Sekcja Historyczna Polskiego Towarzystwa Fizjoterapii

13 grudnia br. mija pierwsza rocznica śmierci prof. dr. hab. Andrzeja Zembatego (1935-2022) uważanego za współtwórcę polskiej fizjoterapii. Z tej okazji członkowie Sekcji Historycznej PTF przygotowali artykuł, opublikowany na łamach “Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja” Zapraszamy do lektury.

Jandziś S., Skolik B., Migała M.: Profesor Andrzej Zembaty (1935-2022) – wizjoner, współtwórca polskiej fizjoterapii, “Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja” 2023; 25 (4): 207-218  DOI:10.5604/01.3001.0053.9347

Zob.: https://ortopedia.com.pl/resources/html/article/details?id=614084

Czy wiesz, że…

Historia medycyny jest nauką humanistyczną, jak wszystkie dziedziny historii, ale do jej uprawiania niezbędna jest wiedza przyrodnicza, podobnie jak we wszystkich naukach medycznych.

 INFORMACJE

Ciekawostki historyczne znajdziecie w zakładce Czy wiesz, że… (aktualizacja w każdy piątek) pod linkiem: http://sekcjahistoryczna.fizjoterapia.org.pl/czy-wiesz-ze/

Zapraszamy do lektury uzupełnianego na bieżąco działu pn. Kalendarium Wydarzeń, w którym informujemy o tym co dzieje się na naszych oczach oraz przypominamy o najważniejszych wydarzeniach z przeszłości, rocznicach i „okrągłych datach” dotyczących przedstawicieli świata medycznego, rehabilitacji i fizjoterapii, sportu i kultury fizycznej. Link: http://sekcjahistoryczna.fizjoterapia.org.pl/kalendarium/

Nowe teksty popularnonaukowe w bieżącym numerze Szkiców Historycznych PTF zamieszczane są w pierwszych dniach kolejnego miesiąca.

Teksty zamieszczone w Szkice Historyczne PTF 2023, t. IV znajdują się pod linkiem: http://sekcjahistoryczna.fizjoterapia.org.pl/szkice-historyczne-ptf-2023-t-4/

Teksty zamieszczone w Szkice Historyczne PTF 2022, t. III znajdują się pod linkiem:  http://sekcjahistoryczna.fizjoterapia.org.pl/szkice-historyczne-2022-t-3/

Teksty zamieszczone w Szkice Historyczne PTF 2021, t. II znajdują się pod linkiem:  http://sekcjahistoryczna.fizjoterapia.org.pl/szkice-historyczne-2021-t-2/

Teksty zamieszczone w Szkice Historyczne PTF 2020, t. I znajdują się pod linkiem:   http://sekcjahistoryczna.fizjoterapia.org.pl/szkice-historyczne-t-1-2020/

Polecamy też nowy cykl w “Głosie Fizjoterapeuty” pt. Dział Historyczny – Ludzie Fizjoterapii, przygotowany przez Zespół Tematyczny ds. historii fizjoterapii, nagród i odznaczeń Krajowej Rady Fizjoterapeutów. Przedstawiane są w nim sylwetki osób, które przyczyniły się do rozwoju fizjoterapii w Polsce. Są to zarówno lekarze, jak i fizjoterapeuci, ale także osoby związane szerzej z medycyną lub kulturą fizyczną. https://glosfizjoterapeuty.pl/

***

Rozwój współczesnej koncepcja rehabilitacji. Polski model rehabilitacji cz. 3.

Światowy Raport o Niepełnosprawności WHO zdefiniował rehabilitację jako zastosowanie odpowiednich środków, w tym także odpowiedniego, wzajemnego wsparcia, umożliwiającego osobom niepełnosprawnym osiągnięcie i utrzymanie ich maksymalnych możliwości i niezależności, pełnej sprawności fizycznej, umysłowej, społecznej i zawodowej oraz pełnej integracji, a także uczestnictwa we wszystkich aspektach życia. Zob. więcej: http://sekcjahistoryczna.fizjoterapia.org.pl/artykul-sh-10-2023/

