Czy wiesz, że…

HISTORIA REHABILITACJI I FIZJOTERAPII W PIGUŁCE

KĄCIK HISTORYCZNY

©Copyright 2021 by Sekcja Historyczna Polskiego Towarzystwa Fizjoterapii

Zapraszamy do kącika pt. Czy wiesz, że…, czyli historia rehabilitacji i fizjoterapii w pigułce. Znajdziecie tutaj nie tylko informacje na temat tego co działo się zanim rozwinęła się współczesna fizjoterapia i ugruntował na dobre nasz zawód. Przeczytacie także interesujące informacje na temat historii kultury fizycznej, wychowania fizycznego i sportu oraz roli jaką odegrały te dziedziny w rozwoju rehabilitacji osób z niepełnosprawnościami. Liczymy, że każdy znajdzie coś ciekawego dla siebie, a po cichu, że także dla studentów będzie to przyjemna forma przygotowania się do zaliczenia przedmiotu Historia fizjoterapii. Zachęcamy do przysyłania ciekawych informacji związanych z rozwojem rehabilitacji oraz zawodu fizjoterapeuty. Nic o nas bez nas.

 

Rozpoczęcie edycji: 2 czerwca 2021 r. Aktualizacja co tydzień (piątek). Sprawdź nowe informacje.

*** ***

Dział redaguje zespół w składzie: Beata Skolik, Mariusz Migała, Beata Czarnecka-Miller, Sławomir Jandziś

*** (1) ***

Słowo rehabilitare użyto po raz pierwszy już w 1580 r. Miało ono wówczas wiele znaczeń. Używano go jednak głównie w języku prawniczym jako przywrócenie człowiekowi utraconych praw. Przez wiele stuleci oznaczało więc sprawiedliwość, przywrócenie jednostce należnych jej przywilejów, szacunku w społeczeństwie. W medycynie termin pojawił się dopiero w XX w., pomimo, że idea rehabilitacji człowieka chorego, w znaczeniu przyspieszenia procesu zdrowienia oraz powrotu do zdrowia i sił, funkcjonowała w medycynie już w XIV w. Odnosiła się do osób kalekich, niezdolnych do samodzielnej egzystencji, nad którymi roztaczano opiekę i stwarzano warunki do samodzielnej egzystencji. 

*** (2) ***

W starożytnej Sparcie lub Rzymie kalekie dzieci zabijano, np. zrzucając ze Skały Tarpejskiej w Rzymie. W średniowieczu kalectwo traktowano jako karę bożą, a osoby nim dotknięte wyrzucano za nawias społeczny. Stąd najczęściej kalectwo kojarzone było z biedą, środowiskiem przestępczym i żebractwem.

*** (3) ***

Profesor ortopedii Patrik Haglund (1870–1948), autor Podręcznika masażu i gimnastyki leczniczej (1906), który w Sztokholmie założył prywatną Szkołę dla Kalek, był przeciwny, aby żołnierze byli usprawniani wraz z cywilami. Uważał, że inwalidzi cywile mają zły wpływ na żołnierzy-inwalidów, bowiem ci pierwsi mieli odznaczać się brakiem ambicji.

*** (4) ***

W Zakładzie Leczniczo-Wychowawczym dla Kalek Fundacji Oskar–Helene–Heim w Berlinie-Dahlem prowadzonym przez Konrada Biesalskiego, w latach 1909-1911 praktykował Ireneusz Wierzejewski (1881-1930), współtwórca ortopedii polskiej w okresie międzywojennym.

*** (5) ***

W 1919 r. założono w Nowym Jorku Federalne Biuro Zawodowej Rehabilitacji, określając rehabilitację jako proces przywracania poszkodowanym jak najpełniejszej zdolności fizycznej, psychicznej, społecznej i zawodowej, rozpatrywanej również w kategoriach ekonomicznych.

*** (6) ***

W dniu 07 września 1854 r. w Krzemieńcu Podolskim urodziła się Helena Prawdzic-Kuczalska (1854–1927). Działając w skrajnie trudnych warunkach, kiedy rola kobiety sprowadzała się najczęściej do bycia żoną i matką, a jeżeli podejmowała pracę, to jako sekretarka bądź guwernantka, potrafiła przełamać obowiązujące stereotypy. Została pionierką wychowania fizycznego i fizjoterapii, propagatorką gimnastyki szwedzkiej i sportu kobiet w Polsce, założycielką pierwszej szkoły kształcącej fizjoterapeutów na ziemiach polskich. Jako pierwsza kobieta w naszym kraju otworzyła własny, bardzo nowoczesny zakład fizjoterapii. Była orędowniczką pracy pedagogicznej, a dzięki swej wyjątkowej inteligencji i wysokiej kulturze towarzyskiej, potrafiła zaskarbić sobie najpierw sympatię Szwedek, następnie polskich lekarzy, wreszcie Polek, które zainteresowały się ćwiczeniami i spotem.

*** (7) ***

System gimnastyki szwedzkiej został zapoczątkowany przez Per Henrika Linga (1776-1839), założyciela w 1813 r. i dyrektora Królewskiego Centralnego Instytutu Gimnastycznego w Sztokholmie. W kolejnych latach był rozwijany przez jego syna Hjalmara Linga (1820-1886), który uzupełnił program ćwiczeń, zapewniając mu trwałość i ogólne zastosowanie. Następcą H. Linga w 1882 r. został prof. Lars M. Törngren (1839-1912), który w latach 1887-1907 kierował sztokholmskim Instytutem. 

*** (8) ***

Rozwój rehabilitacji zapoczątkowany na początku XX w. torował drogę naturalnym metodom terapii. W 1925 r. przy Amerykańskim Zrzeszeniu Medycznym powołano Radę Terapii Fizycznej. Z jej inicjatywy wydano w 1932 r. pierwszy, wielokrotnie wznawiany Podręcznik fizycznej terapii, a w 1950 r. Podręcznik medycyny fizycznej i rehabilitacji, który stał się w rzeczywistości pierwszym na świecie podręcznikiem rehabilitacji.

*** (9) ***

Neils Ryberg Finsesn (1869-1904), duński lekarz, stworzył podwaliny pod nowoczesne światłolecznictwo. W 1896 r. zorganizował i stanął na czele pracowni w Kopenhadze, która została przekształcona w Instytut Światłolecznictwa. Był laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny (1903), którą otrzymał za wkład w leczenie chorób przy użyciu światła. Był wynalazcą urządzenia zwanego od jego nazwiska lampą Finsena.

*** (10) ***

Na przełomie XIX i XX w. rozgorzał spór, który z systemów, szwedzki czy niemiecki, jest bardziej racjonalny. Przykładem jest Francja, gdzie jeszcze w pierwszych latach XX w. w programie wychowania fizycznego dominował system niemiecki, a od ok. 1908 r. został zastąpiony przez system szwedzki, z pewnymi uzupełnieniami. System Linga próbowano wprowadzić także na ziemiach pruskich już od połowy XIX w. Jednak od początku podważano w nim dbałość o zdrowie i równomierny rozwój ciała jako odpowiednika wolnego ducha.

Ryc. Pacjenci podczas ćwiczeń chodu w Wojskowej Fabryce Protez  w  Warszawie, lata 30. XX w.      (źródło: www.wzso.pl)

*** (11) ***

Nowy kierunek w rozwoju teorii gimnastyki szwedzkiej nadał znany profesor anatomii, fizjologii i teorii gimnastyki Johan Lindhard (1870–1947), od 1909 r. związany z Uniwersytetem w Kopenhadze. Najbardziej znamienną cechą nowych prądów, propagowanych przez prof. Lindharda, był ewolucyjny zwrot od gimnastyki, w której przeważała praca statyczna, do gimnastyki, która na pierwszy plan wysuwała pracę dynamiczną.

*** (12) ***

W dniu 14 listopada 1868 r. w Ostródzie (wówczas Prusy Wschodnie) urodził się Konrad Biesalski (1868–1930), niemiecki ortopeda i działacz społeczny. W maja 1914 r. został dyrektorem medycznym Zakładu Leczniczo-Wychowawczego dla Kalek Fundacji Oskar–Helene–Heim w Berlinie-Dahlem. Działał na rzecz unowocześnienia i usprawnienia organizacji zbiórek dla osób kalekich, doprowadził do przyjęcia Ustawy o Osobach Kalekich, która miała istotne znaczenie w prawie pruskim. Nazywany był „ojcem opieki społecznej nad kalekami”.

*** (13) ***

W okresie międzywojennym nowy podział ćwiczeń gimnastycznych uwzględniający tzw. „model Lindhardowski” przewidywał, aby każde ćwiczenie posiadało swój określony cel, na podstawie którego tworzony był główny podział zasobu ćwiczebnego składającego się z czterech grup. Grupy te dzielono na mniejsze. Dzięki temu wyróżniano różne rodzaje ćwiczeń gimnastycznych: wychowawczo-dyscyplinujące (porządkowe), kształtujące (angażujące równomiernie cały organizm), koordynujące równowagę, ćwiczenia siły, wytrzymałości i stanowczości (biegi, skoki, gry, sporty itp.), eksponując zadania poszczególnych ruchów.

*** (14) ***

W 1889 r. w Danii powołano specjalną komisję w celu opracowania nowych zasad kształcenia cielesnego. Efektem jej prac było opracowanie systemu ćwiczeń obejmującego zasadnicze podstawy i ćwiczenia systemu Linga z uwzględnieniem niektórych tylko ćwiczeń dawnych. W 1899 r. opublikowano podręcznik z tymi zasadami, który rozdano wszystkim nauczycielom. Od 1905 r. w wojsku duńskim obowiązywała także wyłącznie gimnastyka szwedzka. Dzięki temu system Linga upowszechnił się nie tylko w Danii i Szwecji, ale też w innych krajach. W Niemczech zebraną dorywczo część ćwiczeń szwedzkich wtłoczono do gimnastyki niemieckiej jako odrębną całość, natomiast w Galicji trzymając się ściśle systemu niemieckiego uwzględniono bardzo obszernie poszczególne ćwiczenia, a nawet przyrządy szwedzkie.

*** (15) ***

W 1913 r. powstało Międzynarodowe Biuro Wychowania Fizycznego z siedzibą w Odenese (Dania). Jego celem była ocena różnych metod i systemów gimnastycznych, a także ich wartości naukowych. Była to instytucja, która prowadziła doświadczenia z zakresu rozwoju wychowania fizycznego. Przede wszystkim jednak miała za zadanie przygotować instruktorów z różnych krajów europejskich, w zakresie teoretycznym i praktycznym, do wprowadzenia u siebie systemu gimnastycznego Linga, zgodnie z założeniami jego twórcy. W Biurze działała również sekcja polska.

*** (16) ***

W dniu 23 marca 1881 r. w Kozłowie urodził się Ireneusz Wierzejewski (1881-1930), współtwórca ortopedii polskiej w okresie międzywojennym. W 1910 r. obronił dysertację doktorską pt. O wrodzonym braku kości łokciowej. Napisał ją pod kierunkiem niemieckiego ortopedy Konrad Biesalskiego (1868-1930), u którego praktykował w latach 1909-1911 w charakterze asystenta. Pobyt ten zdecydował o dalszym kierunku jego rozwoju zawodowego.

*** (17) ***

W czerwcu 1917 r. dzięki funduszom zebranym przez obywateli w Nowym Jorku, Czerwony Krzyż powołał Instytut Czerwonego Krzyża dla Inwalidów (Red Cross Institute for Crippled and Disabled Men). Była to pierwsza tego typu instytucja w Stanach Zjednoczonych. W pierwszych miesiącach swego istnienia rozpoczęto w niej badania i gromadzono wiedzę medyczną. Amerykański wzór organizacji rehabilitacji oparto na systemach wprowadzonych w krajach europejskich, którego fundamentem była rehabilitacja i terapia zajęciowa opracowana wcześniej w Niemczech przez urodzonego w Ostródzie Konrada Biesalskiego.

*** (18) ***

Paul O.F. Pastur (1866-1938), belgijski działacz społeczny w 1903 r. założył w Charleroi Uniwersytet Pracy z około 200 studentami. Jako jeden z pierwszych w Europie przekonał władze miasta, że lepsze efekty oraz taniej jest nauczyć inwalidów zawodu, niż umieszczać ich w zakładach opiekuńczych. Pastur, z zawodu prawnik, z wyboru polityk, zaangażowany był mocno także w rozwój edukacji najuboższych i tworzenie wielu instytucji: szkół zawodowych, sztuki i rzemiosła, instytucji dla inwalidów – dla kalek, rannych w pracy, niewidomych, domów dla sierot itp. Po wybuchu pierwszej wojny światowej wyjechał do Lyonu, gdzie zorganizował placówkę dla inwalidów wojennych.

*** (19) ***

Lampa Finsena skonstruowana została w 1893 r. Była to lampa łukowa o elektrodach węglowych wykorzystywana w leczeniu gruźlicy skóry. Urządzenie wytwarzało „promieniowanie słoneczne” syntezowane technicznie. Źródłem światła był łuk elektryczny powstały dzięki przepływowi prądu między dwoma elektrodami w środowisku gazowym pod ciśnieniem zbliżonym do atmosferycznego. Emitowała światło o bardzo szerokim spektrum długości. Działały w niej promienie niebieskie, fiołkowe i pozafiołkowe. Wiązka pozbawiona była promieni cieplnych ze względu na przepuszczenie jej przez warstwę wody. Wykorzystanie soczewek kwarcowych pozwalało na skupienie światła w snop o zwielokrotnionej mocy. Jej zaletą była precyzja, dzięki czemu służyła do naświetlania małych ognisk chorobowych. Wadą lamp łukowych było spalanie się elektrod (ze względu na temperaturę łuku) oraz jej krótka żywotność.

*** (20) ***

W 1892 r. Helena Prawdzic-Kuczalska (1854–1927) otworzyła w Warszawie Zakład Gimnastyki Szwedzkiej Leczniczej (ortopedycznej), zdrowotnej (higienicznej) i Masażu dla Kobiet i Dzieci. W tym samym czasie ukazały się w prasie warszawskiej liczne artykuły przybliżające społeczeństwu profilaktyczne i lecznicze znaczenie gimnastyki szwedzkiej. Dyrektorem Zakładu został młody lekarz dr Zdzisław Sławiński (1867-1936), który zapewnił fachową opiekę i nadzór.

Ryc. Przyrządy do mechanoterapii Zandera

*** (21) ***

Profesor chirurgii ortopedycznej Robert W. Lovett (1859-1924), wykładowca na Harwardzie, zajmował się chorobami kości i stawów u dzieci, zapaleniem stawów i porażeniem kończyn. W 1923 r. wraz z angielskim ortopedą Sir Robertem Jonesem (1858-1933) opublikował jeden z pierwszych podręczników chirurgii ortopedycznej, w którym omówiono diagnostykę i leczenie urazów układu kostnego, w tym usprawnianie chorych. Obaj autorzy przyczynili się do powołania w 1929 r. jednego z największych i najbardziej prestiżowych międzynarodowych stowarzyszeń chirurgicznych SICO (od 1936 r. SICOT – Société de Chirurgie Orthopédique Traumatologie – Międzynarodowe Towarzystwo Ortopedyczne i Traumatologiczne), do którego od 1936 r. należał także polski ortopeda Wiktor Dega.

*** (22) ***

Pomimo dokonywanych reform system gimnastyki szwedzkiej w XX w. opierał się niezmiennie na trzech zasadach Linga: racjonalnym doborze ćwiczeń wg danych anatomiczno – fizjologicznych i psychologicznych; zasadzie porządku, w jakim ćwiczenia jedno po drugim następowały po sobie w całokształcie nauczania, w tym w ciągu jednej lekcji. Trzecią zasadę określały środki techniczne nauczania (lokal, przyrządy itp.), które miały być podporządkowane zasadom poprzednim, aby ułatwiać ich wykonanie praktyczne.

*** (23) ***

Według Douglasa McMurtie, dyrektora Instytutu Czerwonego Krzyża dla Inwalidów w Nowym Jorku chrześcijańska idea niesienia pomocy potrzebującym znacząco wpłynęła na rozwój wiedzy medycznej, ale i współczesnej postawy społecznej wobec osób kalekich. Swój wywód oparł na przykładzie tworzenia szpitali, które Kościół otwierał w średniowieczu, gdzie osoby chore były otaczane podstawową opieką medyczną.

