Ciekawostka historyczna 9/2021
Czy wiesz, że…
Igrzyska Paraolimpijskie rozgrywane są co cztery lata bezpośrednio po Igrzyskach Olimpijskich na tych samych obiektach, w tej samej oprawie artystycznej wykorzystującej symbolikę olimpijską. Zmagania odbywają się w wielu dyscyplinach sportowych, w których biorą udział zawodnicy z różnymi dysfunkcjami, w tym osoby z niepełnosprawnościami dotyczącymi narządów ruchu, po amputacjach kończyn, z utratą wzroku i porażeniem mózgowym.
Określenie „paraolimpijski” powstało z połączenia greckiego przedrostka „para” („obok”, „przy”, „równolegle”) i słowa „olimpijski”. Podkreślony został przez to równoważny charakter ruchu paraolimpijskiego i olimpijskiego, bez przypisywania im nadrzędnych lub podrzędnych wartości.
Więcej ciekawostek historycznych znajdziecie w zakładce Czy wiesz, że…
http://sekcjahistoryczna.fizjoterapia.org.pl/czy-wiesz-ze/
Zapraszamy także do lektury nowego działu pn. KALENDARIUM WYDARZEŃ, w którym informujemy o tym co dzieje się na naszych oczach oraz przypominamy o najważniejszych rocznicach i „okrągłych datach” dotyczących przedstawicieli świata medycznego, rehabilitacji i fizjoterapii, sportu i kultury fizycznej.
http://sekcjahistoryczna.fizjoterapia.org.pl/kalendarium/
Krótka historia Igrzysk Paraolimpijskich
Po Igrzyskach Olimpijskich przyszedł czas na Igrzyska Paraolimpijskie, które rozgrywane są w Tokio w dniach 24 sierpnia do 5 września 2021 r. Miasto to już raz gościło olimpijczyków z niepełnosprawnościami w 1964 r. Korzystając z okazji postanowiliśmy przypomnieć kilka istotnych faktów, które sprawiły, że obecnie impreza ta stanowi drugie co do wielkości zmagania sportowe w wielu dyscyplinach i konkurencjach.
Sport osób z dysfunkcjami zmysłów (wzroku, słuchu) zaczął rozwijać się w okresie międzywojennym, a początek zorganizowanego ruchu sportowego osób z dysfunkcjami narządu ruchu nastąpił dopiero po drugiej wojnie światowej. W dniu 28 lipca 1948 r., gdy dokonywano otwarcia XIV Igrzysk Olimpijskich w Londynie, lekarz Ludwig Guttmann (1899-1980) zorganizował zawody w strzelaniu z łuku na murawie szpitala Stocke Mandeville w Aylesbury. Wystartowało w nich 16 zawodników (w tym dwie kobiety), pilotów RAF – kombatantów z dysfunkcjami narządów ruchu. Była to pierwsza próba zastosowania elementów sportu w rehabilitacji leczniczej chorych z dysfunkcją narządu ruchu.
Sir Ludwiga Guttmanna uważa się za twórcę światowego ruchu sportowego inwalidów, a przede wszystkim ruchu paraolimpijskiego. Urodził się w Toszku na Śląsku Opolskim. Z wykształcenia był neurologiem, przed wojną mieszkał we Wrocławiu, jednak na skutek prześladowań Żydów po nocy kryształowej, na początku 1939 r. wyemigrował do Wielkiej Brytanii. W 1941 r. stworzył Krajowe Centrum Uszkodzeń Kręgosłupa w Aylesbury, którego był dyrektorem. W 1944 r. powierzono mu zadanie stworzenia oddziału dla paraplegików – inwalidów wojennych ofiar drugiej wojny światowej, dla których opracował nowatorskie metody rehabilitacji. Z czasem udowodnił, że pacjenci najciężej poszkodowani w zakresie narządu ruchu (paraplegicy) mogą, a nawet powinni uprawiać zwiększoną aktywność ruchową w formie odpowiednio przystosowanych do ich inwalidztwa elementów sportu.