Z żalem informujemy, że w dniu 4 października 2023 r. zmarł Profesor dr hab. Aleksander J. Ronikier (ur. 1942 r.), sportowiec, fizjoterapeuta, nauczyciel akademicki i działacz społeczny. Był absolwentem AWF w Warszawie (1963) – specjalizacja rehabilitacja lecznicza oraz Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (1971), specjalność fizjologia człowieka. W 1970 r. uzyskał stopień doktora nauk o kulturze fizycznej, w 1983 r. stopień doktora habilitowanego nauk o kulturze fizycznej ze specjalnością w zakresie fizjologii wysiłku fizycznego. W 1993 r. został profesorem tytularnym nauk o kulturze fizycznej.

Karierę zawodową rozpoczął w Katedrze Anatomii i Fizjologii Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie. Był prodziekanem i dziekanem Wydziału Rehabilitacji AWF w Warszawie. Z jego inicjatywy i pod jego kierunkiem wprowadzono do programu studiów fizjoterapii przedmiot „diagnostyka czynnościowa i programowanie procesu rehabilitacji”, opracowano pomoce naukowe do prowadzenia badań w tej nowej specjalności, a także pomoce dydaktyczne (skrypty i podręczniki) potrzebne studentom do nauki.

Był autorem i współautorem wielu prac z zakresu fizjologii wysiłku fizycznego w sporcie, fizjoterapii i rekreacji, diagnostyki czynnościowej w fizjoterapii (w tym osób niepełnosprawnych), obciążeń fizycznych pacjentów w różnych jednostkach chorobowych, na temat klinimetrii rehabilitacyjnej. W 1998 r. opracował raport dla Komitetu Nauk o Kulturze Fizycznej i Rehabilitacji PAN pt. „Korektywa, kompensacja i rehabilitacja ruchowa ludzi specjalnej troski”, w którym przedstawiono stan organizacyjny, dydaktyczny i naukowy polskiej rehabilitacji i dziedzin z nią związanych takich jak korektywa czy kompensacja czynnościowa. W 1997 r. przyczynił się do powstania czasopisma naukowo-metodycznego „Postępy Rehabilitacji”, dotyczącego rehabilitacji i dziedzin z nią związanych, będącego organem Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji.

Niezwykle zasłużony dla rozwoju sportu akademickiego i olimpijskiego – m.in. od 1997 r.  członek Prezydium Polskiego Komitetu Olimpijskiego – w 2011 r. objął funkcję wiceprezesa ds. współpracy międzynarodowej. Wiceprezes Polskiego Związku Koszykówki. W latach 1987-1990 wiceprezes ds. sportu, a od 1991 r. prezes Zarządu Głównego Akademickiego Związku Sportowy przez cztery kadencje do 1999 r. W 2020 r. otrzymał tytuł członka Honorowego AZS.

Najbliższym i rodzinie składamy wyrazy współczucia.

Zob. więcej: http://sekcjahistoryczna.fizjoterapia.org.pl/ronikier-aleksander-j/

Ryc. Aleksander J. Ronikier (19942-2023) Źródło: https://www.awf.edu.pl/uczelnia/aktualnosci/aleksander-ronikier-1942-2023