*** (24) ***

Jeszcze na początku XX w. sport miał wielu przeciwników. Do grupy tej należał m.in. Roman Kordys (1886-1934), polski taternik i alpinista, działacz turystyki i narciarstwa, prawnik i dziennikarz, który był zdecydowanym przeciwnikiem rozwijania sportu wśród młodzieży. Podważał argument, że sport jest ważnym czynnikiem w wychowaniu fizycznym młodych ludzi. Uważał, że wprowadzanie i propagowanie sportu w kręgach uczącej się młodzieży jest „albo złą wolą, albo niepoczytalnością”.

*** (25) ***

W zaborze rosyjskim głównymi centrami medycznymi były Wilno i Warszawa. Uniwersytet Wileński czynny był do 1832 r. Po upadku Powstania Listopadowego został zamknięty, a w jego miejsce utworzono Akademię Medyko-Chirurgiczną, jednak i ona funkcjonowała bardzo krótko. Uniwersytet Warszawski powstał w 1817 r., a już w 1831 r. po Powstania Listopadowym został zamknięty. Spowodowało to, że w zaborze tym przez kolejnych 26 lat nie działał żaden wydział lekarski.

*** (26) ***

Otto Bismarck (1815-1898), kanclerz Rzeszy Niemieckiej w latach (1871-1890) w 1883 r. wprowadził ubezpieczenia społeczne. Wykorzystywał je jako narzędzie trzymania w ryzach klasy robotniczej. Chodziło o przywiązanie mas robotniczych do państwa, a często był to środek do walki z ruchem robotniczym.

*** (27) ***

Profesor Lorenz Böhler (1885-1973) chirurg-ortopeda z kliniki wiedeńskiej po pierwszej wojnie światowej zaczął tworzyć w Austrii specjalne ośrodki dla leczenia ofiar wojennych. W 1929 r. opublikował jedną z ważniejszych prac pt. Leczenie złamań (Die Technik der Knochenbruchbehandlung), w której opisał nowoczesne techniki operacyjne oraz metody leczenia, w tym usprawnianie pacjentów ortopedycznych. 

*** (28) ***

Wiosną 1917 r. dyrektorem Instytutu Czerwonego Krzyża dla Inwalidów w Nowym Jorku został Douglas Craweford McMurtie (1888–1944). Z zawodu był projektantem krojów pisma (zaprojektował dwa kroje pisma McMurtrie Title i Vanity Fair Capitals), grafikiem, historykiem i bibliografem druku. Poza pracą zawodową zajmował się opieką i edukacją kalekich dzieci i dorosłych oraz ich rehabilitacją.

*** (29) ***

Lampa Finsena skonstruowana została w 1893 r. Była to lampa łukowa o elektrodach węglowych wykorzystywana w leczeniu gruźlicy skóry. Urządzenie wytwarzało „promieniowanie słoneczne” syntezowane technicznie. Źródłem światła był łuk elektryczny powstały dzięki przepływowi prądu między dwoma elektrodami w środowisku gazowym pod ciśnieniem zbliżonym do atmosferycznego. Emitowała światło o bardzo szerokim spektrum długości. Działały w niej promienie niebieskie, fiołkowe i pozafiołkowe. Wiązka pozbawiona była promieni cieplnych ze względu na przepuszczenie jej przez warstwę wody. Wykorzystanie soczewek kwarcowych pozwalało na skupienie światła w snop o zwielokrotnionej mocy. Jej zaletą była precyzja, dzięki czemu służyła do naświetlania małych ognisk chorobowych. Wadą lamp łukowych było spalanie się elektrod (ze względu na temperaturę łuku) oraz jej krótka żywotność.

*** (30) ***

W 1900 r. Helena Prawdzic-Kuczalska uruchomiła w Warszawie pierwszy 18-miesięczny kurs dla nauczycielek gimnastyki, a w 1906 r. po uzyskaniu zgody władz carskich Warszawską Szkołę Gimnastyki Szwedzkiej i Masażu Heleny Kuczalskiej. Była to pierwsza szkoła kształcąca nauczycieli wychowania fizycznego i specjalistów gimnastyki leczniczej w Polsce. Była więc pierwszą szkołą kształcącą fizjoterapeutów.

Ryc. Sala ćwiczeń leczniczych, lata 30 XX w.

*** (31) ***

W 1898 r. w Poznaniu w ostatniej chwili odwołano Zjazd Lekarzy i Przyrodników Polskich. Zgłoszonych ok. 287 referatów z różnych dziedzin medycyny, w tym m.in. z dziedzin związanych pośrednio z rehabilitacją, tj. z balneoterapii, dietetyki, dysfunkcji narządów ruchu. W chwili zakazu ukończony był nawet druk programu zjazdowego oraz specjalnych wydawnictw dla gości, m.in. broszura autorstwa F. Chłapowskiego pt. Zakłady ku podniesieniu zdrowotności m. Poznania. Minister spraw wewnętrznych Niemiec przekonywał, że razem ze spotkaniem naukowym miała być zorganizowana polityczna manifestacja skierowana przeciw Niemcom.

*** (32) ***

Gimnastyka lecznicza jeszcze na początku XX w. rozwijała się poza środowiskiem lekarskim, zbliżając się bardziej ku środowiskom pedagogicznym, w tym związanym z kulturą fizyczną. Nie było to nic nowego, bowiem w Szwecji już 100 lat wcześniej zapobieganie skrzywieniom kręgosłupa i leczenie już rozwiniętych powierzono nauczycielom gimnastyki.

*** (33) ***

Pojęcie „ortopedia” wprowadził po raz pierwszy w 1741 r. Nicolas Andry de Boisregard (1658-1742) w tytule swej książki pt. Ortopedia, czyli sztuka zapobiegania i poprawiania zniekształceń ciała u dzieci. Od tego momentu dziedzina ta zajmowała się profilaktyką i leczeniem wad postawy u dzieci, starając się „wychować proste dzieci” (orthos – prosty, pais – dziecko, pedia – dzieci, paideo – wychowuje). Z tego też powodu ortopedia przyswoiła sobie symbol przedstawiający skrzywione drzewko przywiązane do palika.

*** (34) ***

W 1857 r. utworzono w Warszawie Akademię Medyko-Chirurgiczną, którą w 1862 r. włączono w skład Szkoły Głównej. Po jej zlikwidowaniu w 1869 r. powstał Cesarski Uniwersytet Warszawski, którego poziom naukowy był bardzo niski. Oprócz Warszawy i Wilna Polacy z zaboru rosyjskiego studia medyczne realizowali także w Petersburgu, Kijowie i Charkowie.

*** (35) ***

Rozwój anatomii funkcjonalnej, a także doświadczenia diagnozowania standardów sprawności fizycznej przyczyniły się do postępu i rozwoju metod nauczania w wychowaniu fizycznym oraz rozwoju metod treningowych uzdolnień motorycznych w sporcie. W Europie na początku XX w. znaczne osiągnięcia w zakresie opracowywania testów sprawności fizycznej mieli Szwedzi, Anglicy, Francuzi, Holendrzy, Niemcy, Polacy, Włosi i inni.

*** (36) ***

Jedną z zasad wiedeńskiego ortopedy prof. Lorenza Böhlera podczas unieruchomienia kończyny było stosowanie ruchu wszystkich innych części ciała, tak by nie powodowało to bólu i miało na celu zapobieganie atrofii mięśni i usztywnieniu stawów. Zaproponowana przez niego metoda funkcjonalnego leczenia złamań kości i stawów polegała na anatomicznym zestawieniu złamanych części i unieruchomieniu w opatrunku gipsowym w taki sposób, że pozwalał na wczesne uruchomienie chorego.

*** (37) ***

Pierwszym pacjentem Neilsa R. Finsesna, u którego zastosowano lampę łukową był jego przyjaciel chorujący na toczeń pospolity – chorobę skóry wywołaną przez prątki gruźlicy. Początkowe terapie wykonywano codziennie przez 2 godziny przez okres ok. 5 miesięcy na przełomie 1895 i 1896 r. Leczenie zakończyło się sukcesem. 

*** (38) ***

Elin Falk (1873–1951) zajmująca się wychowaniem fizycznym dzieci była uważana w Skandynawii za główną wyrazicielkę nowych prądów w zakresie gimnastyki dziecięcej. Znacznie ją rozszerzyła i stworzyła fizjologiczne oraz metodyczne podstawy gimnastyki korektywnej i wyrównawczej. W opracowanym przez nią programie (nazywanym przez prasę „wojną gimnastyczną w sztokholmskich szkołach państwowych”) było wiele ćwiczeń przeciwdziałającym skrzywieniom kręgosłupa i innym rodzajom wad postawy.

*** (39) ***

Dyrektor Instytutu Czerwonego Krzyża dla Inwalidów w Nowym Jorku Douglas McMurtie w 1919 r. opublikował książkę pt. The Disabled Soldiers (Niepełnosprawni Żołnierze), w której zawarł swoje credo na temat znaczenia rehabilitacji, rozpatrywanej głównie w aspekcie socjalno-zawodowym.

*** (40) ***

Podczas zjazdu Międzynarodowego Towarzystwa Chirurgii Ortopedycznej i Traumatologii, który w 1936 r. odbywał się w Bolonii i Rzymie, prof. Vittorio Putii (1880-1940), światowej sławy chirurg i ortopeda, po raz pierwszy sytuację związaną z licznymi wypadkami nazwał „epidemią urazową”. Wystąpienie to i sytuacja związana z „epidemię urazową” stała się w omawianym okresie ważnym impulsem do podjęcia działań związanych z rozwojem rehabilitacji.

Ryc. Strona tytułowa książki N. Andry dr Boisregard pt. Ortopedia, czyli sztuka zapobiegania i poprawiania zniekształceń ciała u dzieci (1741 r.)

*** (41) ***

Neils Finsen po skonstruowaniu w 1893 r. lampy łukowej przez kolejne lata rozwijał i udoskonalał technologię. Poprzez doświadczenia poprawił spektrum emisji promieniowania, co skutkowało skróceniem czasu zabiegu. Z jednej lampy mogło korzystać jednocześnie czterech pacjentów, z których każdy obowiązkowo miał na oczach okulary ochronne. Podczas swojej praktyki w latach 1885-1903 Finsen wyleczył z gruźlicy skóry setki pacjentów.

*** (42) ***

Elli Björksten (1870–1954) pochodząca z Finlandii, w dwutomowym dziele pt. Gimnastyka kobiet (1918-1923), podjęła się próby sformułowania założeń gimnastyki żeńskiej i oddała tę sprawę w ręce kobiet. Opracowała oryginalny program ćwiczeń dla dziewcząt. Modyfikując znacznie założenia Lingów, wskazała na potrzebę dostosowania ćwiczeń gimnastycznych do właściwości rozwojowych wychowanków, jak również do różnych okresów życia, a jednocześnie usuwania z niej jednostronnych obciążeń pewnych grup mięśni. Uważała, że wszystkie mięśnie, których współpraca nie była ze stanowiska mechaniki potrzebna do wykonania danego ruchu, powinny pozostawać w spoczynku.

*** (43) ***

Polskim delegatem do Międzynarodowego Biura (Komitetu) Wychowania Fizycznego w Odenese, które powstało w 1913 r. był E. Piasecki, a sekretarzem J. Falkowska. Ponadto do Komitetu należeli instruktorzy z różnych części kraju m.in. K. Wyrzykowski, W. Sikorski, M. Germanówna (Lwów), J. Mayówna, Z. Wyrobek (Kraków), H. Kuczalska, J. Gebethnerówna, T. Drabczyk (Warszawa), którzy odegrali istotną rolę w rozwoju wychowania fizycznego w okresie międzywojennym.

*** (44) ***

Knud A. Knudsen (1864-1950), duński metodyk i dyrektor Państwowego Instytutu Gimnastycznego w Kopenhadze kilka razy przebywał w Polsce. Pierwszy raz odwiedził Poznań w kwietniu 1925 r. Zwiedził wówczas m.in. Studium WF, Centralną Szkołę Wojskowej Gimnastyki i Sportów, kilka szkół powszechnych i średnich oraz inne obiekty sportowe. Wizyta ta zaowocowała współpracą pomiędzy poznańskim Studium WF i Instytutem Gimnastycznym w Kopenhadze. Po pobycie stwierdził, że Polska jest jednym z nielicznych krajów, w którym zrozumiano system Linga. Komplementował przy tym prof. E. Piaseckiego, którego uważał za autorytet, dzięki któremu w Polsce stworzono racjonalny system wychowania fizycznego dla młodzieży, opartego na podłożu medycznym i naukowym.

*** (45) ***

Angielski wyraz sport pochodzi od starofrancuskiego słowa desport oznaczający przyjemność, rozrywkę. Encyklopedia powszechna Orgelbranda z 1884 r. określała sport jako zbiór rozrywek zawierających przede wszystkim ćwiczenia, mające na celu rozwój siły mięśniowej. Sport oznaczał stosowanie praktyczne ćwiczeń fizycznych, nie tylko w celu kształcenia ciała, ale również w celu kształcenia umysłu.

*** (46) ***

W Polsce światłolecznictwo z wykorzystaniem lampy kwarcowej rozwinęło się w okresie międzywojennym. Lampy kwarcowe tzw. Finsena zaczęto produkować od 1926 r., gdyż wcześniej sprowadzano je z zagranicy. Jedną z pierwszych wytwórni lamp kwarcowych była firma Montesol z Częstochowy prowadzona przez Jana Błachowicza. Produkowane przez niego lampy typu „Tatra” i „Multopantostaty” wytwarzały dużą ilość promieni ultrafioletowych, znacznie więcej niż występowało ich w górskich miejscowościach. Stąd zyskały one określenie „słońce górskie” i szerokie zastosowanie do kąpieli świetlanych. Finsenoterapię stosowano głównie w leczeniu gruźlicy skóry, gruczołowej i kości.

*** (47) ***

Dunka Agnete Bertram (1893-1984) była pierwszą kobietą w Danii, która złożyła państwowy egzamin instruktorski z gimnastyki. W publikacji pt. Gimnastyka domowa (oryg. Hjemmegymnastik, Kopenhaga 1927) przedstawiła doświadczenia w pracy nad przystosowaniem gimnastyki opartej na podstawowych zasadach Linga do właściwości ustroju kobiecego. Chodziło jej o zerwanie z tradycją stosowania gimnastyki dla kobiet według wzorów męskich, a przede wszystkim wykluczała, poza pewnymi ćwiczeniami równoważnymi, ćwiczenia na przyrządach. 

*** (48) ***

Pod koniec XIX w. zauważono w Europie problem małej aktywności ruchowej wśród dzieci i młodzieży. Reformy wychowania i „naprawy” współczesnego społeczeństwa podjął się m.in. Francuz baron Pierre de Coubertin (1863-1937). Znając edukacyjną rolę, jaką odgrywa sport w życiu człowieka, przekonywał do roli, jaką powinien odgrywać sport w procesie przygotowania młodych ludzi do podjęcia odpowiedzialnych obowiązków zawodowych. Jako arystokrata i pedagog uważał sport nie tylko za środek hartowania ciała, ale przede wszystkim za uniwersalną metodę wychowania współczesnego człowieka w duchu pokoju.

*** (49) ***

Johan Lindhard (1870–1947), od 1909 r. związany z Uniwersytetem w Kopenhadze, znawca anatomii, fizjologii i teorii gimnastyki, reformator systemu Linga, w 1914 r. na podstawie pracy pt. Pojemność minutowa serca w spoczynku i w czasie pracy uzyskał stopień doktora medycyny, a w 1916 r. otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego. Walczył o ustanowienie gimnastyki jako przedmiotu na Uniwersytecie w Kopenhadze. W 1930 r., w wyniku połączenia Laboratorium Teorii Wychowania Fizycznego kopenhaskiego Uniwersytetu oraz Instytutu Wychowania Fizycznego, został dyrektorem Państwowego Instytutu Gimnastycznego (Wychowania Fizycznego) w Kopenhadze.

*** (50) ***

Pierwsze lekcje gimnastyki w Galicji zostały wprowadzone w 1899 r. za sprawą Henryka Jordana (1842-1907). Odbywały się w szkołach średnich. Dążono do traktowania zajęć na równi z innymi przedmiotami szkolnymi.

Ryc. Helena Kuczalska (1854-1927)

*** (51) ***

Baron Pierre de Coubertin (1863-1937) wobec rodzących się pod koniec XIX w. wielu nowych dyscyplin sportowych, zainicjował w 1896 r. wznowienie międzynarodowej sportowej rywalizacji oraz rozwój nowożytnego olimpizmu. W latach 1894-1896 baron był sekretarzem generalnym Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, w latach 1896-1925 jego przewodniczącym, honorowym prezydentem igrzysk olimpijskich. Dzięki jego staraniom, w 1915 r. przyznano MKOL stałą siedzibę w Lozannie, w pałacyku Mon Repos. Jest także autorem wiersza Oda do sportu, za który na igrzyskach olimpijskich w 1912 r. w Sztokholmie, występując pod podwójnym pseudonimem, zdobył złoty medal olimpijski w konkursie literatury.

