Rozwój i założenia szwedzkiego systemu gimnastycznego cz.1
System gimnastyki szwedzkiej został zapoczątkowany przez Per Henrika Linga (1776-1839), założyciela w 1813 r. i dyrektora Królewskiego Centralnego Instytutu Gimnastycznego w Sztokholmie. W kolejnych latach był rozwijany przez jego syna Hjalmara Linga (1820-1886), który uzupełnił program ćwiczeń, zapewniając mu trwałość i ogólne zastosowanie. Następcą H. Linga w 1882 r. został prof. Lars M. Törngren (1839-1912), który w latach 1887-1907 kierował sztokholmskim Instytutem. Zwalczał wówczas wytrwale zakusy tych, którzy próbowali wprowadzić do gimnastyki szwedzkiej elementy akrobatyczne, był również przeciwnikiem zawodów i wyścigów, choć popierał rozwój gier ruchowych. Będąc wierny zasadom systemu Linga, wyznaczył nowy kierunek rozwoju Instytutu w XX w.
Nowy kierunek w rozwoju teorii gimnastyki szwedzkiej nadał znany profesor anatomii, fizjologii i teorii gimnastyki Johan Lindhard (1870–1947), od 1909 r. związany z Uniwersytetem w Kopenhadze. Najbardziej znamienną cechą nowych prądów, propagowanych przez prof. Lindharda, był ewolucyjny zwrot od gimnastyki, w której przeważała praca statyczna, do gimnastyki, która na pierwszy plan wysuwała pracę dynamiczną. W swojej pracy pt. Szczegółowa teoria gimnastyki (1914) stwierdził, że „Gimnastyka racjonalna nie istnieje, gdyż zbyt mało jeszcze wiemy o fizjologji ćwiczeń cielesnych”. W sprawie wyboru systemu brał, za punkt wyjścia układ Linga, motywując jednak ten krok nie jego „racjonalnością”, lecz „zdolnością do rozwoju”. Na tej podstawie dokonał nowego podziału ćwiczeń, tworząc tzw. „model Lindhardowski”, który uzasadniał nie tyle różnicami wpływu tych lub innych ruchów na ustrój, lecz zadaniem, jakie im stawiamy.
W Instytucie niemal od samego początku szkolono instruktorów gimnastyki, w tym także gimnastyki leczniczej. Przez 100 lat działania Instytutu wyszkolono 1293 osoby, z tego 505 cudzoziemców (125 mężczyzn i 380 kobiet). Wśród pierwszych Polaków, którzy wyjechali do Szwecji, by poznać system Linga była Helena Prawdzic-Kuczalską (1854-1927) oraz dr Roman Skowroński (1862-1923). Na przełomie 1892/1893 r. przebywali na kilkumiesięcznym stażu w Centralnym Królewskim Instytucie Gimnastycznym oraz u prof. Andersa G. Widego (1854-1938) w Sztokholmie, gdzie zapoznali się z techniką gimnastyki leczniczej i masażu. Po powrocie, H. Kuczalska otworzyła w Warszawie Zakład Gimnastyki Szwedzkiej, Leczniczej, Zdrowotnej i Masażu dla Kobiet i Dzieci, w którym w 1895 r. powołała do życia szkołę gimnastyki pedagogicznej i leczniczej, kształcąc pierwszych polskich fizjoterapeutów. Z kolei R. Skowroński w 1893 r. utworzył w Warszawie zakład leczniczo-gimnastyczny (mechanoterapeutyczny), krzewiąc idee wychowania fizycznego. Do zwolenników systemu Linga wśród lekarzy, należał także W. Kozłowski z Warszawy, dr E. Piasecki i K. Wyrzykowski ze Lwowa. Jako nieliczni, poprzez pisma, odczyty i działalność lekarską utorowali drogę do upowszechnienia tego systemu w Polsce, jako systemu najbardziej racjonalnego.
Początkowo nie wszyscy przedstawiciele świata medycznego zgadzali się z opinią Linga i jego wychowanków, że schorzenia można skutecznie leczyć dobrze dobranymi ćwiczeniami lub umiejętnie wykonanym masażem. Z biegiem lat sposób ten został jednak zaakceptowany, czego dowodem jest fakt przyjęcia Linga w 1831 r. w szeregi stowarzyszenia Swedish General Medical Association, a w 1835 r. do Szwedzkiej Akademii i przyznanie mu w tym samym roku tytułu profesora.
Na przełomie XIX i XX w. rozgorzał spór, który z systemów, szwedzki czy niemiecki, jest bardziej racjonalny. Zwłaszcza zauważalne było to we Francji, gdzie jeszcze w pierwszych latach XX w. w programie wychowania fizycznego dominował system niemiecki, a od ok. 1908 r. został zastąpiony przez system szwedzki, z pewnymi uzupełnieniami. System Linga próbowano wprowadzić także na ziemiach pruskich już od połowy XIX w. Jednak od początku podważano w nim dbałość o zdrowie i równomierny rozwój ciała jako odpowiednika wolnego ducha. Stąd system szwedzki był stopniowo zmieniany i usuwany na rzecz gimnastyki Jahna (zakazany w Prusach od ok. 1819 r.). Doprowadziło to do sytuacji, że za gimnastykę szwedzką zaczęto uznawać różne ruchy wolne, wykonywane bez żadnej myśli przewodniej, które z systemem Linga nie miały nic wspólnego. Jej przeciwnicy podnosili, że system Linga zawiera zbyt dużo ćwiczeń wyprostnych karku i grzbietu, a zaniedbuje mięśnie brzucha, zarzucali zbyt dużo ćwiczeń o charakterze ortopedycznym, ironicznie nazywając gimnastykę szwedzką „gimnastyką dla chorych”.
Pomimo dokonywanych reform, trzy główne zasady Linga pozostały niezmienione. Chodziło o zasadę racjonalnego doboru ćwiczeń, wg danych anatomiczno – fizjologicznych i psychologicznych; zasadę porządku, w jakim ćwiczenia jedno po drugim następowały po sobie w całokształcie nauczania, w tym w ciągu jednej lekcji oraz środki techniczne nauczania (lokal, przyrządy itp.), które miały być podporządkowane zasadom poprzednim, aby ułatwiać ich wykonanie praktyczne.
Beata Skolik, Mariusz Migała