W Narodowym Dniu Pamięci Powstania Warszawskiego 1 sierpnia wspominamy powstańców, w tym poległych medyków, którzy z narażeniem życia pomagali rannym mieszkańcom Warszawy. W dniu 5 sierpnia 1944 r. rozegrała się tragedia w Szpitalu Wolskim, gdzie hitlerowcy zastrzelili wielu pacjentów, studentów i pracowników. Tylko nielicznym chorym, pielęgniarkom, a zwłaszcza lekarzom udało się uniknąć zagłady. W tym dniu na terenie placówki zginął m.in. Olgierd Sokołowski (1885-1944), polski lekarz ftyzjatra, absolwent Uniwersytetu w Dorpacie (1907 r.), gdzie ukończył studia medyczne i otrzymał dyplom doktora wszech nauk lekarskich. Początkowo pracował w szpitalu w Kochanówku pod Łodzią, którą przerwał z powodu zachorowania na gruźlicę. Od 1912 r. pracował w sanatorium w Kościelisku, początkowo jako asystent Kazimierza Dłuskiego a od 1918 r. jako dyrektor. W latach 1921–1928 prowadził praktykę prywatną. W 1922 r. rozpoczął pracę w schronisku na Antałówce. W 1928 r. powrócił do sanatorium w Kościelisku, po przejęciu go przez Ministerstwo Spraw Wojskowych. Był też konsultantem oddziału płucnego Szpitala Klinicznego w Zakopanem. Stosował nowoczesne metody leczenia gruźlicy, z którymi zapoznawał się podczas staży zagranicznych. W swojej pracy stosował sztuczną odmę opłucnową i przepalanie zrostów opłucnowych. Publikował artykuły z dziedziny leczenia klimatycznego gruźlicy. W 1934 r. objął funkcję dyrektora sanatorium „Odrodzenie” w Zakopanem. W 1940 r. został aresztowany przez gestapo, a po zwolnieniu otrzymał zakaz przebywania w Zakopanem. Przeniósł się wówczas do Warszawy, gdzie został ordynatorem oddziału gruźliczego Szpitala Wolskiego. Od 1942 r.  jako pierwszy w Polsce stosował zewnętrzne ssące sączkowanie jam gruźliczych. Po wybuchu Powstania Warszawskiego pozostał jedynym lekarzem na oddziale. W dniu 5 sierpnia 1944 r. został rozstrzelany wraz z pozostałym personelem i pacjentami szpitala na rogu ulic Zagłoby i Górczewskiej. Wraz z nim zginęli także lekarze: Józef Marian Piasecki (dyrektor), Józef Grzybowski, Janusz Zeyland, Kazimierz Drozdowski, Stanisław Chwojka oraz kilku studentów. Pięcioro kolejnych lekarzy tej placówki zginęło wcześniej w walkach partyzanckich lub zostało zamordowanych w obozach koncentracyjnych. Łącznie w czasie wojny śmierć poniosło 11 lekarzy i jeden felczer ze Szpitala Wolskiego.

Na rynku księgarskim ukazała się nowa monografia z zakresu historii rozwoju rehabilitacji i medycyny, przybliżająca rozwój myśli medycznej i drogi jaką przebył człowiek do obecnego stanu wiedzy i praktyki. Jej tytuł brzmi Sto lat współpracy na rzecz zdrowia pacjenta. Medycyna i rehabilitacja w Polsce od odzyskania niepodległości do czasów współczesnych na tle kultury europejskiej. Została opracowana pod redakcją naukową Mariusza Migały, Bożeny Płonki-Syroka, Beaty Skolik i Sławomira Jandzisia z okazji 25-lecia pracy naukowej i akademickiej profesora Politechniki Opolskiej doktora habilitowanego Mariusza Migały.

Przedmiotem badań ukazanych w publikacji są dzieje różnych instytucji i osób współpracujących na rzecz zdrowia pacjenta w Polsce, od momentu odzyskania niepodległości do czasów współczesnych. Przybliżono zagadnienia dotyczące tworzenia struktur prawnych i organizacyjnych, jak i poprawy funkcjonowania opieki zdrowotnej w kraju. Całość zagadnienia dotyczy nierozerwalnych ze sobą dziedzin – medycyny, rehabilitacji i balneoterapii, których dotychczasowy rozwój został przedstawiony na tle kultury i doświadczeń europejskich.

Przedstawione wyniki badań stanowią kontynuację eksploracji i rozważań naukowych, których pierwsze rezultaty zaprezentowano w 2019 r. w publikacji pt. Medycyna i rehabilitacja w Polsce w latach 1918-2018, zredagowanej naukowo przez zespół historyków medycyny i rehabilitacji Mariusza Migałę, Bożenę Płonkę-Syrokę i Sławomira Jandzisia. Obecna publikacja jest efektem współpracy trzech ośrodków naukowych: Politechniki Opolskiej, Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu oraz Uniwersytetu Rzeszowskiego. Pracownicy tych uczelni od kilku lat realizują wspólne projekty naukowo-badawcze w zakresie rozwoju medycyny, rehabilitacji oraz kultury uzdrowiskowej w Polsce i szerzej w Europie. Interdyscyplinarność badań i różnorodność tematów pozwoliła autorom przedstawić różne aspekty opieki zdrowotnej ludności, zarówno w kontekście europejskim, początków polskiej państwowości, aż do czasów współczesnych. A także przybliżyć czytelnikom sposoby ochrony zdrowia i walki o to zdrowie w oparciu o naturalne formy przyrodolecznicze.