*** (52) ***

W 1905 r. w Dreźnie prof. Rudolf Klapp (1873–1949) przedstawił po raz pierwszy założenia swojej metody. Wykorzystał w niej głównie ćwiczenia pełzające w pozycjach niskich: na czworakach, w czołganiu, leżeniu. Pierwszy ośrodek leczący tą metodą został otwarty w 1926 r. w Poczdamie. R. Klapp wprowadził do rehabilitacji bardzo istotne innowacje, z których korzystamy do tej pory. Były to: ćwiczenia w wodzie, ćwiczenia grupowe i profilaktyka wad postawy. Jako pierwszy wprowadził stroje gimnastyczne dla ćwiczących, wietrzenie sal gimnastycznych oraz zmywanie podłogi.

*** (53) ***

Usamodzielnienie się polskiej ortopedii i jej bujny rozwój w okresie międzywojennym przyczynił się do stworzenia standardu rehabilitacji w kraju. Stąd pionierami rehabilitacji w Polsce stali się lekarze chirurdzy-ortopedzi: prof. Ireneusz Wierzejewski, prof. Adolf Wojciechowski, dr Wiktor Dega, dr Franciszek Raszeja, dr Adam Gruca, dr Juliusz Zaremba, dr Józef Aleksiewicz i in.

*** (54) ***

Rok 1578 to przełomowa data w historii polskiej balneoterapii. Wydano wówczas pierwszy polski traktat o wodach leczniczych autorstwa Wojciecha Oczko (1537-1599) pt. „Cieplice”. Polski lekarz po raz pierwszy sklasyfikował wody występujące na terenie kraju. Podał metodologię korzystania z uzdrawiających właściwości. Obok terapii wodami zalecał ruch (m. in. szermierkę, jazdę konną). Wypowiedział wówczas słynne powiedzenie „Ruch zastąpi prawie każdy lek, podczas gdy żaden lek nie zastąpi ruchu”, które stało się maksymą współczesnej fizjoterapii.

*** (55) ***

Jeszcze w II poł. XIX w. lekarze posiadali powierzchowną wiedzę i słabe przygotowanie metodyczne w dziedzinie gimnastyki. Potwierdza to wypowiedź Adama Baroca z 1858 r.: „Prostownicy, czyli ortopedowie i nauczyciele gimnastyki – jako łatwo na tym polu mogący robić spostrzeżenia – zwracali uwagę lekarzy na korzyści, jakie by z rozleglejszego zastosowania gimnastyki do celów lekarskich osiągnąć można, lecz w ogóle mało znajdowali poparcia”.

*** (56) ***

Baron Pierre de Coubertin (1863-1937), historyk i pedagog francuski zaprojektował flagę olimpijską: pięć splecionych kół symbolizujących jedność kontynentów, a kolory kół różnorodność i jedność ludzi: niebieski – Europę, czarny – Afrykę, żółty – Azję, czerwony – Amerykę, zielony – Australię. Symbol olimpijski <koła> powstał w 1912 r., a flaga w 1913 r. Po raz pierwszy w historii igrzysk sztandar wciągnięto na maszt podczas VII Letnich Igrzysk Olimpijskich w Antwerpii w 1920 r., w których Polacy jeszcze nie startowali.

*** (57) ***

Światło emitowane z lampy łukowej, którą Nils R. Finsen skonstruował w 1893 r. skutecznie zastępowało światło słoneczne w leczeniu wielu chorób skórnych, skrofulozy, krzywicy dziecięcej (rachityzmu), gruźlicy oraz niedokrwistości. Tego typu terapię określano jako leczenie „ultra słońcem” lub „słońcem górskim”, które miało zastąpić kąpiel powietrzną na otwartym powietrzu.

*** (58) ***

Po raz pierwszy nowożytne igrzyska olimpijskie zorganizowano w Atenach w 1896 r. Odbyło się to po 1512 latach od momentu wydania w 393 r. n.e. edyktu kasacyjnego przez Teodozjusza Wielkiego (347-395) zakazującego organizację igrzysk olimpijskich.

*** (59) ***

Agnete Bertram dzięki gruntownej znajomości zasadniczych cech budowy oraz formy ruchu kobiecego stworzyła zasób ćwiczeń, przy wykonaniu których uplastyczniało się piękno i wdzięk kobiecy. Metoda ta posiadała dużą wartość estetyczną i była zgodna z podstawami fizjologii, choć nie do końca zrozumiały był wzajemny stosunek muzyki do ruchu, bowiem cała lekcja odbywała się przy akompaniamencie muzyki klasycznej.

*** (60) ***

Szwedzki teoretyk Ustav V. Oalck sprawujący w latach 1907-1909 funkcję dyrektora Centralnego Instytutu Gimnastycznego w Sztokholmie, dążył do połączenia programu systematycznej gimnastyki z rozwijającym się ruchem sportowym. Uważał, że sport rozbudza zapał do współzawodnictwa oraz prowadzi do uprawiania wyspecjalizowanych form ruchowych. Wprowadził także zmiany działalności Instytutu, głównie w zakresie kształcenia nauczycieli gimnastyki.

Ryc. Flaga olimpijska zaprojektowana przez P. de Coubertain’a w 1913 r.

*** (61) ***

Pierre de Coubertin uważany za ojca nowożytnego ruchu olimpijskiego w latach 1894-1896 był sekretarzem generalnym Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, w latach 1896-1925 jego przewodniczącym (drugim po Greku Dimitriosie Wikielasie <1835-1908>), wreszcie honorowym prezydentem igrzysk olimpijskich. Dzięki jego staraniom, w 1915 r. przyznano MKOL stałą siedzibę w Lozannie, w pałacyku Mon Repos.

*** (62) ***

W Polsce międzywojennej powszechnie u sportowców stosowano naświetlanie lampą kwarcową. Polecano ten zabieg w okresie treningu, jak i przed samymi zawodami. Prasa sportowa i sportowcy zaczęli żywo interesować się tym tematem, gdy zaczęły pojawiać się doniesienia prasowe, twierdzące nawet, że niezwykłe wyczyny amerykańskich zawodników podczas Igrzysk Olimpijskich w Paryżu (1924) były wynikiem właśnie naświetlania ich przed zawodami lampą kwarcową. Przekonywano, że pod wpływem tego rodzaju światła zachodzi wiele zmian biologicznych i fizjologicznych, które miały duże znaczenie lecznicze i regeneracyjne.

*** (63) ***

W 1918 r. Douglas C. McMurtie zorganizował Szkołę Reedukacji i Rehabilitacji Inwalidów Wojennych i to on po raz pierwszy we współczesnym znaczeniu użył pojęcie rehabilitacja, opisując eksperymentalną szkołę. W tym samym roku wniesiono pod obrady Senatu USA ustawę o zawodowej rehabilitacji żołnierzy i marynarzy. Wcześniej zamiast terminu rehabilitacja używano określenia fizyczna rekonstrukcja, reedukacja, odbudowa osoby kalekiej i odnosiły się one głównie do osób z uszkodzeniem narządów ruchu.

*** (64) ***

Wraz z rozwojem ruchu olimpijskiego w 1896 r. nieodłącznym elementem sportu stała się rywalizacja sportowa, związany z nią systematyczny trening, a wraz z nim występujące przemęczenie organizmu. Po raz pierwszy pojawił się wówczas problem przeciążeń sportowych i negatywne oddziaływanie sportu na ustrój człowieka, jeśli był nieumiejętnie uprawiany, bez żadnej metody i kontroli, zwłaszcza w młodym wieku.

*** (65) ***

Niels Mortensen Bukh (1880-1952), duński instruktor wychowania fizycznego, kierownik kursu przodowników dla wiejskich towarzystw gimnastyczno-strzeleckich, wpadł na pomysł poprzedzenia kursu gimnastycznego serią ćwiczeń wstępnych – tzw. „ćwiczeń gibkości”. Polegały one na biernym naciąganiu, przy użyciu siły współćwiczących lub ciężaru własnego ciała, mięśni i więzadeł dokoła stawu barkowego, stawów kręgosłupa i innych, aby uzyskać ruchomość stawową „gimnastyka idealnego”. Ćwiczenia te miały poprawić postawę, elastyczność mięśni i precyzję ruchów, a punktem wyjścia były ćwiczenia zapożyczone z gimnastyki leczniczej Linga.

*** (66) ***

Pierre de Coubertin jest autorem przyrzeczenia, karty olimpijskiej, olimpijskiego protokołu, programu otwarcia i zamknięcia igrzysk, a także białego sztandaru olimpijskiego, na którym umieszczono pięć splecionych ze sobą kół, w kolorze niebieskim, żółtym, czarnym, zielonym i czerwonym, symbolizujących pięć kontynentów.

*** (67) ***

W okresie międzywojennym w polskiej prasie sportowej mocno krytykowano stosowanie u sportowców naświetlań lampą kwarcową, Pomimo, że pod wpływem światłolecznictwa dochodziło do zwiększenia ilości krwi, jak i jej składników, a także szybszego usuwania produktów przemiany materii powstałej pod wpływem wysiłku fizycznego, stosowanie lampy kwarcowej traktowano jako wspomaganie w sporcie, a nawet jako specyficzny rodzaj dopingu.

*** (68) ***

Profesor Patrik Haglund, autor wydanej w 1924 r. książki pt. Nasz organ postawy i ruchu, w stanie normalnym i uszkodzonym uważał, że najważniejszym zagadnieniem wychowania fizycznego w szkole powinna być sprawa uporządkowania ćwiczeń ciała. A najważniejszym zagadnieniem w każdej gimnastyce powinny być izolowane pozycje i ruchy, a nie ćwiczenie zautomatyzowanych czynności postawy i ruchu.

*** (69) ***

W okresie międzywojennym jednym z najwybitniejszych teoretyków wychowania fizycznego był prof. Johan Lindhard (1870–1947). Redagował m.in. czasopismo „Gymnastisk Tidskrift”, współredagował z Agnetą Bertram „Akademik Gymnastik”. Był autorem pierwszej na poziomie uniwersyteckim szczegółowej trzytomowej (fizjologicznej) teorii gimnastyki, jak również wielu publikacji z zakresu fizjologii oddechu, krążenia i pracy mięśniowej. Wychował całe pokolenie uczniów-badaczy i stworzył w zakresie badań z fizjologii pracy własną, stojącą na bardzo wysokim poziomie „szkołę Lindhardowską”. Po przejściu na emeryturę zastąpił go jego długoletni asystent Emanuel Hansen (1894-1964).

*** (70) ***

W 1870 r. we Lwowie powstał Zakład Gimnastyczno-Ortopedyczny założony przez Edwarda Madeyskiego (1832–1906). Był on autorytetem w dziedzinie wychowania fizycznego, wieloletnim profesorem gimnastyki w seminarium nauczycielskim męskim we Lwowie oraz przewodniczącym c. k. Komisji Egzaminacyjnej dla kandydatów na nauczycieli gimnastyki w szkołach średnich i seminariach nauczycielskich we Lwowie. W swoim Zakładzie Gimnastyczno-Ortopedycznym zorganizował dział masażu i pensjonat dla chorych.

*** (71) ***

Według legendy, już w słynnym sanktuarium sprawności Greków Olimpii pojawił się niepełnosprawny zawodnik Demokrates. Powłócząc sparaliżowanymi nogami dotarł do środka stadionu, wyzywając na pojedynek każdego, kto chciałby wypchnąć go z nakreślonego na ziemi koła. W rezultacie Demkorates wygrał wszystkie pojedynki zapasów i nie miał sobie równych, a wydarzenie to upamiętnia tabliczka z brązu znajdująca się w Muzeum w Olimpii.

*** (72) ***

Przez 100 lat działania Królewskiego Centralnego Instytutu Gimnastycznego w Sztokholmie wyszkolono 1293 osoby. W grupie tej było 505 cudzoziemców, w tym 125 mężczyzn i 380 kobiet. Oczywiście znaleźli się w niej także Polacy, m.in. H. Kuczalska, W. Kozłowski i inni.

*** (73) ***

W dniu 28 lipca 1948 r., gdy dokonywano otwarcia XIV Igrzysk Olimpijskich w Londynie, neurolog Ludwig Guttmann (1899-1980) zorganizował zawody łucznicze dla kombatantów z dysfunkcjami narządów ruchu, na murawie szpitala Stocke Mandeville w Aylesbury. Wystartowało w nich 19 zawodników, kombatantów z Wielkiej Brytanii i Holandii. Zawody rozegrano w trzech dyscyplinach sportu i zapoczątkowały zorganizowany, światowy ruch sportowy osób z dysfunkcjami narządu ruchu.

*** (74) ***

Niels Mortensen Bukh stworzył gimnastykę opartą na ćwiczeniach ze współćwiczącym, bez przyrządów, o dużej zmienności tempa, płynnie przechodzących od jednego do drugiego, głównie o charakterze intensywnych ćwiczeń, aby zapobiec sztywności i złym nawykom cielesnym. Nazwał ją prymitywną gimnastyką, twierdząc przy tym, że jeśli gimnastyka ma spełniać swe zadanie musi jak najszybciej doprowadzać do celu.

*** (75) ***

Pierwsze Letnie Igrzyska Paraolimpijskie, rozegrane bezpośrednio po Igrzyskach Olimpijskich, na tych samych obiektach, w tej samej oprawie artystycznej, odbyły się w 1960 r. w Rzymie. Podczas zawodów wykorzystano symbolikę olimpijską (znicz, ślubowanie, koła olimpijskie, medale) oraz propagowano hasło łączności i wspólnoty wszystkich inwalidów na całym świecie. Prawo startu mieli wszyscy inwalidzi, niezależnie od rasy, przekonań politycznych, wyznawanej religii i narodowości, przy czym w grupie 400 zawodników reprezentujących 23 państwa, znalazły się tylko osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich. W trakcie otwarcia zawodów, papież Jan XXIII (1881-1963) określił Ludwiga Guttmanna (1899-1980) „Coubertinem igrzysk paraolimpijskich”.

*** (76) ***

W dniu 11 marca 1982 r. powołano do życia Międzynarodowy Komitet Koordynacyjny – ICC (International Coordinating Committee Sports for the Disabled in the World), który w 1989 r. przekształcił się w IPC (International Paraolympic Committee) – Międzynarodowy Komitet Paraolimpijski. Obecnie jest to organizacja koordynująca poczynania organizacyjne, merytoryczne popularyzujące sport osób niepełnosprawnych w zakresie zimowych i letnich igrzysk paraolimpijskich oraz imprez równorzędnych, mistrzostw świata, Europy.

*** (77) ***

Pierwszą żywą szczepionkę przeciw poliomyelitis (chorobie Heine-Medina), opracował polski wirusolog, immunolog i nauczyciel akademicki prof. Hilary Koprowski (1916-2013). Odkrycie to zapoczątkowało skuteczną walkę z chorobą i jej skutkami. Szczepionkę po raz pierwszy podano w lutym 1950 r., a szczepienia masowe realizowano od 1958 r. w ramach programów szczepień w różnych częściach świata, np. w Ameryce i Afryce. Jedna z największych akcji miała miejsce w Kongo w 1958 r., gdzie zaszczepiono 250 tys. dzieci.

*** (78) ***

Podczas pierwszych Igrzysk Paraolimpijskich w Rzymie (1960 r.) pomimo, że przygotowywano je dwa lata, nie udało się rozwiązać wszystkich problemów. M.in. nie zdołano w pełni dostosować wioski olimpijskiej dla osób poruszających na wózkach, przez co zawodnicy byli wnoszeni i znoszeni po schodach. Jednak „paraolimpizm” nadal nie był formalnie częścią ruchu olimpijskiego, gdyż Igrzyska Paraolimpijskie w Rzymie i Tokio rozegrano pod patronatem Międzynarodowego Komitetu Organizacyjnego Igrzysk Paraplegików w Stocke Mandeville.

*** (79) ***

115 lat temu w dniu 26 sierpnia 1906 r. urodził się w Białymstoku Albert B. Sabin, lekarz polsko-żydowskiego pochodzenia, który wynalazł kolejną wersję szczepionki przeciwko wirusowi polio. W 1921 r. wraz z rodziną wyemigrował do USA, gdzie w 1931 r. ukończył studia. W dniu 24 kwietnia 1960 r. jako pierwszy na świecie zastosował szczepionkę, która całkowicie niszczyła wirusa polio, wywołującego chorobę Heinego-Medina. Nigdy nie opatentował swojej szczepionki twierdząc, że jest ona jego darem dla dzieci. Zmarł w wieku 87 lat w dniu 3 marca 1993 r. w Waszyngtonie.