Zawody rozegrane w 1948 r. przekształciły się w coroczną imprezę, w której startowali początkowo zawodnicy z Wielkiej Brytanii i Holandii. Jednak z roku na rok rosła liczba jej uczestników, osiągając nawet 300-400 zawodników z kilkudziesięciu (ok. 30) krajów wszystkich kontynentów. Po latach zawody te w rezultacie uzyskały rangę mistrzostw świata. Dzięki tym zmaganiom sportowym po raz pierwszy wprowadzono wówczas sport jako środek leczniczy rannych żołnierzy, osiągając w ten sposób doskonałe efekty terapeutyczne. Jednak początkowo nie były to zawody związane z wyczynem, ale raczej z rekreacją fizyczną. Posiadały formę typowych festynów sportowych. Wprowadzone elementy sportowe nie były zmodyfikowane w zależności od rodzaju inwalidztwa, brakowało im też początkowo sprecyzowanych przepisów oraz metod treningowych. Pomimo braków organizacyjnych zawody te stały się inspiracją do zorganizowania igrzysk paraolimpijskich, bowiem w latach 50. XX w. na szerszą skalę rozwinęła się rywalizacja sportowa, sprzyjająca przywracaniu zdrowia osobom różnymi dysfunkcjami.
Zanim jednak zorganizowano pierwsze igrzyska paraolimpijskie, w miarę zdobywania doświadczeń i popularyzacji należało usystematyzować zasady rywalizacji inwalidów, zwłaszcza, że idea ta została przychylnie przyjęta przez społeczeństwo. W tym celu w 1952 r. L. Guttmann założył Międzynarodowy Komitet Organizacyjny Igrzysk Paraplegików w Stocke Mandeville (ISMGF – International Stocke Mandeville Games Federation), który później zmienił nazwę na ISMWSF (International Stocke Mandeville Sport Federation). Organizacja ta opracowała przepisy i koordynowała sport dla osób poruszających się na wózkach. Marzeniem Guttmanna było jednak, aby ludzie z niepełnosprawnościami również mogli zostać pełnoprawnymi olimpijczykami.
Pierwsze Igrzyska Paraolimpijskie odbyły się w Rzymie w 1960 r. Rozegrano je bezpośrednio po letnich igrzyskach olimpijskich na tych samych obiektach, w tej samej oprawie artystycznej wykorzystującej symbolikę olimpijską (znicz, ślubowanie, koła olimpijskie i medale). W trakcie zawodów propagowano hasło łączności i wspólnoty wszystkich inwalidów na całym świecie. Prawo startu mieli inwalidzi niezależnie od rasy, przekonań politycznych, wyznawanej religii i narodowości, przy czym w grupie 400 zawodników reprezentujących 23 państwa, znalazły się tylko osoby poruszające się na wózkach. W trakcie otwarcia zawodów papież Jan XXIII (1881-1963) określił L. Guttmanna „Coubertinem igrzysk paraolimpijskich”. I nie było w tym żadnej przesady, gdyż zawody zorganizowano przede wszystkim dzięki jego konsekwentnym dążeniom, przy wsparciu silnych w tym czasie włoskich organizacji zrzeszających sportowców inwalidów. Zresztą za swoją pracę i działalność społeczną Ludwig Guttmann w 1966 r. otrzymał z rąk królowej Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej tytuł honorowy lorda.
Wspomniane Igrzyska Paraolimpijskie w Rzymie odbyły się po 12 latach od londyńskich zawodów łuczniczych. Pomimo, że przygotowywano je dwa lata, nie udało się rozwiązać wszystkich problemów. M.in. nie zdołano w pełni dostosować wioski olimpijskiej dla osób poruszających się na wózkach, przez co zawodnicy byli wnoszeni i znoszeni po schodach. Poza tym „paraolimpizm” nadal nie był formalnie częścią ruchu olimpijskiego, gdyż Igrzyska Paraolimpijskie w Rzymie i kolejne w Tokio (1964) rozegrano pod patronatem Międzynarodowego Komitetu Organizacyjnego Igrzysk Paraplegików w Stocke Mandeville. Ponadto początkowo w zmaganiach sportowych brali udział wyłącznie niepełnosprawni poruszający się na wózkach. Można nawet stwierdzić, że igrzysk olimpijskich i paraolimpijskich nic za bardzo nie łączyło poza miejscowością, w której się odbywały. A w kolejnych latach i tego elementu zabrakło, gdyż niepełnosprawni zawodnicy rywalizowali niekiedy w zupełnie innych miastach, a nawet państwach.
