społecznik przewodniczył stowarzyszeniu głuchoniemych i ociemniałych, służył idei i wykładał o „zboczeniach mowy” będąc w Polsce „jedynym poważnym specjalistą w przedmiocie zaburzeń mowy”. Był także sekretarzem Warszawskiego Towarzystwa Neurologicznego, kuratorem w Towarzystwie Głuchoniemych, prezesem Towarzystwa Ociemniałych, członkiem Zarządu Towarzystwa „Latarnia”, zjednoczenia pracowników niewidomych, przewodniczącym koła szkolnego przy Instytucie Głuchoniemych i Ociemniałych. Członkiem Zarządu Głównego i Wydziału Wykonawczego Związku Lekarzy Polskich, członkiem Rady i Zarządu Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej, członkiem Komitetu Redakcyjnego „Nowin Społeczno-Lekarskich”, wydawcą (od 1923 r.) czasopisma „Neurologia Polska”.

Gdy kierował Instytutem Głuchoniemych i Ociemniałych, zainicjował powstanie szkolnego koła sportowego. Najpierw wprowadził gimnastykę dla uczniów Instytutu, a w dniu 17 czerwca 1922 r. powołał klub sportowy, który początkowo nosił nazwę Koło Głuchoniemych i składał się z 14 członków – uczniów oraz absolwentów Instytutu. W krótkim czasie klub zmienił formułę organizacyjną i nosił nazwę Warszawski Klub Sportowy Głuchoniemych. W 1927 r. klub ten zdobył mistrzostwo Polski w piłce nożnej, ale też w następnych latach dominował w rywalizacji lekkoatletycznej. Po pięciu latach, opisując organizację sportu inwalidów w Polsce W. Jarecki wspominał: „Powstanie I Klubu Głuchoniemych w Polsce to pierwsze drgnienie trzydziestotysiącznogłowego uśpionego olbrzyma, to pierwszy przejaw tężyzny jego ducha i ciała, to zachęta, udzielona innym braciom, to zerwanie z ospałością, biernością, alkoholem i zepsuciem, to silny pęd do zdrowia i mocy”. Już w 1924 r. ekipa warszawskiego klubu po raz pierwszy w historii, jako reprezentacja polskich inwalidów, wzięła udział w międzynarodowych zawodach . W dniach 10-17 sierpnia pięcioosobowa grupa głuchoniemych lekkoatletów, na własny koszt wystartowała w I Igrzyskach Sportowych Głuchoniemych w Paryżu. Od tej chwili polscy inwalidzi z sukcesami starowali z sukcesami w międzynarodowych zmaganiach sportowych.

Więcej na temat początków sportu inwalidów w Polsce zobacz w: B. Skolik, M. Migała, S. Jandziś: Rehabilitacja w Polsce w latach 1918-1939. cz. 2. Kształtowanie się standardu polskiej rehabilitacji w aspekcie fizjoterapii uzdrowiskowej i sportowej oraz różnych form aktywności fizycznej człowieka, Opole 2022, s. 233-280.

Dnia 10 lutego 2023 r. minęło sto lat od śmierci Wilhelma C. Roentgena (1845-1923), niemieckiego fizyka, laureata pierwszej Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (1901 r.) za odkrycie promieni (1895 r.), które sam nazwał promieniami X, a po latach nazwano jego nazwiskiem.

Był absolwentem Uniwersytetu w Zurichu (1869 r.), wykładowcą w Uniwersytecie w Strasburgu, profesorem Akademii Rolniczej w Hohenheim, katedry fizyki Uniwersytetu Juliusza i Maksymiliana w Würzburgu oraz Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana w Monachium.

Gdy odkrył nowy typ promieni, które nazwał promieniami X, okazało się, że są ono bardzo przenikliwe, przenikają przez ciała nieprzezroczyste, zaciemniają kliszę fotograficzną, nie odchylają się w polu magnetycznym. W dniu 22 grudnia 1895 r. naświetlił rękę swojej żony; po 15 minutach ekspozycji uzyskał rentgenogram. Już 28 grudnia doniósł o swym odkryciu Towarzystwu Fizyczno-Lekarskiemu, a w styczniu 1896 r., podczas posiedzenia naukowego Towarzystwa, na którym zreferował wyniki swoich badań, prześwietlono rękę jednego z uczestniczących w nim anatomów. W kolejnych latach Röntgen prowadził dalsze badania natury odkrytego promieniowania. Zbadał wiele jego właściwości, jak np. zdolność jonizacji gazów, zależność przenikliwości od długości fali, dyfrakcję na szczelinach, na których uzyskiwano ugięcie fal świetlnych — nie udało mu się uzyskać obrazu dyfrakcyjnego promieniowania X. Sformułował także prawa pochłaniania promieni X przez substancje oraz wskazał sposób wykorzystania tych promieni w medycynie. Odkrycie Röntgena natychmiast zastosowano w praktyce lekarskiej do celów diagnostycznych. Roentgen nigdy nie opatentował swojego wynalazku, ponieważ uważał, że odkrycia naukowe należą do całej ludzkości. Pieniądze otrzymane w ramach Nagrody Nobla przeznaczył na Uniwersytet w Würzburgu.