*** (80) ***

Aktualnie symbol ruchu paraolimpijskiego stanowią trzy znaki Agito (łac. Jestem w ruchu) w kolorach najczęściej występujących na flagach świata: czerwonym, niebieskim i zielonym. Jest on silnie związany z mottem Międzynarodowego Komitetu Paraolimpijskiego (IPC): „Dusza w ruchu”. Został zaprezentowany podczas ceremonii zamknięcia Letnich Igrzysk Paraolimpijskich w Atenach w 2004 r. Pierwsze logo IPC zaprezentowane w Seulu w 1988 r. i obowiązujące do 1994 r. stanowiło 5 taeguków w układzie i w barwach wzorowanych na kołach olimpijskich. W latach 1994-2004 logo zmieniono na trzy taegeuki, tradycyjne koreańskie symbole dekoracyjne, oznaczające części składowe istoty ludzkiej: umysł, ciało i duszę. 

Ryc. Historia symbolu Międzynarodowego Komitetu Paraolimpijskiego (IPC): (1) 1989-1994, (2) 1994-2004, (3) Aktualnie obowiązujące logo (od 2004 r.).

*** (81) ***

Doktor Philippe Tissié (1852-1935), higienista, teoretyk wychowania fizycznego, był jednym z pierwszych neuropsychiatrów we Francji, który rozpoczął stosowanie u swoich pacjentów rehabilitację fizyczną i psychiczną. Udowodnił, że gimnastyka szwedzka oparta jest na nauce oraz że zasługuje na upowszechnienie. Tuż przed śmiercią w artykule pt. Nadczłowiek, opublikowanym w 1935 r. na łamach czasopisma „Revue des Jeux Scolaires et d’Hygiene Sociale” streścił swój pogląd na istotę wychowania fizycznego, w następujących słowach: „Wychowanie fizyczne jest filozofią i religią życia ziemskiego”.

*** (82) ***

Pierwsze wzmianki o uczestnictwie w zawodach sportowych osób niepełnosprawnych dotyczą końca XIX w. i uwzględniają start biegaczy amputowanych w obrębie kończyn dolnych startujących z drewnianymi protezami. W początkach XX w. zaczęły powstawać pierwsze kluby sportowe dla niepełnosprawnych w Niemczech (Berlin), Anglii (Glasgow) i USA.

*** (83) ***

Per Henryk Ling był pierwszym, który podał wskazówki dotyczących gimnastyki dla kobiet. W 1836 r. w Regulaminie gimnastyki wojskowej zaproponował wiele wskazówek dotyczących gimnastyki dla kobiet, lecz ponieważ nie uwzględniała odrębnego zasobu ćwiczeń, to tylko niewielka liczba kobiet ją uprawiała i to w dalszym ciągu według regulaminu dla wojska. W 1866 r. jeden z jego następców, A. B. Santesson, wydał Podręcznik gimnastyki dla niewiast i uczennic, w którym przedstawił w odmienny od męskiego zasób ćwiczeń oraz szereg wskazówek metodycznych. Następnie Hjalmar Ling, w 1869 r. w dodatku do Tablic dla pedagogicznego kursu Centralnego Instytutu dużo miejsca poświęcił gimnastyce kobiecej.

*** (84) ***

Początkowo w igrzyskach paraolimpijskich brali udział wyłącznie zawodnicy poruszający się na wózkach. Od 1976 r. dopuszczono osoby z amputacjami kończyn i niewidomych. W 1980 r. w ramach eksperymentu umożliwiono start niepełnosprawnym z porażeniem mózgowym, a po 1984 r. w igrzyskach mogli już startować inwalidzi z innymi dysfunkcjami narządu ruchu.

*** (85) ***

Wśród krytyków systemu Linga był m.in. dr Paul Pouchot de Champtassin (1877-1960). W 1911 r. opublikował pozycję pt. Gimnastyka naukowa, jej podstawy fizjologiczne z edukacyjnego i wojskowego punktu widzenia. Błąd metody szwedzkiej. Dowodził w niej, że metoda gimnastyki szwedzkiej jest tak jak inne wyłącznie metodą empiryczną i ma tylko pozory metody naukowej. Jego poglądy i błędy znajdywały podatny grunt także wśród polskich lekarzy, którzy występowali przeciwko systemowi Linga z odczytami lub artykułami w prasie branżowej. Oficjalne stanowisko przedstawicieli polskiej kultury fizycznej było jednak zdecydowanie krytyczne wobec poglądów Champtassina.

*** (86) ***

W 1944 r. na terenie Ośrodka Badań Uszkodzeń Rdzenia Kręgowego w Aylesbury (Anglia) zorganizowano pierwsze zawody sportowe dla paraplegików, byłych pilotów RAF. Po raz pierwszy wprowadzono wówczas sport jako środek leczniczy rannych żołnierzy, osiągając w ten sposób doskonałe efekty terapeutyczne. W początkowej fazie, zawody miały za zadanie wprowadzenie współzawodnictwa sportowego wśród inwalidów młodych i najciężej poszkodowanych.

*** (87) ***

W 1905 r. powołano Polską Macierz Szkolną, organizację kulturalno-oświatową działającą na terenie Królestwa Polskiego, a następnie na obszarze całej II RP w latach 1905-1907 i 1916-1939. Jej działania pozwoliły szkołom realizować postulaty programowo-metodyczne. Niestety jedynie bardziej zasobne szkoły, lepiej wyposażone, z zapleczem materialnym, dbały o realizację i właściwy poziom lekcji wychowania fizycznego.

*** (88) ***

Tadeusz Żuliński (1839-1885) zasłynął jako lekarz-filantrop. Przebywając na emigracji po powstaniu styczniowym w Paryżu udzielał bezpłatnych porad medycznych lwowskiej biedocie. Był propagatorem zasad higieny, również jako odrębnego przedmiotu nauczania, od 1875 r. wiceprezesem lwowskiego gniazda Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W 1881 r. założył i redagował pierwsze w Polsce fachowe pismo poświęcone wychowaniu fizycznemu i higienie – „Przewodnik Gimnastyczny”. Był inicjatorem powołania wydziału lekarskiego we Lwowie.

*** (89) ***

W 1924 r. powstał w Paryżu Międzynarodowy Komitet Sportu Niesłyszących, natomiast w dysfunkcjach narządu ruchu zmagania sportowe zaczęły rozwijać się pod koniec drugiej wojny światowej.

*** (90) ***

Za niekwestionowanego twórcę światowego ruchu paraolimpijskiego uważa się Sir Ludwiga Guttmanna. Z wykształcenia był lekarzem neurologiem, przed wojną mieszkał we Wrocławiu. W 1939 r. na wskutek prześladowań po nocy kryształowej wyemigrował do Wielkiej Brytanii. Do 1942 r. był dyrektorem Krajowego Centrum Uszkodzeń Kręgosłupa w Aylesbury, w 1944 r. powierzono mu zadanie stworzenia oddziału dla paraplegików – inwalidów wojennych ofiar drugiej wojny światowej, dla których opracował nowatorskie metody rehabilitacji.

Ryc. Prof. Ludwig Guttmann (z lewej) podczas wizyty w Polsce w 1967 r. Z prawej prof. Marian Weiss. Źródło: Zbiory Pracowni Foto Stołecznego Centrum Rehabilitacji w Konstancinie.

*** (91) ***

Douglas McMurtie w książce pt. The Disabled Soldiers (Niepełnosprawni Żołnierze) zwrócił uwagę, że lepsze efekty przynosi bezpośrednie przygotowywanie chorego w kierunku konkretnie sprecyzowanej pracy zawodowej, niż wykonywanie zabiegów podejmujących próbę rehabilitacji ogólnej uszkodzonych narządów. Jako przykład podał chorego z niesprawnością palców, któremu większe efekty rehabilitacyjne przyniosła systematyczna próba wykonywania ćwiczeń manualnych przygotowujących do podjęcia pracy zawodowej, aniżeli długie serie ćwiczeń i masaże terapeutyczne. Taki rodzaj rehabilitacji McMurtie określał terminem terapii zajęciowej (Occupational Therapy).

*** (92) ***

Francuz George Démeny (1850-1917) początkowo uważany był za rzecznika metody Linga. Podkreślał, że w systemie tym istotną rolę odgrywa gimnastyka lecznicza, która według niego w gimnastyce szwedzkiej była najlepiej rozwinięta. Zwracał uwagę, aby terapia opierała się na „niezmiernie delikatnych i dowcipnie wynalezionych maszynach” (przyrządach Zandera), ruchach biernych i czynnych wykonywanych stopniowo, pomocy współćwiczących. Ćwiczenia miały być uzupełniane masażem.

*** (93) ***

W 1952 r. Ludwig Guttmann założył Międzynarodowy Komitet Organizacyjny Igrzysk Paraplegików w Stocke Mandeville. Igrzyska te stopniowo przerodziły się w mistrzostwa świata paraplegików. Rozgrywano je corocznie, udział w nich brało ok. 300-400 zawodników z 30 krajów.

*** (94) ***

W 1910 r. powołano w Szwecji specjalną komisję, której zadaniem było podniesienie poziomu kształcenia cielesnego i rozpropagowanie go szerzej wśród społeczeństwa. Za niezbędny warunek osiągnięcia ww. celów przyjęto ścisły związek pomiędzy kształceniem cielesnym a umysłowym, a także postulowano by prowadzenie gimnastyki w szkołach szwedzkich oddać z rąk kręgów wojskowych w ręce nauczycieli cywilnych. Propozycje komisji były niejako kontynuacją pracy Linga, stąd powoływano się na jego dokonania, a zwłaszcza na zasadę, by kształcenie cielesne odbywało się według praw życia, z wyłączeniem dowolności.

*** (95) ***

George Démeny, wielki zwolennik metody gimnastyki szwedzkiej, pod koniec lat 90. XIX w. stał się krytykiem systemu Linga. Zarzucał mu schematyzm, stosowanie ruchów angażujących tylko pewne części organizmu, jego przeciążanie i nieuwzględnianie różnic rozwojowych oraz wieku wychowanków. W swoim własnym systemie wychowania fizycznego proponował większą swobodę ruchów i indywidualizację lekcji wychowania fizycznego. Dużą uwagę przywiązywał do ćwiczeń fizycznych dziewcząt, przekonując, że każda kobieta powinna codziennie stosować zarówno zabiegi higieniczne, jak i wykonywać naturalne ruchy, które utrzymają jej ciało w świeżości i zdrowiu.

*** (96) ***

W dniach 25 kwietnia do 2 maja 1938 r. po raz kolejny przebywał w Polsce Knud A. Knudsen (1864-1950) – dyrektor Państwowego Instytutu Gimnastycznego w Kopenhadze. Odwiedził wówczas Poznań i Warszawę, gdzie przeprowadził badania grzbietu u dzieci i dorosłych. W Poznaniu zbadał 1361 osób (742 mężczyzn i 619 kobiet), w Warszawie 790 osób (462 mężczyzn i 328 kobiet). Podczas badań w Polsce zauważył, że liczba rozpoczynających się skolioz jest większa niż w innych krajach. Poza skoliozami nie zauważył u polskich dzieci innych wad grzbietu, które występowały u dzieci w innych krajach.

*** (97) ***

W 1933 r. australijska fizjoterapeutka Elizabeth Kenny (1880-1952) przedstawiła metodę usprawniania chorych z zapaleniem rogów przednich rdzenia kręgowego. Reedukacja nerwowo-mięśniowa odbywała się poprzez zabiegi „kocowania” lub parafinoterapii oraz poprzez wykorzystanie ruchów biernych z dociskiem powierzchni stawowych, wibracją i drganiami. Metoda ta stosowana była w latach 50. XX w. również w Polsce, w sanatoriach leczących skutki choroby Heine-Medina. Koncepcja E. Kenny dała początek innym metodom neurofizjologicznym, wykorzystującym torowanie proprioceptywne.

*** (98) ***

Na początku XX w. wytworzyły się i samodzielnie funkcjonowały podstawowe elementy przyszłego standardu rehabilitacji. Zaczęto przywiązywać uwagę do leczenia usprawniającego, a rozwój technik operacyjnych i stosowanie nowoczesnego zaopatrzenia ortopedycznego stworzyły dodatkowe możliwości leczenia osób kalekich. Dzięki temu wiele rodzajów kalectwa można było likwidować. Obok tego zaczęto tworzyć plany aktywizacji osób kalekich, które oprócz aspektu medycznego uwzględniały doradztwo i szkolenie zawodowe. Miało to umożliwiać szybszy powrót w przypadku żołnierzy do służby wojskowej, a w przypadku cywilów do pracy zawodowej. Chodziło o powrót inwalidów do społeczeństwa w taki sposób, aby nie odczuwali specjalnego traktowania i nie byli specjalnie traktowani przez innych.

*** (99) ***

Rozwój systemów gimnastycznych w XIX w. oraz różnych form aktywności fizycznej spowodował już w pierwszej połowie stulecia potrzebę powołania zrzeszeń i związków sportowych. Zaczęły wówczas powstawać centralne i regionalne zrzeszenia o charakterze uniwersalnym, bądź specjalistycznym. Do najwcześniejszych zrzeszeń sportowych należały stowarzyszenia sportów wodnych oraz łyżwiarstwa. W drugiej połowie XIX w. powstały zrzeszenia cyklistów, piłki nożnej, turystyczne, lekkoatletyczne, narciarskie i inne.

*** (100) ***

Podczas XVI edycji Letnich Igrzysk Paraolimpijskich w Tokio 2020, polscy zawodnicy (89 osób) zdobyli 25 medali (7 złotych, 6 srebrnych i 12 brązowych). Niemal połowę z nich zdobyli paralekkoatleci. Niestety jeden medal (brązowy) może zostać odebrany polskim zawodnikom, jeśli podejrzenia o stosowanie dopingu przez parę kolarzy okażą się prawdziwe po analizie próbki B. Stolica Japonii już raz gościła paraolimpijczyków w 1964 r. i jest jak dotąd jedynym miastem, które drugi raz było gospodarzem tego typu zawodów. W Tokio udział wzięło 4400 zawodników: 2650 mężczyzn, 1750 kobiet ze 160 reprezentacji. Rozegrano 540 konkurencji w 22 dyscyplinach. Po raz pierwszy odbyły się zmagania w badmintonie i taekwondo. W zamian zrezygnowano z żeglarstwa i siedmioosobowej piłki nożnej. Hasło zawodów brzmiało: Zjednoczeni przez emocje.

Ryc. Logo Międzynarodowego Komitetu Paraolimpijskiego na tle panoramy Tokio. Źródło: onet.pl

*** (101) ***

Profesor Johan Lindhard (1870–1947), jeden z najwybitniejszych teoretyków wychowania fizycznego w okresie międzywojennym ćwiczenia oddechowe podczas gimnastyki traktował jako nieracjonalną przesadę. Twierdził, że przeszkadzają one ustrojowi w niezbędnym regulowaniu niektórych czynności. Uważał, że celem gimnastyki oddechowej nie jest dostarczenie płucom jak największej ilości tlenu lub usunięcie z nich jak najwięcej dwutlenku węgla, tylko rozwój i usprawnienie klatki piersiowej, aby ustrój mógł dostarczyć odpowiednią ilość tlenu podczas wysiłku fizycznego.

*** (102) ***

W Polsce okresu międzywojennego przestrzegano przed stosowaniem gimnastyki przyrządowej i zalecano, aby wśród młodzieży unikać ćwiczeń cielesnych rozwijających tkankę mięśniową. Przekonywano jednak do stosowania racjonalnej kultury fizycznej, opartej na podstawach anatomiczno-fizjologicznych, zachęcano do ćwiczeń kształtujących zręczność, ćwiczeń opartych na dokładności i ścisłości ruchu, na stopniowaniu trudności i przystosowaniu do stanu zdrowia oraz sprawności ćwiczących osób.

*** (103) ***

Agnete Bertram (1893-1984), reformatorka gimnastyki kobiecej opartej na metodzie Linga, stworzyła nową metodę ćwiczeń. Zerwała w niej z tradycją stosowania gimnastyki dla kobiet według wzorów męskich. Wykluczyła, poza pewnymi ćwiczeniami równoważnymi, ćwiczenia na przyrządach. Stworzyła zasób ćwiczeń, przy wykonaniu których uplastyczniało się piękno i wdzięk kobiecy. Metoda ta posiadała dużą wartość estetyczną i była zgodna z podstawami fizjologii. Nie do końca zrozumiały był jednak wzajemny stosunek muzyki do ruchu, bowiem cała lekcja odbywała się przy akompaniamencie muzyki klasycznej. Według opinii prof. Lindharda, to A. Bertram pchnęła kobiecą gimnastykę na właściwe tory.