Według Jerzego Becka rozwój sportu paraplegików ożywił działalność sportową chorych z dysfunkcjami narządu ruchu, niewidomych i innych. Spowodowało to lawinową organizację imprez sportowych dla różnych grup inwalidów. W konsekwencji każdy z organizatorów wprowadzał własne regulaminy, sprzęt sportowy i dowolne konkurencje, nie zawsze zgodne z celem rehabilitacji. Po latach J. Beck dodaje: „Coraz większa aktywność sportowa osób z niepełnosprawnościami w dużej mierze stała się możliwa dzięki przełamaniu w społeczeństwach psychicznych barier w odbiorze kalectwa, niepełnosprawności”.
I rzeczywiście przełamanie barier społecznych w odbiorze niepełnosprawności zainicjowało dalszy rozwój i zrodziło potrzebę usystematyzowania organizacji sportu inwalidów. Doprowadziło to do powołania w 1964 r. w Paryżu Międzynarodowej Organizacji Sportu Inwalidów (International Sport Organisation for the Disabled International Sport Organisation for the Disabled – ISOD), zrzeszającej narodowe organizacje sportu inwalidów (z amputacjami, niedowładami, porażeniami narządu ruchu) z ponad 40 krajów świata. Jej założycielem i prezydentem był L. Guttmann. Dzięki temu ISOD rozpoczęła wkrótce współpracę z Międzynarodową Federacją Igrzysk Stocke Mandeville i Międzynarodowym Stowarzyszeniem Sportowym Niewidomych. Zaczęła współorganizować mistrzostwa świata inwalidów oraz igrzyska paraolimpijskie, opracowała przepisy sportu amputowanych i innych schorzeń narządu ruchu, organizowała sympozja i spotkania specjalistów w celu wymiany doświadczeń w zakresie sportu inwalidów. Istotny był fakt, że jednym z dziesięciu członków założycieli była Polska, którą reprezentowało w organizacji Zrzeszenie Sportowe Spółdzielczości Pracy „Start”.
W 1979 r. powstała organizacja zrzeszająca sportowców z porażeniem mózgowym (Cerebral Palsy International Sports & Recreation Association – CP-ISRA). W 1982 r. założono IBSA (International Blind Sport Association), instytucję zrzeszającą sportowców ze schorzeniami narządu wzroku (niewidomych i niedowidzących), następnie utworzono INAS-FMH (International Association of Sports for Persons with a Mental Handicap), organizację zrzeszającą osoby z upośledzeniem umysłowym. W 2004 r. powstała IWAS (International Wheelchair & Amputte Sports Federation), łącząc dwie międzynarodowe organizacje ISMWSF i ISOD.
Dzięki rozwojowi międzynarodowych organizacji sportowych zrzeszających niepełnosprawnych sportowców od 1976 r. do uczestnictwa w igrzyskach paraolimpijskich dopuszczono inwalidów z amputacjami kończyn i niewidomych. Od tego samego roku zaczęto organizować także zimowe igrzyska paraolimpijskie. W 1980 r. w ramach eksperymentu umożliwiono start osobom z porażeniem mózgowym, a po 1984 r. w igrzyskach mogli już startować inwalidzi z innymi dysfunkcjami narządu ruchu.
Współpraca tych organizacji doprowadziła do powołania 11 marca 1982 r. Międzynarodowego Komitetu Koordynacyjnego (International Coordinating Committee Sports for the Disabled in the World – ICC), który w 1989 r. przekształcił się w Międzynarodowy Komitet Paraolimpijski (International Paraolympic Committee – IPC). Obecnie jest to organizacja koordynująca poczynania organizacyjne i merytoryczne popularyzujące sport osób z niepełnosprawnościami w zakresie zimowych i letnich igrzysk paraolimpijskich oraz imprez sportowych jak mistrzostwa świata, Europy i inne. Mottem IPC stała się dewiza: „Dusza w ruchu”. Ustanowiono także symbol ruchu paraolimpijskiego, który pierwotnie stanowiło 5 taeguków w układzie i w barwach wzorowanych na kołach olimpijskich. W latach 1994-2004 zmieniono je na trzy taegeuki, tradycyjne koreańskie symbole dekoracyjne, oznaczające części składowe istoty ludzkiej: umysł, ciało i duszę. Od Letnich Igrzysk Paraolimpijskich w Atenach (2004 r.) symbol stanowią trzy znaki Agito (łac. Jestem w ruchu) w kolorach najczęściej występujących na flagach świata: czerwonym, niebieskim i zielonym.