W większości krajów promienie Roentgena nazywane są promieniami X lub promieniowaniem X (w krajach anglojęzycznych są to X-rays). W Polsce i Niemczech używa się terminu promieniowanie rentgenowskie (także promieniowanie Röntgena lub Roentgena). Na jego cześć jednostkę dawki promieniowania jonizującego nazwano rentgenem. Również urządzenie do prześwietleń wykorzystujące promieniowanie rentgenowskie – aparat rentgenowski – nazywa się potocznie „rentgenem”. Od 1 listopada 2004 r. jego nazwisko znalazło się też w nazwie pierwiastka chemicznego – roentgena (l.a. 111) – znanego wcześniej jako unununium.

Order Uśmiechu obchodzi w 2023 r. swoje 55 urodziny. W dniu 22 września 1968 r. pierwszym w historii Kawalerem Orderu Uśmiechu został prof. Wiktor Dega (1896-1995). Swój Order Uśmiechu odebrał w Poznaniu w dniu 6 lutego 1969 r. Odznaczenie to nadawane jest przez dzieci. Order przyznawany jest dwa razy do roku – wiosną i jesienią (początkowo było to pierwszego dnia wiosny i ostatniego dnia lata), przy czym nie przyznaje się osobom zmarłym. Symbol uśmiechniętego słoneczka zaprojektowała w 1968 r. 9-letnia wówczas Ewa Chrobak z Głuchołaz (woj. opolskie), która wygrała ogólnopolski konkurs spośród ponad 44 tys. uczestników. W 2009 r. w Głuchołazach powstał skwer Kawalerów Orderu Uśmiechu, a od 2013 r. w alei Kawalerów Orderu Uśmiechu odsłaniane są przez Kawalerów tabliczki zawierające nazwisko laureata, jego podpis, logo Orderu oraz rysunek uśmiechu wykonany przez wyróżnionego, który jest zapraszany do jej odsłonięcia. Głuchołazy – znany w kraju ośrodek rehabilitacji, od 2018 r. posiadają tytuł Miasto Orderu Uśmiechu, przyznany przez Międzynarodową Kapitułę Orderu Uśmiechu.

Miło nam poinformować, że na rynku księgarskim ukazała się druga część monografii dotycząca rozwoju rehabilitacji, zatytułowana Rehabilitacja w Polsce w latach 1918-1939. Kształtowanie się standardu polskiej rehabilitacji w aspekcie fizjoterapii uzdrowiskowej i sportowej oraz różnych form aktywności fizycznej człowieka (Opole 2022). Jej autorem jest Beata Skolik, Mariusza Migała oraz Sławomir Jandziś. Publikacja stanowi uzupełnienie monografii opublikowanej w 2021 r. pt. Rehabilitacja w Polsce w latach 1918-1939. Kształtowanie się standardu polskiej rehabilitacji w aspekcie wychowania fizycznego i kultury fizycznej (Opole 2021).

Monografia jest pierwszym w kraju tak kompleksowym opracowaniem, uwzględniającym najważniejsze elementy składowe rehabilitacji leczniczej, które miały wpływ na rozwój standardu rehabilitacji w II RP (1918-1939). Obie części wyczerpują w całości zgromadzony dotąd materiał źródłowy, dlatego numery kolejnych rozdziałów w niniejszej pracy stanowią kontynuację z poprzedniej części.

Przywołane w pracy dokonania potwierdzą, że lata 1918-1939 były bardzo ważnym okresem w ewolucji rehabilitacji w Polsce. Jesteśmy przekonani, że prezentowana monografia uzupełni dotychczasową bibliografię dotyczącą rozwoju standardu rehabilitacji w Polsce i będzie pomocna dla studentów, doktorantów i innych osób, przygotowujących się do egzaminu z historii fizjoterapii. Zapraszamy do lektury. Publikacja dostępna jest w Oficynie Wydawniczej Politechniki Opolskiej w Opolu.