*** (104) ***

W 1873 r. przy ul. Miodowej 3 w Warszawie powstał Instytut Leczniczo-Gimnastyczny Mariana Olszewskiego, który cieszył się dużą popularnością w tym czasie. Pierwszym kierownikiem zakładu był Paweł Ciemnołowski (1861-1911), instruktor gimnastyki i szermierki. W Instytucie prowadzono gimnastykę higieniczną według systemu profesora uniwersytetu w Pradze Miroslava Tyrsa (1832-1884), a w późniejszym okresie szwedzką gimnastykę Linga i masaż.

*** (105) ***

Finka Elli Björksten (1870–1954) wprowadziła postawy „izolujące”, które miały zapewnić koncentrację ruchu w danym odcinku, bez wysiłku samokontroli, niemożliwej u dziecka. Metoda ta oparta była na ruchach prostych i naturalnych, podobnych raczej do zabawy niż do gimnastyki. W miejsce rozkazów zaproponowała sugestię, a nawet opowiadania ilustrowane przez ruchy, które pobudzały wyobraźnię dziecięcą. Twierdziła, że uczniowie, których postawa w wysokim stopniu jest nieprawidłowa, potrzebują poza zwykłymi ćwiczeniami jeszcze specjalnej gimnastyki – postawy, stosowanej, co drugi dzień oraz że w tej gimnastyce należy uwzględnić również element szkolący technikę pracy fizycznej.

*** (106) ***

Na początku XX w. liderami w rozwoju standardu rehabilitacji były Niemcy, Szwecja oraz USA. Obok rozwoju rehabilitacji uwzględniającej aktywizację zawodową wg koncepcji Biesalskiego w Niemczech, Haglunda w Szwecji i McMurtiego w USA, w wymienionych krajach europejskich ścierały się poglądy dotyczące roli gimnastyki leczniczej w standardzie rehabilitacji. Chodziło o to, czy gimnastyka, uwzględniająca elementy terapeutyczne, powinna opierać się na założeniach systemu gimnastycznego szwedzkiego czy niemieckiego. Toczył się spór, który z systemów jest bardziej racjonalny.

*** (107) ***

W 1872 r. Matylda Asp otworzyła w Helsingforsie (Finlandia) zakład naukowy dla kształcenia nauczycielek gimnastyki. Uważała za rzecz niezbędną oddzielenie gimnastyki kobiecej od męskiej, co w pewnej mierze udało się jej osiągnąć. Dla rozwoju gimnastyki kobiecej przysłużyła się również Elin Kallio. Metoda gimnastyki przez nią stosowana polegała przeważnie na mieszaninie gimnastyki szwedzkiej Linga z niemiecką Spiessa.

*** (108) ***

W okresie drugiej wojny światowej i po jej zakończeniu powstało wiele różnych metod usprawniających, m.in. metoda neurofizjologiczna Kabat-Kaiser (lata 40. XX w.) oraz metoda Bobath (1944 r.) stanowiąca jeden z podstawowych sposobów usprawniania dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym.

*** (109) ***

Na terenie zaboru pruskiego nie działał żaden wydział medyczny. W Królestwie Prus, a od 1871 r. w Cesarstwie Niemieckim Polacy studiowali medycynę głównie w Berlinie i we Wrocławiu.  Uniwersytecki Wydział Medyczny we Wrocławiu (od 1811 r. Universitas Wratislaviensis, od 1911 r. Uniwersytet Fryderyka Wilhelma) działał od 1811 r. W latach 1811–1939 studiowało w nim 1284 Polaków. W tym samym czasie 275 lekarzy polskich obroniło rozprawy doktorskie na stopień doktora medycyny i chirurgii.

*** (110) ***

Profesor Hilary Koprowski, który opracował pierwszą żywą szczepionkę przeciw chorobie Heine-Medina urodził się w Warszawie 5 grudnia 1916 r. Od 1939 r. przebywał za granicą, od 1944 r. mieszkał w USA. Był profesorem nadzwyczajnym na Thomas Jefferson University i członkiem Polskiej Akademii Nauk. W ostatnim etapie swojej kariery zawodowej został dyrektorem Instytutu Biotechnologii i Zaawansowanej Medycyny Molekularnej oraz Centrum Neurowirusologii na Uniwersytecie Thomasa Jeffersona w Filadelfii. Założył Fundację im. Koprowskich, mającą na celu przede wszystkim wspieranie rozwoju nauki w Polsce oraz polsko-amerykańskiej współpracy naukowej. Zmarł w wieku 97 lat w dniu 11 kwietnia 2013 r. w Filadelfii.

Ryc. Hilary Koprowski (1916-2013)

*** (111) ***

Elli Björksten (1870–1954) w oparciu o potrzeby i właściwości duchowe i fizyczne kobiecego organizmu, opracowała cztery wyznaczniki programu ćwiczeń fizycznych, tj. fizjologiczny, architektoniczny, estetyczny i psychiczny. Czynnik fizjologiczny dotyczył uwzględnienia w programie i metodyce ćwiczeń potrzeb płci, wieku i rozwoju, czynnik architektoniczny odnosił się do postawy ćwiczących, estetyczny, związany był z kształceniem poczucia piękna u kobiet, czynnik psychiczny miał pełnić funkcje katalizatora napięć zaburzających harmonię życia.

*** (112) ***

Włączenie Krakowa do Księstwa Warszawskiego (1809) oraz utworzenie Rzeczypospolitej Krakowskiej (1815-1846) zatrzymało dalszą germanizację Uniwersytetu Krakowskiego, który odzyskał autonomię i polski charakter. Po kolejnym okresie germanizacji (1854-1861), od 1867 r. uniwersytet został repolonizowany i stał się jednym z głównych ośrodków nauki i kultury polskiej.

*** (113) ***

Profesor Johan Lindhard mocno opowiadał się za metodą gimnastyki kobiecej według Agnete Bertram, a z jeszcze większą siłą krytykował Elii Björksten. Uważano, że niechęć Lindharda do Björksten wynikała z jego stronniczości, a optowanie za gimnastyką kobiecą według metody A. Bertram było wynikiem konfliktu z K.A. Knudsenem, który był z kolei orędownikiem metody Björksten.

*** (114) ***

Ortopedia jeszcze później niż chirurgia została uznana przez lekarzy za specjalność, która może zająć się wadami postawy. Wcześniej „ortopedią” zajmowali się kaci, kąpielowi i in., stąd powierzenie gimnastyki leczniczej i masażu nauczycielom gimnastyki, było postępem.

*** (115) ***

Agnete Bertram zajmowała się gimnastyką szkolną i gimnastyką kobiet. Na zlecenie lekarzy opracowywała także zestawy ćwiczeń stosowane w placówkach leczniczych. Zdawała sobie przy tym sprawę, że nie w każdym przypadku gimnastyka szwedzka mogła być przydatna w aspekcie terapeutycznym.

*** (116) ***

Rozwój rehabilitacji w XX w. i związana z tym aktywizacja inwalidów powoli stawała się coraz bardziej zakrojoną akcją społeczną, z naciskiem na uświadomienie społeczeństwu, że kaleka osoba ma takie same prawa i potrzeby jak każdy inny człowiek. Przekonywano, że można uzyskać lepsze efekty, a także taniej jest nauczyć inwalidów zawodu, niż umieszczać ich w zakładach opiekuńczych. Dało to impuls i wyznaczyło kierunek do dalszego rozwoju rehabilitacji po 1945 r.

*** (117) ***

Obok Krakowa, drugim ośrodkiem naukowym Polaków w zaborze austriackim był Lwów. Do 1805 r. w strukturach Uniwersytetu Józefińskiego funkcjonował wydział medyczny. Po 1805 r. w miejsce uniwersyteckiego wydziału medycznego utworzono Instytut Medyczno-Chirurgiczny, który nie dawał pełnego wykształcenia kierunkowego. Działał on do 1874 r., a podstawowym językiem wykładowym był niemiecki. W 1817 r. powstał Uniwersytet Franciszkański, w którym nie było wydziału medycznego. Po próbie germanizacji (większość wykładów prowadzonych była w języku niemieckim), w 1871 r. Uniwersytet został repolonizowany. Po kilkunastu latach (1894 r.) otwarto w nim Wydział Lekarski, a większość wykładów prowadzono w języku polskim (również po rosyjsku i łacinie).

*** (118) ***

Dwaj amerykańscy ortopedzi Albee i Hibbs niezależnie od siebie rozpoczęli operacyjne leczenie bocznych idiopatycznych skrzywień kręgosłupa. Fred H. Albee (1876-1945) zajmował się nowoczesnymi zabiegami w chirurgii układu kostnego. W 1919 r. opisał spondylodezę tylną u chorych na gruźlicę kręgosłupa z użyciem przeszczepu ze strzałki włożonego pomiędzy rozszczepiane wyrostki kolczyste. Zabieg ten stosowany był również w leczeniu skolioz idiopatycznych. Russell A. Hibbs (1869-1932), uważany za pioniera chirurgii ortopedycznej, w 1924 r. wykonał resekcję stawów międzywyrostkowych, a następnie ich artrodezy.

*** (119) ***

Pierwszy „gabinet leczniczy” na ziemiach polskich powstał w 1840 r. w Poznaniu z inicjatywy dr. Teodora T. Mateckiego (1810-1886). Utworzył on Instytut Ortopedyczny wyłącznie dla celów leczniczych, w którym kuracja trwała minimum trzy kwartały. Matecki był chirurgiem i przyrodnikiem. Doceniając znaczenie mało jeszcze znanej wówczas ortopedii, przed otwarciem zakładu w Poznaniu zapoznał się w Berlinie z najnowszymi osiągnięciami w dziedzinie medyko-mechaniki (ortopedii).

*** (120) ***

Eugeniusz Piasecki, w okresie międzywojennym niekwestionowany autorytet z dziedziny wychowania fizycznego, już w 1917 r. (a więc przed D. McMurtie w USA) opisał rolę ortopedii w rozwoju rehabilitacji. Omawiając zabiegi fizjoterapeutyczne oraz proces reedukacji, przywracający inwalidów do życia w społeczeństwie stwierdził: „Ludzkość nie zdobyła się dotąd na usunięcie możliwości katastrof wojennych. Doprowadziła jednak do znacznego stopnia doskonałości sztukę sprowadzania do minimum następstw tych przewrotów. W tej zaś sztuce rola niepoślednia przypadła w udziale naukom lekarskim, a wśród nich nie w ostatnim rzędzie ortopedyi”.

Ryc. Eugeniusz Piasecki (1872-1947)

*** (121) ***

Agnete Bertram po stwierdzeniu drogą eksperymentalną, że ćwiczenia gimnastyki leczniczej wg Linga szkodzą pacjentom astmatycznym, opracowała nowe ćwiczenia i pozycje. Stały się one pomocne także dla pacjentów pozbawionych zupełnie oddechu przeponowego. Specjalne ćwiczenia i pozycje, stosowane u chorych z uniesioną i wystającą do przodu klatką piersiową i górno-piersiowym oddechem, miały za zadanie ułatwić oddech przede wszystkim w czasie napadu ataku astmy.

*** (122) ***

W 1944 r. Olive Guthrie Smith (1883-1956), pracująca w Londynie fizjoterapeutka opublikowała założenia opracowanego w 1943 r. systemu ćwiczeń w podwieszeniu, samowspomaganych, sprężynowych i bloczkowych, który oparła na ruchach kończyn w płaszczyznach poziomych, zawieszonych dokładnie nad osią obrotu stawu.

*** (123) ***

Już w 1880 r. w Szwecji lekarze rozpoczęli starania o przyznanie wyłącznie lekarzom-ortopedom prawa leczenia skrzywień kręgosłupa, jednak jeszcze pod koniec lat 20. XX w. sprawa ta nie została ostatecznie rozstrzygnięta.

*** (124) ***

Pionierem ortopedii był Ricardo Galeazziego (1866-1952) z Mediolanu. Zajmował się ortopedią dziecięcą, zaburzeniami postawy i schorzeniami kręgosłupa. Przez prawie 35 lat kierował Kliniką Ortopedyczną Uniwersytetu Mediolańskiego. W placówce hospitalizowane dzieci przechodziły leczenie ortopedyczne, zachowawcze i operacyjne. Miały zapewnioną naukę szkolną, a profesorowie miejscowej Szkoły Sztuk Plastycznych uczyli ich wykonywania różnych wyrobów artystycznych, dzięki czemu niektóre z nich zdobyły zawód pomimo kalectwa.

*** (125) ***

Metoda gimnastyki podstawowej (prymitywnej) duńskiego instruktora wychowania fizycznego Nielsa Bukha od 1922 r. była stosowana w Studium Wychowania Fizycznego w Poznaniu. Miała duży wpływ na ewolucję gimnastyki w Polsce. Badania Próby prowadzone w Polsce wykazały, że prawie wszystkie ćwiczenia stosowane w metodzie Bukha bez pomocy współćwiczącego nie budziły jakichkolwiek obaw, o ile były wykonywane przez osoby zupełnie zdrowe. Zastrzegano jednak, że metoda ta powinna być stosowana bardzo oględnie.

*** (126) ***

Profesor Vittorio Putii, który pracował w Instytucie Rizzoli w Bolonii zajmował się wrodzonymi zwichnięciami stawu biodrowego, leczeniem złamań szyjki kości udowej, proponując użycie śrub zamiast gwoździ, artroplastyką, złamaniami kręgów, wrodzonymi deformacjami kręgosłupa. Wysunął hipotezę, że 90% przypadków rwy kulszowej jest pochodzenia kręgowego, dlatego proponował stosowanie podpór ortopedycznych, jako leczenie paliatywne.

*** (127) ***

W 1918 r. Joseph H. Pilatesa (1880-1967) po raz pierwszy zaprezentował założenia swojej metody edukacyjnej. Z biegiem lat rozwinęła się jako połączenie jogi, baletu i ćwiczeń izometrycznych w system, którego celem jest rozciągnięcie i uelastycznienie wszystkich mięśni ciała.

*** (128) ***

Pierwsza wzmianka w Polsce, dotycząca założeń szwedzkiej gimnastyki leczniczej, pochodzi z 1851 r., gdy warszawski lekarz i higienista Ludwik Natanson (1822-1896) zamieścił w „Tygodniku Lekarskim” artykuł o gimnastyce Lingów. Próby zastosowania tej gimnastyki w praktyce podjęto pod koniec XIX w. w Warszawie, Krakowie i we Lwowie.

*** (129) ***

Jednym z pierwszych Polaków, który wyjechał do Szwecji, by poznać system Linga był dr Roman Skowroński (1862-1923). Na przełomie 1892/1893 r. wraz z Heleną Kuczalską przebywał na kilkumiesięcznym stażu w Centralnym Królewskim Instytucie Gimnastycznym oraz u prof. Andersa G. Widego (1854-1938) w Sztokholmie, gdzie zapoznał się z techniką gimnastyki leczniczej i masażu. W tym samym celu przebywał również w Berlinie. Po powrocie, w 1893 r. utworzył w Warszawie zakład leczniczo-gimnastyczny (mechanoterapeutyczny), a także krzewił idee wychowania fizycznego.

*** (130) ***

Rozwój polskiej ortopedii nastąpił wraz z rozpoczęciem działalności medycznej Zakładu Ortopedycznego im. B.S. Gąsiorowskiego w Poznaniu. Nastąpiło to w dniu 3 kwietnia 1913 r. za sprawą dr Ireneusza Wierzejewskiego (1881–1930). Jego wcześniejszy pobyt w charakterze asystenta, najpierw u prof. Fritza Langego (1864-1952), a następnie w berlińskim Zakładzie Leczniczo-Wychowawczym dla Kalek prof. K. Biesalskiego, zadecydował o dalszym kierunku rozwoju polskiego lekarza w zakresie ortopedii.   

    Ryc. Prof. Ireneusz Wierzejewski (1881-1930)

*** (131) ***

W XIX w. nastąpiło rozejście się medycyny i gimnastyki, które były ze sobą związane już od wielu stuleci. Lekarze starożytni dostrzegali w aktywności fizycznej wartości terapeutyczne, profilaktyczne i zdrowotne. W epoce oświecenia daje się zauważyć pierwsze rozluźnienie wzajemnych wpływów, choć lekarze nadal interesowali się leczeniem ruchem, jednak już nie w takim stopniu jak ich poprzednicy.