Monografia składa się z dwóch części. Pierwsza poświęcona jest jubileuszowi 25-lecia pracy dr. hab. prof. PO Mariusza Migały. Druga część zawiera cztery rozdziały, w których zamieszczono 18 prac naukowych. Rozdział pierwszy brzmi Studia z ewolucji lecznictwa uzdrowiskowego w aspekcie europejskim; rozdział drugi Rozwój metod terapeutycznych stosowanych w rehabilitacji w XIX i XX wieku; rozdział trzeci Biografie przedstawicieli nauk medycznych i ich wkład w rozwój medycyny i rehabilitacji; rozdział czwarty Współczesna problematyka medycyny i ochrony zdrowia.

Publikacja stanowi kolejny krok w kierunku uporządkowania istniejącej wiedzy na temat dokonań wielu ludzi, koryguje występujące w piśmiennictwie nieścisłości oraz wprowadza nowe informacje. Autorzy wyrażają nadzieję, że efekt prezentowanych badań przyczyni się do głębszego poznania tradycji medycyny i rehabilitacji leczniczej oraz kultury uzdrowiskowej w Polsce i w Europie, a także że zachęci innych autorów do dalszych badań na ten temat.

W dniu 3 lipca 1899 r. w Toszku na Górnym Śląsku urodził się Ludwig Guttmann – inicjator sportu inwalidów i twórca ruchu paraolimpijskiego. Z wykształcenia był neurologiem, przed wojną mieszkał we Wrocławiu. Wobec prześladowań Żydów po nocy kryształowej, na początku 1939 r. wyemigrował do Wielkiej Brytanii. W 1941 r. stworzył Krajowe Centrum Uszkodzeń Kręgosłupa w Aylesbury, którego był dyrektorem. W 1944 r. powierzono mu zadanie stworzenia oddziału dla paraplegików – inwalidów wojennych ofiar drugiej wojny światowej, dla których opracował nowatorskie metody rehabilitacji. Z czasem udowodnił, że pacjenci najciężej poszkodowani w zakresie narządu ruchu (paraplegicy) mogą, a nawet powinni uprawiać zwiększoną aktywność ruchową w formie odpowiednio przystosowanych do ich inwalidztwa elementów sportu. W 1960 r. był inicjatorem i współorganizatorem pierwszych Igrzysk Paraolimpijskich w Rzymie. Rozegrano je bezpośrednio po letnich igrzyskach olimpijskich na tych samych obiektach, w tej samej oprawie artystycznej wykorzystującej symbolikę olimpijską (znicz, ślubowanie, koła olimpijskie i medale). W trakcie zawodów propagowano hasło łączności i wspólnoty wszystkich inwalidów na całym świecie. W grupie 400 zawodników z 23 państw znalazły się tylko osoby poruszające się na wózkach. W trakcie otwarcia zawodów papież Jan XXIII (1881-1963) określił L. Guttmanna „Coubertinem igrzysk paraolimpijskich”. Zmarł 18 marca 1980 r. w Aylesbury.

Ryc. Sir Ludwig Guttmann (od lewej) i prof. Marian Weiss (1921-1981)

W dniu 2 czerwca 1963 r. do szpitala MSW przy ul. Ołbińskiej we Wrocławiu trafił ppłk Bonifacy J., pracownik służb specjalnych PRL, który 25 maja wrócił z wizyty w Indiach. Nikt wówczas nie przypuszczał, że oficer SB jest zakażony wirusem ospy prawdziwej (variola vera). Gorączka i dreszcze, bóle stawów jednoznacznie kojarzyły się z malarią. Dlatego początkowo lekarze zdiagnozowali u niego „nieznaną chorobę tropikalną”, a po pobraniu próbki krwi, w dniu 5 czerwca rzeczywiście zdiagnozowano malarię. Pacjent, po typowym dla tego rozpoznania leczeniu, poczuł się lepiej i został wypisany do domu. W dniu 15 czerwca tego roku zachorowała salowa sprzątająca separatkę, w której leżał “pacjent zero”. Kobieta zmarła 4 lipca a postawione rozpoznanie brzmiało – białaczka. Niebawem do szpitala trafił jej czteroletni syn oraz lekarz, który się nią opiekował. W dniu 9 lipca chłopiec, który był leczony z powodu wiatrówki, ponownie zachorował.