Zob. więcej… http://sekcjahistoryczna.fizjoterapia.org.pl/streszczenie-drugiej-czesci-monografii-pt-rehabilitacja-w-polsce-w-latach-1918-1939/

Zob. też pierwszą część monografii zatytułowaną Rehabilitacja w Polsce w latach 1918-1939. Cz.1. Kształtowanie się standardu polskiej rehabilitacji w aspekcie wychowania fizycznego i kultury fizycznej (Opole 2021),

http://sekcjahistoryczna.fizjoterapia.org.pl/streszczenie-drugiej-czesci-monografii-pt-rehabilitacja-w-polsce-w-latach-1918-1939/

Z przykrością zawiadamiamy, że w dniu 13 grudnia 2022 r. zmarł prof. dr hab. Andrzej Zembaty (ur. 1935 r.), fizjoterapeuta, wieloletni naukowiec i dydaktyk Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie i Katowicach. Związany z warszawską AWF przez większość swojego życia zawodowego, przyczynił się m.in. do utworzenia na kierunku wychowania fizycznego początkowo odrębnej 2-letniej specjalizacji z zakresu gimnastyki leczniczej, a następnie odrębnego, autonomicznego kierunku kształcenia specjalistów z dziedziny rehabilitacji ruchowej na poziomie akademickim, a także do powołania pierwszego w Polsce i w Europie Wydziału Rehabilitacji (1984). Był autorem wielu publikacji naukowych i akademickich, na których wykształciło się wiele pokoleń fizjoterapeutów. Rodzinie i najbliższym składamy wyrazy głębokiego współczucia.

Więcej o pracy prof. Andrzeja Zembatego zob.

http://sekcjahistoryczna.fizjoterapia.org.pl/zembaty-andrzej/

13 listopada 2022 r. minęła 150 rocznica urodzin prof. Eugeniusza Piaseckiego, od 40 lat patrona AWF w Poznaniu. Z tej okazji wydawnictwo uczelni przygotowano monografię poświęconą wybitnemu Polakowi, mającemu także duży wkład w rozwój standardu rehabilitacji w okresie międzywojennym. Publikacja opracowana została pod red. prof. dra hab. Macieja Łuczaka i dr Izabeli Wyszowskiej.

Zawiera piętnaście tekstów uporządkowanych tematycznie i chronologicznie, głównie pracowników naukowo-dydaktycznych z sześciu ośrodków naukowych w Polsce, tj. AWF w Krakowie i w Poznaniu, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytetu Rzeszowskiego, Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie, Politechniki Opolskiej, a także emerytowani profesorowie z Poznania i Krakowa. Autorzy zaprezentowali nowe, oryginalne spojrzenie na dorobek prof. Piaseckiego jako lekarza, nauczyciela, teoretyka wychowania fizycznego, dyrektora Studium Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Poznańskiego, prekursora nowej dyscypliny naukowej – nauki o kulturze fizycznej, współpracownika Sekcji Higieny Ligi Narodów, redaktora czasopism naukowych, członka licznych komitetów redakcyjnych, związków i klubów sportowych, działacza angażującego się w rozmaite ważne projekty. W opracowaniu umieszczono także wystąpienia naukowe E. Piaseckiego na forum międzynarodowym w trakcie kongresów, konferencji i zjazdów. Rozszerzono też kwestię działalności Profesora jako propagatora najnowszych rozwiązań w dziedzinie fizjoterapii. Zapraszamy do lektury: Łuczak M., Wyszowska I. (red.): Eugeniusz Piasecki w 150. rocznicę urodzin, Monografie nr 457, AWF Poznań 2022.

60 lat temu, w dniu 24 listopada 1962 r. w trakcie I Krajowego Zjazdu Absolwentów Wyższych Uczelni Wychowania Fizycznego Pracujących w Rehabilitacji utworzono przy Polskim Towarzystwie Walki z Kalectwem Ogólnopolską Sekcję Magistrów Wychowania Fizycznego Pracujących w Rehabilitacji. Pierwszą przewodniczącą Zarządu Sekcji została dr Maria Kozińska (kadencja 1963—1965), absolwentka AWF (1952) oraz AM (1964) w Warszawie. Autorka znanego, wielokrotnie wznawianego podręcznika pt. Korekcja wad postawy i wielu innych publikacji na ten temat. Korekcyjnej i leczniczej wartości wychowania fizycznego poświęciła całe swoje życie zawodowe. Fakt ten zapoczątkował działalność organizacyjną polskich fizjoterapeutów, którzy obecnie należą do wielu towarzystw naukowych i organizacji branżowych.