*** (132) ***

Gdy przed I wojną światową Ireneusz Wierzejewski pracując w Berlinie spotkał Helenę Gąsiorowską (1854-1916) – bogatą właścicielkę ziemską. Kobieta będąc osobą z trwałą dysfunkcją narządów ruchu zaproponowała sumę 2 milionów marek niemieckich z przeznaczeniem na stworzenie na ziemiach polskich zakładu ortopedycznego. Początkowo chodziło o leczenie kalek, głównie dzieci chorych na chorobę Heinego-Medina.

*** (133) ***

Tadeusz Żuliński jako jeden z pierwszych polskich lekarzy wskazywał na szkodliwe skutki braku ruchu na zdrowie człowieka. Podkreślał, że ćwiczenia fizyczne są nie tylko doskonałym środkiem higienicznym, ale w wielu sytuacjach także środkiem leczniczym. Zaznaczał, że ćwiczenia muszą być dostosowane do wieku, sił i stanu zdrowia ćwiczących. Według niego bezruch powodował osłabienie mięśni, siły fizycznej, wytrzymałości i wydolności organizmu, ograniczenie ruchów w stawach, obniżenie ciepłoty ciała, zaburzenie trawienia, zaburzenie oddychania i krążenia, przekrwienie narządów wewnętrznych w jamie brzusznej, zbyt duży napływ krwi do mózgu. Wszystko to prowadziło do ociężałości fizycznej i umysłowej, apatii i hipochondrii.

*** (134) ***

Po wyodrębnieniu się ortopedii jako osobnej gałęzi chirurgii, tzw. czysta ortopedia zaczęła zajmować się aparatem statycznym (kręgosłupem) i aparatem ruchowym człowieka (kośćmi, stawami, więzadłami, mięśniami i ścięgnami). Ortopedzi zajmowali się więc chorymi z wadami rozwojowymi, skrzywieniami kręgosłupa, zesztywnieniem stawów, przykurczami, porażeniami, chorobami stawów, ścięgien, mięśni, układu kostnego, a ich działalność przybierała formę korekcyjno-zachowawczą, bądź aktywno-operacyjną.

*** (135) ***

W 1948 r. Andreas Petö (zm. 1967) opracował metodę usprawniania dzieci powyżej 3 roku życia, z uwzględnieniem aspektu edukacyjnego. W 1964 r. Václav Vojta (1917-2000) przedstawił neurofizjologiczną metodę usprawnianiu dzieci z zaburzeniami centralnego układu nerwowego, stosowaną od najwcześniejszych stadiów rozwoju.

*** (136) ***

W każdym systemie gimnastycznym oraz w większości metod usprawniających (ćwiczeń fizycznych) rozwijanych w XX w. zwracano uwagę na postawę ciała, zastrzegając, że postawa normalna cechuje tylko zdrowy organizm. Dlatego podkreślano, aby w ćwiczeniach fizycznych zwracać szczególną uwagę na klatkę piersiową i kręgosłup, bowiem prawidłowa budowa przyczyniała się do racjonalnego procesu oddychania. Z kolei umiejętność głębokiego oddechu wpływała nie tylko na lepszą wentylację płuc, ale także miała się przyczyniać do „odrodzenia zarówno cielesnego jak i duchowego społeczeństwa”. 

*** (137) ***

W okresie międzywojennym nieopisaną rolę w zakresie rozwoju fizycznego społeczeństwa polskiego miała odegrać higiena szkolna, która przez lekarzy szkolnych i nauczycieli wychowania fizycznego miała badać i ewentualnie korygować zniekształcenie kręgosłupa i klatki piersiowej za pomocą ćwiczeń, zwłaszcza z zastosowaniem gimnastyki szwedzkiej.

*** (138) ***

Profesor Vittorio Putii od 1915 r. był dyrektorem Szpitala Rizzoli w Bolonii, który w okresie międzywojennym przekształcił w Instytut Helioterapeutyczny Codivilla (po jego śmierci zmieniono nazwę na Instytut Helioterapii Codivilla-Putti). Był to pierwszy szpital ortopedyczny we Włoszech, ale też wiodąca w skali światowej placówka naukowa w zakresie rehabilitacji.

*** (139) ***

Profesor Ireneusz Wierzejewski oprócz tego, że był wybitnym ortopedą, był też wielkim patriotą. W listopadzie 1918 r. stanął na czele tajnej wojskowo-lekarskiej organizacji oraz założył Towarzystwo Czerwonego Krzyża w Poznaniu. W Powstaniu Wielkopolskim był mianowany Naczelnym Lekarzem Wojsk Wielkopolskich, a dekretem z dnia 8 maja 1919 r. przyznano mu stopień generała brygady. W 1920 r. brał udział w wojnie bolszewicko-polskiej, jako Szef Sanitarny I Armii Wojska Polskiego.

*** (140) ***

Teodor T. Matecki (1810-1886) w pierwszym „gabinecie leczniczym” powstałym na ziemiach polskich swoim pacjentom zalecał zabiegi kinezyterapii, gimnastyki leczniczej, kąpiele ciepłe, zimne i parowe, elektroterapię i masaż. W stworzonym przez niego Instytucie Ortopedyczny leczono dzieci i młodzież kaleką od 8 do 16 lat, głównie ze „skrzywieniem kolumny pacierzowej i wyższą łopatką, skrzywieniem miednicy, skrzywieniem karku i równoczesnym nachyleniu głowy ku ramieniu, sztywnością, chorobą porcelanową i słabością ogólną”. Obok pracy lekarskiej zajmował się też szeroką działalnością publicystyczną.

Ryc. Teodor Matecki (1810-1886). Źródło: poznan.wiki.org

*** (141) ***

W okresie międzywojennym wprowadzano powszechnie kąpiele powietrzne i słoneczne, prowadząc lekcje wychowania fizycznego na boisku, włączając w osnowę elementy z zakresu gier i zabaw. Coraz głośniej też postulowano zwiększenie tygodniowej, obowiązkowej liczby godzin wychowania fizycznego w szkole, wskazując nie tylko na problem wad postawy u dzieci, ale także m.in. na pojawiającą się otyłość u młodych ludzi, spowodowaną małą aktywnością fizyczną.

*** (142) ***

W pierwszym okresie tworzenia się podstaw, ortopedia nie obejmowała przypadków traumatologicznych, głównie złamań i innych poważnych urazów. Przyczyną była mała liczba lekarzy ortopedów oraz łóżek, którymi rozporządzały zakłady ortopedyczne. Do zakładów tych kierowano jedynie przypadki złamań, źle wyleczonych w oddziałach chirurgicznych. Dopiero w okresie międzywojennym wzrosło zainteresowanie traumatologią zarówno wśród chirurgów, jak i ortopedów, choć ci ostatni bardziej interesowali się „frakturologią” niż traumatologią.

*** (143) ***

Gdy Ireneusz Wierzejewski powrócił do kraju w 1913 r., objął kierownictwo w stworzonym w Poznaniu zakładzie ortopedycznym. Zgodnie z życzeniem fundatorki Heleny Gąsiorowskiej otrzymał on nazwę Poznański Zakład Ortopedyczny im. Bronisława Saturnina Gąsiorowskiego na Bytyniu. Był to pierwszy na tak wysokim poziomie ośrodek ortopedyczny na ziemiach polskich i długo jedyna w kraju klinika ortopedyczna.

*** (144) ***

Pojęcie „kultura fizyczna” w polskim piśmiennictwie po raz pierwszy pojawiło się w 1913 r. Zostało użyte w IV Sprawozdaniu Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie za rok 1912/13, w którym odnaleźć można następujące zdanie: „Odczuwając niski poziom kultury fizycznej naszej młodzieży potrzebę zaradzenia temu szkodliwemu dla normalnego rozwoju społeczeństwa objawowi, pragnęliśmy rozbudzić wśród młodzieży akademickiej zamiłowanie do ćwiczeń fizycznych za pomocą racjonalnie, a wszechstronnie uprawianych sportów”.

*** (145) ***

W XIX w. twórcami systemów gimnastycznych byli głównie pedagodzy, instruktorzy gimnastyczni i inni. Lekarzy w tym czasie nie interesowali się kulturą fizyczną. Jednak pomimo mniejszego zainteresowania tą tematyką z ich strony, lekarze nadal należeli do grona osób, które upowszechniały kulturę fizyczną. Sytuacja zmieniła się już w pierwszej dekadzie XX w.

*** (146) ***

W 1899 r. powstał w Warszawie Instytut Ogrodów im. Raua, który z inicjatywy dr. Władysława Światopełka-Zawadzkiego (1858-1931) podjął się kształcenia kierowników gier i zabaw ruchowych, a także nauczycieli gimnastyki. Przede wszystkim w sposób racjonalny organizował czas wolny dzieci i młodzieży w oparciu o system Linga, przy czym zajęcia odbywały się również zimą (od października aż do „rozpoczęcia ślizgawki”).

*** (147) ***

W okresie międzywojennym wraz z rozwojem metod gimnastycznych, coraz większą uwagę zaczęto przywiązywać do konstrukcji i wyposażenia sal gimnastycznych w przyrządy, do utrzymywania ich w czystości, przewietrzania itp. Dbano o coraz lepsze i coraz powszechniejsze urządzenia kąpielowe w szkołach, tj. natryski, baseny pływackie, organizując obowiązkowe lekcje pływania.

*** (148) ***

W ciągu dwudziestolecia międzywojennego ze Studium WF Uniwersytetu Poznańskiego współpracowało ok. 20 profesorów z innych wydziałów Uniwersytetu. Wśród nich był m.in. Stefan Błachowski. – kierownik Katedry Psychologii, pedagodzy Bogdan Nawroczyński i Ludwik Jaxa-Bykowski, chemik Stefan Dąbrowski, fizyk Stanisław Kalandyk, antropolodzy Adam Wrzosek i Karol Stojanowski. Anatomii nauczał Stefan Rożycki, a histologii Tadeusz Kurkiewicz, higieny ogólnej Paweł Gandkowski i Leon Padlewski, pediatrii Karol Jonscher, gimnastyki leczniczej i masażu Ireneusz Wierzejewski i Wiktor Dega, fizjologii Leon Zbyszewski. Naukowcy ci dawali gwarancję realizacji dydaktyki na wysokim poziomie, jednak zatrudnianie ich nie sprzyjało rozwojowi własnej kadry.

*** (149) ***

W początkach XX w., w Warszawie gimnastykę leczniczą realizowano we wzorcowym, funkcjonującym od 1892 r. Zakładzie Gimnastyki Szwedzkiej, Leczniczej, Zdrowotnej i Masażu dla Kobiet i Dzieci, założonym i prowadzonym przez Helenę Prawdzic-Kuczalską (1854-1927). Placówka od początku działała w oparciu o teoretyczne i praktyczne podstawy szwedzkiego systemu gimnastycznego.

*** (150) ***

W dniu 5 listopada 1985 r. w Zabrzu prof. Zbigniew Religa (1938-2009) przeprowadził pierwszy udany przeszczep serca w Polsce. Zabieg trwał 23 godziny. Pacjentem był Tadeusz Żytkiewicz, który niestety w wyniku sepsy zmarł po dwóch miesiącach.

Ryc. Profesor dr hab. Zbigniew Religa (1938-2009). Zdjęcie wykonane w 1987 r. przez Jamesa Stanfielda dla magazynu National Geographic.

*** (151) ***

Nowe metody ćwiczeń cielesnych wprowadzane w okresie międzywojennym były na bieżąco stosowane także w Polsce. O nowinkach i zmianach nurtu starano się informować uczestników kursów dla nauczycieli, zarówno organizowanych w czasie wakacji, jak i w ciągu roku szkolnego. Modyfikacje dotyczyły przede wszystkim toku lekcyjnego wychowania fizycznego. Już w 1925 r. informowano, że do układu lekcji gimnastyki wprowadzono ćwiczenia gibkości i ćwiczenia rozluźniające według Bukha, ćwiczenia tułowia na wzór Lindharda według płaszczyzny strzałkowej, czołowej, poprzecznej lub nieokreślonej z uwzględnieniem dwóch rodzajów pracy mięśniowej, tj. statycznej i dynamicznej.

*** (152) ***

Doktor Roman Skowroński podczas pobytu w Centralnym Królewskim Instytucie Gimnastycznym w Sztokholmie, w przesłanej korespondencji porównywał system niemiecki i szwedzki. Uzasadnił podział ćwiczeń na grupy, dobór ćwiczeń, potrzebę stopniowania ćwiczeń, wprowadzenia toku lekcyjnego, przestrzegania higieny sali gimnastycznej i ubioru. Był też autorem kilku publikacji na temat systemu Linga, m.in. broszurki pt. Ruch i ćwiczenia cielesne (Warszawa 1901, 1909), w której, z jednej strony krytykował angielskie gry sportowe, a z drugiej, przedstawił naukowe uzasadnienie szwedzkiej szkoły wychowania fizycznego. Publikacja ta przyczyniła się do rozpowszechnienia gimnastyki szwedzkiej na ziemiach polskich.

*** (153) ***

Twórca polskiej ortopedii Ireneusz Wierzejewski interesował się żywo konstrukcją aparatów ortopedycznych. Już w czasie pierwszej wojny światowej stworzył własnej konstrukcji „szynę dla nadwichnięcia według Wierzejewskiego”, służącą do usunięcia nadwichnięcia w stawie kolanowym, która została opatentowana w Rzeszy Niemieckiej. Opracował także nowe metody operacyjne, jak operację wytwórczą kikuta po amputacji, operację plastyki kikuta, nowy sposób usztywnienia stawu barkowego i stawu skokowego przy wiotkich porażeniach kończyn, metodę operacyjną przy pewnych typach płaskich stóp.

*** (154) ***

W pierwszych dwóch dziesięcioleciach XX w. sprawę rozwoju wychowania fizycznego i ćwiczeń leczniczych najbardziej komplikowała sytuacja polityczna i zahamowania spowodowane utratą niepodległości. W zależności od zaboru, odsetek dzieci polskich uczęszczających do szkoły był niski lub bardzo niski. Stąd u progu XX w. świadomość znaczenia spraw wychowania, zdrowia dzieci i młodzieży, a także jej fizycznego rozwoju, była wśród polskiego społeczeństwa bardzo niska.

*** (155) ***

Pełne usamodzielnienie się ortopedii polskiej i jej bujny rozwój rozpoczął się z chwilą powołania w 1923 r. pierwszej uniwersyteckiej Katedry Ortopedii w Poznaniu, którą utworzył wspomniany prof. Wierzejewski. W kolejnych latach wykłady z ortopedii prowadzono także we Lwowie, Krakowie i w Warszawie, a łącznie przed drugą wojną światową działało siedem placówek ortopedyczno-urazowych i dwa sanatoria gruźlicy narządów ruchu.

*** (156) ***

W lipcu 1911 r. podczas Kongresu Kultury Cielesnej w Odense (Dania), Helena Kuczalska, przemawiając w imieniu polskich uczestników, przedstawiła credo rodzimych instruktorów wychowania fizycznego, podkreślając znaczenie systemu gimnastyki szwedzkiej. „[…] Przybyliśmy tutaj na wielce uprzejme zaproszenie Wasze, przybyliśmy w liczbie pokaźnej, by pracować wraz z Wami nad pięknem dziełem kształcenia cielesnego, które i dla nas stanowi jedno z najważniejszych zadań. Dlatego oddawna zwracaliśmy uwagę na system Linga i staraliśmy się zapoznać z nim u samego źródła, a odtąd pojęcia nasze o kształceniu cielesnem poszerzyły się znakomicie, toteż usiłujemy stosować u siebie system Linga […]”.

*** (157) ***

W okresie międzywojennym w szkole nadal było mało godzin gimnastyki. Sytuacja szczególnie źle wyglądała w szkołach żeńskich (szkoły prywatne, tzw. pensje), gdzie choć rozumiano powagę sprawy, to jednak gimnastyka była przedmiotem nieobowiązkowym i niedocenianym. Jeśli w ogóle gimnastyka była wprowadzana do programu nauczania, to najczęściej jako środek reklamy lub na żądanie rodziców.

*** (158) ***

W 1840 r. dr Teofil Matecki opublikował pracę pt. O najnowszych sposobach leczenia skrzywień ciała ludzkiego, w celu zaznajomienia społeczeństwa z nowymi metodami leczenia. Był to pierwszy wykład o ortopedii w języku polskim napisany w sposób jasny i zwięzły, mający dużą wartość dla lekarzy.

*** (159) ***

W 1952 r. powstała pierwsza międzynarodowa organizacja zrzeszająca osoby z niepełnosprawnością pn. International Stocke Mandeville Games Federation (ISMGF), która później zmieniła nazwę na International Stocke Mandeville Sport Federation  (ISMWSF). Organizacja koordynowała sport dla osób poruszających się na wózkach.