Dopiero wtedy stało się jasne, że wszyscy chorują na niezidentyfikowaną chorobę. Szpital objęto ścisłą kwarantanną. Wszyscy byli przerażeni, gdyż od przyjazdu „pacjenta zero” do postawienia pewnego rozpoznania minęło ponad półtora miesiąca. Osoby chore komunikowały się z rodzinami, współpracownikami, robiły zakupy, uczestniczyły w spotkaniach. Trwało to wiele dni w miesiącach letnich, w czasie wakacji i urlopów. Dopiero w dniu 15 lipca 1963 r. powiadomiono o sprawie władze miejskie oraz w mieście. Było to po 47 dniach występowania wirusa śmiertelnej choroby. Pierwszy komunikat pojawił się jednak dopiero 17 lipca – lakoniczna informacja o pierwszych hospitalizacjach i możliwości wybuchu epidemii na ostatnich stronach wrocławskich dzienników. Media więcej miejsca poświęcały przygotowaniom do święta 22 lipca. Niemniej wprowadzono pogotowie epidemiczne, które obowiązywało do 19 września 1963 r. Obowiązywała kwarantanna i szczepienia, które stały się najważniejszą bronią w walce z wirusem. Obowiązkowe szczepienia rozpoczęto 16 lipca 1963 r. Zaszczepiono wówczas około 400 000 mieszkańców Wrocławia, co stanowiło zdecydowaną większość. W województwie (wówczas wrocławskim) zaszczepiono ok. 2 mln osób, a w całym kraju ponad 8 milionów. Ostatnie rozpoznanie ospy prawdziwej odnotowano 10 września, dziewięć dni później odwołano epidemię. W 1978 r. Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła, że świat jest wolny od ospy prawdziwej.

Ryc.  Epidemia ospy prawdziwej we Wrocławiu. Prawdopodobnie szpital ospowy w Prząśniku. Fot. Archiwum Wratislaviae Amci (polska-org.pl)

 

12 maja 1820 r. we Florencji urodziła się Florence Nightingale, angielska pielęgniarka, statystyk, działaczka społeczna i publicystka. Gdy w wieku 24 lat ogłosiła, że pragnie zostać pielęgniarką, swoją decyzją przeraziła rodzinę: pielęgniarki wówczas rekrutowały się zazwyczaj spośród prostytutek i osób z niskich warstw społecznych. Dlatego w opinii rodziny żadna szanująca się dama nie mogłaby wykonywać tak haniebnego zajęcia. Nightingale nazwano „Damą z lampą” (ang. „The Lady with the Lamp”), gdyż jest uważana za twórczynię nowoczesnego pielęgniarstwa. Wypracowała podstawy, na których opiera się współczesny wizerunek pielęgniarki. Jej zasługą jest zdefiniowanie metod i sposobów pielęgnacji chorych i poszkodowanych. W 1860 r. założyła w Londynie przy Szpitalu św. Tomasza pierwszą szkołę pielęgniarstwa – The Nightingale Training School (obecnie: The Florence Nightingale School of Nursing and Midwifery). W 1907 r. przyznano jej jako pierwszej kobiecie brytyjski Order Zasługi. Zmarła 13 sierpnia 1910 r. w Londynie.

Na pamiątkę dnia urodzin Nightingale obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Pielęgniarek i Położnych.