Przedstawiona chronologia wydarzeń związanych z rozwojem sportu inwalidów, następnie osób niepełnosprawnych, a obecnie osób z niepełnosprawnościami sprawiła, że trzeba było czekać 28 lat od pierwszych igrzysk paraolimpijskich, aby dopiero w 1988 r. w Seulu niepełnosprawni sportowcy mogli rywalizować o medale paraolimpijskie na tych samych prawach i zasadach co pełnosprawni olimpijczycy. I co istotne pod patronatem Międzynarodowego Komitetu Koordynacyjnego (ICC), a od 1989 r. Międzynarodowego Komitetu Paraolimpijskiego (IPC). Powoli sport osób z niepełnosprawnościami przestał być traktowany obok sportu olimpijskiego.
I tak jest do dnia dzisiejszego, choć jak wspomniano wcześniej, po dwukrotnym zorganizowaniu zawodów na tych samych obiektach (1960 i 1964), igrzyska paraolimpijskie wróciły na obiekty olimpijskie dopiero pod koniec lat 80. XX w.
Z kronikarskiego obowiązku należy dodać, że polscy sportowcy z niepełnosprawnościami od początku swoich startów w igrzyskach paraolimpijskich (1976) należeli do światowej czołówki. Szczególnie dużo sukcesów odnosili do 1989 r. Sprawiło to, że aktualnie w klasyfikacji medalowej wszech czasów zajmują 9 miejsce dzięki zdobyciu 731 medali (265 złotych, 258 srebrnych, 208 brązowych).
Podczas Igrzysk Paraolimpijskich w Rio de Janeiro (2016 r.) polscy zawodnicy zdobyli 39 medali i zajęli 10 miejsce w ogólnej klasyfikacji medalowej. I jak podkreśla prezes Polskiego Komitetu Paraolimpijskiego Łukasz Szeliga „to wynik, który podbudował naszą narodową dumę. To kres stygmatyzowania osób z niepełnosprawnościami i ich sportowej aktywności. Sport paraolimpijski przestał być traktowany jak coś <obok> sportu olimpijskiego”. Dlatego też w tym miejscu należy podkreślić, że współczesny sport wyczynowy uprawiany przez osoby z niepełnosprawnościami przestał być już jedynie elementem kompleksowego programu rehabilitacji. Choć dla wielu osób nadal jest formą aktywności ruchowej wyrabiającą, utrzymującą i podnoszącą sprawność fizyczną na poziomie gwarantującym samodzielność życiową i możliwość wykonywania pracy zawodowej. Niemniej polscy paraolimpijczycy podkreślają, że przede wszystkim są sportowcami i tak też chcą być traktowani. Sport przez nich uprawiany wzorowany jest na sporcie ludzi pełnosprawnych, przy czym dostosowany jest do możliwości funkcjonalnych i rodzaju niepełnosprawności. Klasyfikacja do sportu osób z niepełnosprawnościami polega na podziale zawodników na grupy i klasy. Ma to na celu ujęcie osób o identycznym lub zbliżonym stopniu dysfunkcji ruchowej, aby stworzyć uczestnikom w miarę równe szanse we współzawodnictwie sportowym.
Na koniec nie pozostaje nam nic innego jak życzyć polskim zawodnikom niezapomnianych wrażeń podczas zmagań paraolimpijskich w Tokio, osiągnięcia życiowych rezultatów, które kibicom oraz osobom pomagającym i sprzyjającym sportowcom z niepełnosprawnościami dostarczą niezapomnianych wrażeń i emocji. A przede wszystkim udowodnią i przekonają innych, że niepełnosprawność jest jednym z wielu aspektów naszego życia.
Beata Skolik, Mariusz Migała, Sławomir Jandziś
Pełny tekst znajduje się w zakładce Szkice Historyczne PTF 2021, t.2
http://sekcjahistoryczna.fizjoterapia.org.pl/szkice-historyczne-2021-t-2/