*** (160) ***

Aleksander Fleming (1881-1955) po raz pierwszy wyniki swoich badań dotyczących odkrycia penicyliny przedstawił 13 lutego 1929 r. w Medical Research Club. Audytorium przyjęło doniesienia z dużym dystansem i rezerwą. Nie zniechęciło to jednak Fleminga do kontynuacji badań, gdyż zdawał sobie sprawę jak wielkie znaczenie w przyszłości będzie miała penicylina. Po latach zwykł mawiać: „To natura wyprodukowała penicylinę, ja ją tylko odkryłem”.

 

Ryc.  Sir Aleksander Fleming (1881-1955)

*** (161) ***

W okresie międzywojennym w Polsce pracowało czterech docentów ortopedii, prawie wszyscy w katedrach chirurgii. Z ortopedii habilitował się w Warszawie doc. Wacław Łapiński (1933 r.), we Lwowie doc. Adam Gruca (1928), w Poznaniu doc. F. Raszeja (1931) i doc. Wiktor Dega (1933), w Krakowie doc. Juliusz Zaremba (1936).

*** (162) ***

Gimnastyka niemiecka (system Jahna) była negatywnie oceniana przez polskie autorytety lekarskie. Według Zenona Pelczara (wypowiedź z 1908 r.) gimnastyka ta nie poprawiała funkcjonowania organizmu człowieka, lecz przyczyniała się do wad ustrojowych, wywoływała ostre lub przewlekłe dolegliwości, wreszcie sprzyjała wynaturzeniu w zakresie ciała i ducha. Niewiele miała też wspólnego z zadaniami wychowawczymi, które mocno były akcentowane m.in. w Szwecji, Anglii i Francji.

*** (163) ***

Doktor Roman Skowroński zwolennik gimnastyki Linga, zajmował się gimnastyką leczniczą, pracując w sezonie letnim w zakładzie ortopedyczno-gimnastycznym w nadbałtyckim uzdrowisku Pałąga.

*** (164) ***

Polacy uczący się w szkołach zaboru pruskiego mieli zabronioną przynależność do polskich stowarzyszeń gimnastycznych i sportowych. Jedyną szansą na zachowanie odrębności narodowej był ruch sokoli, który rozwijał się na północnych i zachodnich ziemiach polskich. I choć do „Sokoła” należała tylko starsza młodzież, jego gniazda stały się ośrodkami różnorodnej działalności narodowej, zapewniając przy tym systematyczną aktywność ruchową.

*** (165) ***

Pomimo, że w okresie międzywojennym ortopedia przyłączyła do siebie również traumatologię, to jednak polscy ortopedzi jeszcze długo woleli zajmować się tzw. czystą ortopedią, a przypadki urazów zostawiali chirurgom. Dopiero w 1933 r. nastąpiła zmiana nazwy towarzystwa zrzeszającego lekarzy tej dyscypliny na Polskie Towarzystwo Ortopedyczne i Traumatologiczne.

*** (166) ***

Gimnastyka lecznicza opracowana w XIX w. przez P.H. Linga i zmodyfikowana przez innych specjalistów, w pierwszym dwudziestoleciu XX w. stała się zalążkiem naukowej kinezyterapii. Ze względu na brak zainteresowania ze strony lekarzy, wyeksponowano w niej walory wychowawcze, estetyczne i korektywne.

*** (167) ***

Stanisław Markiewicz (1839-1911), lekarz szkolny, higienista i działacz społeczny, przedstawiając hasło akcji społecznej „Chcemy mieć kolonje letnie dla ubogich dzieci” jako pierwszy na ziemiach polskich zorganizował kolonie letnie dla dzieci z warszawskich przedmieść. W 1882 r. założył w Warszawie Towarzystwo Kolonii Letnich. Zainicjowało ono wysyłanie dzieci na letni wypoczynek połączony z ćwiczeniami na wolnym powietrzu. Dodatkowo zapoczątkował systematyczne badania uczniów, tworząc tym samym podwaliny pod higienę szkolną. Kolonie  od 1886 r. doczekały się podstaw prawnych i zaczęły powstawać również w innych miastach.

*** (168) ***

W zaborze austriackim gimnastykę jako przedmiot nauczania wprowadzono do szkół ludowych w 1868 r., do seminariów nauczycielskich w 1871 r., a do szkół średnich w 1873 r. jako nadobowiązkowe zajęcia. W 1879 r. gimnastyka stała się przedmiotem obowiązkowym we wszystkich szkołach Galicji. W rzeczywistości jednak, z uwagi na różne przyczyny, nauczanie gimnastyki rozpoczęto w szkołach znacznie później.

*** (169) ***

Doktor Teofil Matecki, oprócz tego że zajmował się ortopedią, miał też doświadczenie w hydroterapii. Praktykował u samego V. Priessnitza w Gräfenbergu, a także pracował w zakładzie hydropatycznym w Dębnie nad Wartą, w którym leczono wiele schorzeń.

*** (170) ***

W 1859 r. leczenie gruźlicy metodą kuracji powietrznej i hydroterapii rozpoczął Herman Brehmer (1826–1889), który założył w Görbersdorf (po II wojnie światowej Sokołowsko – 561 n.p.m.) koło Wałbrzycha zakład sanatoryjny. Stworzył on zasady dla klimatycznego leczenia gruźlicy, wychodząc z założenia, że podstawę choroby stanowi niedostateczny rozwój serca i naczyń, stąd zadaniem leczenia miało być wzmocnienie organizmu oraz rozwój serca i płuc.

 

Ryc. Herman Brehmer (1826-1889)

*** (171) ***

Na początku XX w. nastąpiło udane połączenie ortopedii i chirurgii z gimnastyką. Przyniosło to ćwiczeniom fizycznym nobilitację i uznanie, jako pełnoprawnej metody leczniczej. Jednak nie był to powrót do tradycyjnego wzoru gimnastyki, jako części medycyny. Nie potrafiono jeszcze wówczas wykorzystać możliwości pełnego zintegrowania osiągnięć lekarzy i pionierów wychowania fizycznego.

*** (172) ***

We Lwowie, już w 1902 r. Rada szkolna miejska przyjęła program gimnastyki w szkołach według systemu szwedzkiego. Wprowadzono nowe plany nauki gimnastyki dla szkół męskich, a w 1903 r. dla szkół żeńskich. W tym samym roku ustanowiono osobnego instruktora, który urządzał kursy gimnastyki szwedzkiej dla nauczycieli.

*** (173) ***

W 1959 r. prof. Hilary Koprowski zorganizował akcję masowych szczepień przeciw poliomyelitis w Polsce. Dzięki jego staraniom producent opracowanej przez niego szczepionki firma Wyeth przekazała Polsce za darmo 9 mln dawek szczepionki. Dzięki akcji i szczepionce profesora Koprowskiego epidemię poliomyelitis w Polsce udało się szybko opanować. Liczba zachorowań spadła z 6000 przypadków w 1958 r. do około 30 w 1963 r., a liczba zgonów z 111 do dwóch.

*** (174) ***

Na terenach Królestwa Polskiego w rosyjskich szkołach średnich ćwiczenia fizyczne realizowano na wzór gniazd sokolich, jednak przez długi czas obowiązywał zakaz organizowania towarzystw gimnastycznych. Stowarzyszenia gimnastyczne mogły istnieć swobodnie tylko przez kilka miesięcy 1905 r. Przeszkodą w rozwoju wychowania fizycznego był fakt, że w szkołach prywatnych nie zawsze rozumiano potrzebę wprowadzenia ćwiczeń cielesnych. Dodatkowo sprawę utrudniał brak odpowiednich nauczycieli oraz sal gimnastycznych, nie mówiąc już o ich wyposażeniu.

*** (175) ***

W 1911 r. austriackie ministerstwo oświaty zaakceptowało oficjalnie system gimnastyki szwedzkiej jako powszechnie obowiązujący, jednak brakowało na terenie Galicji sal gimnastycznych i wyposażenia do jej prowadzenia. Od roku 1912/1913 instruktorem szkół męskich był Walerian Sikorski, a szkół żeńskich Maria Germanówna. Oboje byli słuchaczami Centralnego Królewskiego Instytutu Gimnastycznego w Sztokholmie.

*** (176) ***

Teofil Matecki jako lekarz interesował się nie tylko leczeniem chorób narządu ruchu, ale także higieną i wychowaniem fizycznym szczególnie dziewcząt i kobiet. W 1841 r. na łamach „Dziennika Domowego” opublikował pracę pt. O ważności ćwiczeń ciała płci żeńskiej. W 1848 r. wydał Poradnik dla młodych matek, w którym omówił fizyczne wychowanie w pierwszych siedmiu latach życia, kładąc szczególny nacisk na „kulturę ciała”. Zaangażowany był również w pracę społeczną i organizacyjną na rzecz nauki polskiej.

*** (177) ***

Za początek zorganizowanego, światowego ruchu sportowego przez osoby z dysfunkcjami narządu ruchu przyjmuje się rok 1948, kiedy to Sir Ludwig Guttmann (1899-1980) zorganizował zawody w Stocke Mandeville. Z czasem udowodnił, że pacjenci najciężej poszkodowani w zakresie narządu ruchu (paraplegicy) mogą, a nawet powinni uprawiać zwiększoną aktywność ruchową w formie odpowiednio przystosowanych do ich kalectwa elementów sportu.

*** (178) ***

Regulacje prawne Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego państw zaborczych zabraniały przynależności młodzieży szkolnej do pozaszkolnych klubów sportowych działających na podstawie powszechnego prawa o stowarzyszeniach.

*** (179) ***

W 1895 r. H. Kuczalska przy Zakładzie powołała do życia szkołę gimnastyki pedagogicznej i leczniczej. Jej marzeniem było, aby stała się ona miniaturą sztokholmskiego Królewskiego Centralnego Instytutu Gimnastycznego. W tym celu organizowała w zakładzie pokazy dla publiczności interesującej się sprawami rozwoju cielesnego młodzieży, a treścią pokazów było przede wszystkim przedstawianie wzorców Linga w przystosowaniu do właściwości ćwiczących. Właścicielka sama objaśniała zgromadzonym cel i potrzebę ćwiczeń oraz warunki pracy w zakresie wychowania cielesnego.

*** (180) ***

W dniu 6 lutego 1969 r. prof. Wiktor Dega odebrał w Poznaniu odznaczenie Order Uśmiechu i tym samym został pierwszym w historii Kawalerem Orderu Uśmiechu. Odznaczenie to przyznawane jest przez dzieci od 1968 r. Symbol uśmiechniętego słoneczka zaprojektowała 9-letnia wówczas Ewa Chrobak z Głuchołaz (woj. opolskie), która wygrała ogólnopolski konkurs spośród ponad 44 tys. uczestników. Głuchołazy od 2018 r. posiadają tytuł Miasto Orderu Uśmiechu przyznane przez Międzynarodową Kapitułę Orderu Uśmiechu.   

 

Ryc. Profesor Wiktor Dega (1896-1995). Źródło: polskieradio24.pl

*** (181) ***

Jeszcze pod koniec lat 30. XX w. traumatologia w Polsce była zaniedbanym działem chirurgii. Ortopedia powoli przejmowała z chirurgii zasadę leczenia operacyjnego i dostosowywała metody chirurgiczne do swoich potrzeb. Pomimo, że intensywny rozwój ortopedii i traumatologii nastąpił dopiero po 1945 r., jeszcze przed wybuchem wojny zaczęto u inwalidów wprowadzać leczenie usprawniające, czyli rehabilitację.

*** (182) ***

W 1874 r. powołano we Lwowie Państwową Komisję Egzaminacyjną dla Kandydatów na Nauczycieli Gimnastyki w Szkołach Średnich i Seminariach Nauczycielskich. Pierwsi kandydaci przystąpili do egzaminu dopiero w 1881 r. Ponadto w Krakowie, jeszcze dużo przed 1918 r., nauczycieli gimnastyki dla szkół średnich kształcono na uniwersytecie w ramach dwuletniego kursu, gdzie dla przykładu w Warszawie państwowe półroczne kursy zorganizowano dopiero w 1919 r.

*** (183) ***

W 1831 r. otwarty został Zakład Gimnastyczny Teodora Matthesa (1801-1866), który wychował wielu nauczycieli wychowania fizycznego prowadzących własne zakłady gimnastyczne, w których z powodzeniem wykorzystywali gimnastykę leczniczą. Wśród nich był Julian S. Majewski (1832-1913), który po śmierci T. Matthesa w 1866 r. przejął zakład i prowadził przez ponad 40 lat, do 1907 r., koncentrując się w głównej mierze na gimnastyce leczniczej i masażu.

*** (184) ***

W ciągu dwudziestolecia międzywojennego ze Studium WF Uniwersytetu Poznańskiego współpracowało ok. 20 profesorow z innych wydziałow Uniwersytetu. Wśrod nich był m.in. antropolodzy Adam Wrzosek (1925–1939) i Karol Stojanowski (1934–1939), higieny ogolnej nauczał Paweł Gandkowski (1925–1935), pediatrii Karol Jonscher (1925–1939), gimnastyki leczniczej i masażu Ireneusz Wierzejewski (1925–1929) i Wiktor Dega (1929–1939), fizjologii Leon Zbyszewski (1928–1939). Naukowcy ci dawali gwarancję realizacji dydaktyki na wysokim poziomie, jednak zatrudnianie ich nie sprzyjało rozwojowi własnej kadry.

*** (185) ***

Eugeniusz Piasecki (1872-1947) w 1897 r. specjalizował się w Wiedniu z fizjoterapii u prof. Wilhelma Winternitza (1834–1917). Poznał także zasady gimnastyki leczniczej studiując pod kierunkiem uznanego specjalisty Antoniego Buma, lecz potem nie zajmował się przyrodolecznictwem.

*** (186) ***

W Zimowych Igrzyskach Olimpijskich Polska reprezentacja stratuje nieprzerwanie od samego początku, czyli od I Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Chamonix w 1924 r. Impreza ta odbyła się w ramach „Tygodnia Sportów Zimowych” i w momencie otwarcia nie miała statusu igrzysk olimpijskich. Udział w niej wzięło 293 sportowców, w tym 13 kobiet. Objęła wszystkie zimowe sporty z wyjątkiem saneczkarstwa. Zawody prowadzono na wzór letnich igrzysk olimpijskich, przestrzegając procedur i reguł obowiązujących podczas zawodów. Podczas Kongresu Olimpijskiego w Pradze w 1925 r. uznano Tydzień Sportów Zimowych w Chamonix w 1924 r. za pierwsze ZIO. W zawodach tych wystartowała 9-osobowa reprezentacja Polski.

*** (187) ***

Rolą higieny szkolnej na początku XX w. było zapobieganie, by praca umysłowa w szkole nie wpływała ujemnie na ustrój młodego człowieka (np. skrzywienie kręgosłupa, krótkowzroczność), ale też ogólnym chorobom mogącym powstać w szkole lub w czasie nauczania. Higiena szkolna stawiała wymagania, aby młody człowiek w trakcie wychowania w szkole nie zaniedbywał strony fizycznej oraz psychicznej i rozwijał się harmonijnie. Rozwój higieny podnosił świadomość społeczeństwa polskiego, które coraz powszechniej uświadamiało sobie, że podstawą osiągnięć dydaktycznych i wychowawczych jest zdrowie dzieci i młodzie­ży.

*** (188) ***

W warszawskiej szkole gimnastyki pedagogicznej i leczniczej H. Kuczalskiej występowała znaczna przewaga kobiet (260 kobiet i 70 mężczyzn). Pacjenci Zakładu korzystali z gimnastyki leczniczej z powodu różnych chorób i problemów zdrowotnych, a najczęstszym powodem zlecania gimnastyki przez lekarza było skrzywienie kręgosłupa, wątłość oraz stan po urazach. Dla przykładu: w 1908 r. gimnastykę leczniczą zlecono: w przypadku skrzywienia kręgosłupa u 28 osób, wątłości u 9 osób, po urazach u 8 osób. Pozostałe osoby były m.in. z otłuszczeniem, anemią (5), reumatyzmem (3) i innymi schorzeniami.

*** (189) ***

W 1862 r. powstało Praskie Zrzeszenie Gimnastyczne, które wkrótce przybrało nazwę „Sokół”. Stowarzyszenie zaczęło zakładać na terenie Czech i Moraw oddziały terenowe. Była to organizacja wychowania fizycznego, kształcąca tężyznę fizyczną oraz przysposabiająca do walki wyzwoleńczej.