11 kwietnia br. mija dziesiąta rocznica śmierci profesora Hilarego Koprowskiego (ur. 1916 r. w Warszawie, zm. w Filadelfii), polskiego lekarza, twórcy pierwszej żywej szczepionki przeciw chorobie Heinego-Medina. Dyplom lekarza medycyny uzyskał w Uniwersytecie Warszawskim, do 1939 r. mieszkał w Warszawie. Od 1939 r. przebywał za granicą, od 1944 r. mieszkał w USA. W 1950 r. odkrył pierwszą na świecie skuteczną szczepionkę przeciwko wirusowi polio, która po raz pierwszy została podana 27 lutego 1950 r., a pierwsze masowe szczepienie miało miejsce w roku 1958 r. w Kongo. Jesienią 1959 r. rozpoczęto masowe szczepienia także w Polsce, gdzie epidemia polio trwała od 1951 r. Gdy 1958 r. liczba zachorowań w kraju wzrosła do 6 tys., H. Koprowski dzięki swym wpływom uzyskał od firmy farmaceutycznej Wyeth dziewięć milionów dawek, które zużytkowano w czasie ośmiu miesięcy szczepień. Był nauczycielem akademickim, profesorem nadzwyczajnym na Thomas Jefferson University i członkiem Polskiej Akademii Nauk. W ostatnim etapie swojej kariery zawodowej został dyrektorem Instytutu Biotechnologii i Zaawansowanej Medycyny Molekularnej oraz Centrum Neurowirusologii w Uniwersytecie Thomasa Jeffersona w Filadelfii. Założył Fundację im. Koprowskich, mającą na celu przede wszystkim wspieranie rozwoju nauki w Polsce oraz polsko-amerykańskiej współpracy naukowej. Za wybitne zasługi w działalności naukowej i zawodowej został odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim (1994) oraz Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1998), Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (2007). W setną rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości, w 2018 r. został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta RP Orderem Orła Białego. Należy do panteonu zasłużonych dla światowej nauki.

W dniu 7 kwietnia 2023 r. mija 75. rocznica utworzenia Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization, WHO). Pierwsze Zgromadzenie Ogólne WHO odbyło się 7 kwietnia 1948 r. W ciągu tych lat organizacji udało się zrealizować wiele zadań w dziedzinie zdrowia publicznego, które na przestrzeni ostatnich siedmiu dekad poprawiły jakość życia. Na sukces w zakresie zdrowia publicznego pracowało wiele pokoleń pracowników służby zdrowia na całym świecie. Do najważniejszych osiągnięć należy: 1. Zdrowie dla wszystkich – wysiłki na rzecz poprawy warunków społecznych decydujących o dobrym zdrowiu ludzi. 2. Łagodzenie śmiertelnych chorób – zapobieganie, łagodzenie i całkowite zatrzymanie rozprzestrzeniania się śmiertelnych infekcji. 3. Ochrona ludzi przed pandemiami – wykrywanie sygnałów alarmowych dotyczących zdrowia i działa na rzecz ochrony ludzi przed zagrożeniami i skutkami epidemii i pandemii. 4. Pokój dla zdrowia, zdrowie dla pokoju – negocjacje dotyczące usług humanitarnych i zdrowotnych podczas wojen i konfliktów. 5. Kierowanie polityką i normami dotyczącymi zdrowia – autorytet w zakresie wydawania zasad i wytycznych w celu poprawy zdrowia ludzi. 6. Zapobieganie chorobom poprzez szczepienia – pionierska rola w dostarczaniu szczepionek zapobiegających chorobom. 7. Sprostanie wyzwaniom zdrowotnym związanym z klimatem – wsparcie w opracowywaniu kompleksowych planów działania w celu przeciwdziałania skutkom zdrowotnym zmian klimatycznych, budowaniu bardziej odpornych, bezemisyjnych i zrównoważonych systemów i obiektów opieki zdrowotnej. Na pamiątkę utworzenia WHO organizowany jest od 1950 r. Światowy Dzień Zdrowia (ang. World Health Day). Jego celem jest zwrócenie szczególnej uwagi na najbardziej palące i zaniedbane problemy zdrowotne społeczeństw na świecie. Każdego roku odbywa się pod innych hasłem. Od 1995 r. w tym dniu WHO wydaje Światowy Raport Zdrowia – najważniejszą publikację organizacji.