*** (190) ***

W dniach od 4 do 20 lutego 2022 r. odbyły się w Pekinie XXIV Zimowe Igrzyska Olimpijskie. Stolica Chin była pierwszym miastem w historii igrzysk olimpijskich, w którym rozegrane zostały zarówno letnie (2008), jak i zimowe igrzyska olimpijskie. W rywalizacji o organizację igrzysk, Pekin pokonał Ałmaty (Kazachstan) czterema głosami w trakcie obrad 128 sesji Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego w Kuala Lumpur w dniu 31 lipca 2015 r.

         Ryc. Logo XXIV Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Pekinie (2022)

*** (191) ***

W 1905 r. powołano we Lwowie Towarzystwo Zabaw Ruchowych, które wywarło duży wpływ na sprawy kształcenia cielesnego młodzieży szkolnej. Organizacja ta intensywnie działała, czego dowodem było m.in. założenie w 1909 r. parku do ćwiczeń (młodzież samodzielnie przygotowywała teren do gry), gdzie wykonywano kąpiele powietrzno-słoneczne, wybudowano strzelnicę, boiska do gier zespołowych, korty tenisowe itp. Niestety w Towarzystwie Zabaw mało uwagi przywiązywano do systemu gimnastycznego Linga.

*** (192) ***

Podczas XI Zimowych Igrzysk Olimpijskich w 1972 r. w Sapporo Wojciech Fortuna, zawodnik Wisły-Gwardia Zakopane, wywalczył pierwszy dla Polski złoty medal olimpijski w sportach zimowych. Był to równocześnie setny medal w historii polskiego ruchu olimpijskiego.

*** (193) ***

W 1911 r. sokolstwo rosyjskie wystąpiło z wnioskiem o przyjęcie do Związku Sokolstwa Słowiańskiego. Sprzeciwił się temu naczelnik polskiego Związku „Sokoła” („Sokoła-Macierzy”) Kazimierz Wyrzykowski. Argumentował, że rosyjski „Sokół” sprzeniewierza się podstawowym ideom sokolstwa, wolności, równości, sprawiedliwości i braterstwu, a taka postawa doprowadziłaby do rozpadu związku.

*** (194) ***

W dniu 5 lipca 1950 r. Rada Ministrów na podstawie stosownego rozporządzenia przekształciła wszystkie dotychczasowe uniwersyteckie studia wychowania fizycznego w samodzielne wyższe szkoły wychowania fizycznego. Powołano wówczas Wyższą Szkołę Wychowania Fizycznego w Krakowie, Poznaniu i Wrocławiu, które dołączyły do już istniejącej Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie. Uczelnie podporządkowano Głównemu Komitetowi Kultury Fizycznej, który działał przy Prezesie Rady Ministrów.

*** (195) ***

Podczas XXIV Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Pekinie (4-20 lutego 2022 r.) rozegranych zostanie 109 konkurencji w 15 dyscyplinach sportowych. W zawodach weźmie udział 2892 zawodników z 97 narodowych komitetów olimpijskich. Polskę reprezentować będzie 57 zawodników (27 mężczyzn i 30 kobiet), którzy wystartują w 10 dyscyplinach sportowych.

*** (196) ***

Choć miastem organizacyjnym XXIV Zimowych Igrzysk Olimpijskich 2022 jest Pekin, to w samej stolicy Chin odbędą się tylko zawody big air w snowboardzie i narciarstwie dowolnym oraz wszystkie dyscypliny rozgrywane na lodzie (curling, hokej na lodzie i łyżwiarstwo: figurowe oraz szybkie). Tam również odbędzie się ceremonia otwarcia i ceremonia zamknięcia. Pozostałe zmagania sportowe odbędą się w strefie Yanqing – ok. 75 km na północny zachód od centrum Pekinu (bobsleje, saneczkarstwo i skeleton, a także narciarstwo alpejskie) oraz Zhangjiakou – ok. 180 km na północny zachód od Pekinu (narciarstwo dowolne, biegi narciarskie, skoki narciarskie, kombinacja norweska i biathlon).

*** (197) ***

W trakcie XXIV Zimowych Igrzysk Olimpijskich Pekin 2022 zadebiutowało 7 nowych konkurencji: trzy w narciarskim freestyle’u (skoki drużynowe oraz narciarski big air – zarówno dla mężczyzn jak i dla kobiet), w tradycyjnych skokach narciarskich – drużyny mieszane, w snowboard crossie – drużyny mieszane oraz sztafety w łyżwiarstwie szybkim na krótkim torze (short-track). Nową konkurencją dedykowaną wyłącznie kobietom jest monobob (bobslej jedynka).

*** (198) ***

W 1909 r. utworzono w Galicji Polski Związek Sportowy, aby połączyć istniejące stowarzyszenia i koła sportowe w jedną organizację. Celem związku była wspólna ochrona i wspieranie kształcenia fizycznego oraz dążenie do umiejętnego rozwoju różnych działów ćwiczeń fizycznych, krzewionych w towarzystwach sportowych.

*** (199) ***

W czasie XXIV Zimowych Igrzysk Olimpijskich Pekin 2022 polscy zawodnicy wystartują w biathlonie, łyżwiarstwie figurowym, łyżwiarstwie szybkim – tor długi, short tracku, biegach narciarskich, skokach narciarskich, kombinacji norweskiej, narciarstwie alpejskim, snowboardzie i saneczkarstwie. Szefem Polskiej Misji Olimpijskiej Pekin 2022 jest były łyżwiarz szybki – Konrad Niedźwiedzki, brązowy medalista olimpijski w wyścigu drużynowym z Soczi 2014.

*** (200) ***

Rudolf Weigl <Weigel> (1883-1957), polski biolog, był wynalazcą pierwszej na świecie skutecznej szczepionki przeciw tyfusowi plamistemu. Uważany jest za prekursora zastosowania owadów (wszy odzieżowej) jako zwierzęcia laboratoryjnego do hodowli bakterii wywołującej tyfus. Za pomocą specjalnego przyrządu, wstrzykiwał do jelita wszy, drogą doodbytniczą, zawiesiny zarazka, który następnie rozmnażał się w nabłonku żołądka gospodarza. Z zakażonych jelit, zmiażdżonych i oczyszczonych, uczony produkował fenolizowaną szczepionkę.

 

Ryc. Rudolf Weigl (1883-1957)

*** (201) ***

Baron Pierre de Coubertin wskrzeszając nowoczesny ruch olimpijski sprawił, że współczesny sport zaczął nieść ze sobą coraz to większe emocje i wyzwania. Dzięki niemu coraz częściej zaczęto podkreślać, że sport jest wywołany konieczną potrzebą psychiczną i „że ze wszystkich narkotyków, potrzebę tę zaspakajających, jeden tylko sport ma znaczenie lecznicze”.

*** (202) ***

W lwowskim parku do ćwiczeń, założonym w 1909 r. obok gier ruchowych, wprowadzono naukę strzelania, prace w ogrodzie oraz rytmikę J. Dalcroze’a. Członkowie towarzystwa organizowali także kursy dla nauczycieli w zakresie upowszechniania kultury fizycznej oraz wakacyjne kursy dla osób pragnących zapoznać się z wychowaniem cielesnym na wolnym powietrzu. Towarzystwo organizowało zawody dla młodzieży, dzięki czemu idea zabaw ruchowych zyskiwała coraz więcej zwolenników i rozszerzała się na inne miasta, m.in. Kraków.

*** (203) ***

Igrzyska Olimpijskie to zmagania sportowe. Olimpiada to czteroletni okres pomiędzy jednymi a drugimi igrzyskami. Igrzyska odbywają się co 4 lata, tj. w pierwszym roku danej olimpiady (liczonych od 1896 r.). Należą do największych i najbardziej prestiżowych zawodów sportowych na świecie. Dotychczas zorganizowano XXXII Letnie Igrzyska Olimpijskie (od 1896 r. w Atenach) oraz XXIV Zimowe Igrzyska Olimpijskie (od 1924 r. w Chamonix-Mont-Blanc).

*** (204) ***

W 1900 r. H. Kuczalska uruchomiła pierwszy 18-miesięczny kurs dla nauczycielek gimnastyki. W 1906 r., po uzyskaniu zgody władz carskich, placówka zmieniła nazwę na Warszawską Szkołę Gimnastyki Szwedzkiej i Masażu Heleny Kuczalskiej. Była to pierwsza i jedyna w Królestwie Polskim szkoła kształcąca pedagogów w zakresie wychowania fizycznego i fizjoterapii, licząca się ze zdobyczami wiedzy, przystosowana do poziomu wymagań nowoczesnej metodyki.

*** (205) ***

W 1911 r. zorganizowano we Lwowie po raz pierwszy igrzyska polskie, które były okazją do zmierzenia sił przez osoby uprawiające ćwiczenia fizyczne, a także przyczyniły się do spopularyzowania spraw kultury cielesnej w społeczeństwie Galicji.

*** (206) ***

Prekursorem zorganizowanych ćwiczeń leczniczych w Warszawie był Julian S. Majewski. Przyczynił się do powstania wielu zakładów gimnastycznych. Uchodził powszechnie za specjalistę z gimnastyki leczniczej. Będąc przez długie lata jedynym znawcą tej dziedziny w stolicy zyskał uznanie lekarzy. Był znanym pedagogiem, który w swoim Zakładzie kształcił zarówno gimnastyków, szermierzy, pływaków, nauczycieli wychowania fizycznego oraz instruktorów gimnastyki leczniczej i masażu.

*** (207) ***

Przez 30 lat (1972-2002), podczas kolejnych siedmiu Zimowych Igrzysk Olimpijskich (po zmianie kalendarza, zawody odbyły się w 1992 i 1994 r.) polski sportowiec nie doznał zaszczytu wejścia na podium i odebrania krążka olimpijskiego. Czasami trudno im było wywalczyć nawet punktowane miejsce (1-8). Po złotym medalu Wojciecha Fortuny w skokach narciarskich wywalczonego w Sapporo (1972), dopiero podczas XIX ZIO w Salt Lake City (2002) Adam Małysz, zawodnik KS Wisła, w skokach narciarskich wywalczył srebrny i brązowy medal.

*** (208) ***

W Warszawie w 1899 r. z inicjatywy Wydziału Wychowania przy Warszawskim Towarzystwie Higienicznym wydzielone zostały specjalne tereny na place zabaw i gier dla młodzieży. Środki na ten cel uzyskano z zapisu Wilhelma Raua (1825-1899), którego imieniem nazwano fundację.

*** (209) ***

Idee olimpijskie wskrzeszone przez Pierre dr Coubertina w 1896 r. nawiązywały do pryncypiów kodeksu rycerskiego, który zakazywał walki ze słabszym przeciwnikiem oraz propagował idee równości i braterstwa.

*** (210) ***

Podczas XXIV Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Pekinie (2022) Dawid Kubacki zdobył 23 medal w historii startów olimpijskich w sportach zimowych. Skoczkowie zdobyli dotychczas najwięcej medali podczas startów Polaków w ZIO. Brązowy medal wywalczony w skokach narciarskich na normalnej skoczni w Pekinie jest 10 medalem (9 w konkursach indywidualnych i jeden w drużynowym) zdobytym przez polskich zawodników.

Ryc. Medale XXIV Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Pekinie (2022)

*** (211) ***

Kształcenie na poziomie szkolnym kierowników (instruktorów) gimnastyki zdrowotnej, leczniczej i masażu rozpoczęło się na ziemiach polskich od 1900 r., gdy H. Kuczalska uruchomiła swoją szkołę. Był to również początek kształcenia fizjoterapeutów w Polsce.

*** (212) ***

Do XXIV Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Pekinie (2022) polscy sportowcy zdobyli 22 medale. Po zawodach w stolicy Chin dorobek Polaków wynosi 23 krążki olimpijskie (7 złotych, 7 srebrnych i 9 brązowych), które zostały wywalczone podczas dwudziestu czterech ZIO.

*** (213) ***

Słowo „paraolimpijski” powstało z połączenia greckiego przedrostka „para” („obok”, „przy”, „równolegle”) i słowa „olimpijski”. Podkreślony został przez to równoważny charakter ruchu paraolimpijskiego i olimpijskiego, bez przypisywania im nadrzędnych lub podrzędnych wartości.

*** (214) ***

Władysław Światopełk-Zawadzki (1858-1931) od 1899 r. do śmierci był prezesem Komitetu Ogrodów Raua w Warszawie. Od 1919 r. organizował Państwowe Kursy Wychowania Fizycznego w Warszawie, którymi kierował i rozszerzał stopniowo program tej instytucji. Pracował też w dwóch pierwszych Państwowych Radach Wychowania Fizycznego.

*** (215) ***

Podczas XIII Zimowych Igrzysk Paraolimpijskich w Pekinie (4-13 marca 2022 r.), w samym mieście rozegrane zostanie hokej oraz curling, a zmagania w pozostałych dyscyplinach odbędą się w strefie Yanqing i Zhangjiakou, oddalonych od centrum Pekinu nawet o ponad 100 km. Około 736 zawodników zmierzy się w sześciu dyscyplinach sportowych (parabiathlon, paracurling, paranarciarstwo klasyczne i alpejskie, parahokej, parasnowboard), w których zostanie rozegranych 78 konkurencji (39 męskich, 35 żeńskich i 4 mieszane).

*** (216) ***

Julian Majewski choć był raczej zwolennikiem systemu niemieckiego, a na „nowinki szwedzkie” patrzył z niedowierzaniem, to przez wiele lat pracy zawodowej „zbliżył się w wielu poglądach do nowych zasad kształcenia cielesnego i nawet mniej odbiegał od zasad Linga, aniżeli inni bezmyślni zwolennicy systemu niemieckiego”. Był autorem jednej z pierwszych w Polsce prac dotyczących leczenia ruchem pt. Przewodnik do gimnastyki hygienicznej zastosowany głównie do użytku domowego (Warszawa 1874) oraz artykułów na temat gimnastyki i innych dyscyplin sportowych. 

*** (217) ***

Polskę podczas XIII Zimowych Igrzysk Paraolimpijskich w Pekinie (2022) reprezentuje 8 sportowców z niepełnosprawnością oraz 1 przewodnik. Nasi zawodnicy rywalizują w czterech dyscyplinach: paranarciarstwie biegowym, parabiathlonie, paranarciarstwie alpejskim oraz parasnowboardzie.

*** (218) ***

W Ogrodach im. Raua, na boiskach pod kierunkiem przewodników, prowadzone były zabawy, gry (piłka nożna, palant), a także nauka pływania, udzielana przez nestora kultury fizycznej S. Majewskiego. Przy ogrodach funkcjonowała specjalna Komisja Gier i Zabaw dla Młodzieży, w skład której wchodzili pedagogowie oraz lekarze higieniści.

*** (219) ***

Sportowcy z niepełnosprawnościami od 1976 r. biorą udział w Zimowych Igrzyskach Paraolimpijskich. Zawody te, podobnie jak Letnie Igrzyska Paraolimpijskie należą do największych i najbardziej popularnych zawodów sportowych dla niepełnosprawnych sportowców.

*** (220) ***

Pierwszy medal wśród Polek podczas Zimowych Igrzysk Olimpijskich zdobyła Elwira Seroczyńska (1931-2004), łyżwiarka szybka, wielokrotna mistrzyni Polski. Miało to miejsce podczas ZIO w Squaw Valley (1960). Były to pierwsze zawody olimpijskie, podczas których rozgrywano łyżwiarstwo szybkie kobiet. Początkowo działacze w kraju nie chcieli się zgodzić, aby polskie łyżwiarki pojechały do USA, uznając to za stratę pieniędzy i brak szans na sukces. Ostatecznie na podium stanęły dwie Polki: E. Seroczyńska zdobyła srebrny a Helena Pilejczyk brązowy w biegu łyżwiarskim na 1500 m.

     Ryc. Medalistki ZIO Squaw Valley. Od lewej E. Seroczyńska, L. Skoblikowa, H. Pilejczyk

*** (221) ***

Gdy Aleksander Fleming odkrył penicylinę (1929 r.) lek nie trafił od razu do sprzedaży. Fleming nie dostał pieniędzy na dalsze badania i musiał zawiesić swoją pracę. Dopiero kilkanaście lat później, po przeprowadzce do Nowego Jorku, uczony u z pomocą dwóch innych naukowców – Hoarda Floreya i Ernsta Chaina – wyizolował czynną substancję penicyliny. Z to odkrycie wszyscy trzej otrzymali w 1945 r. Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny.

*** (222) ***

Pierwsze Zimowe Igrzyska Paraolimpijskie odbyły się w 1976 r. w miejscowości Örnsköldsvik w Szwecji. Podczas zawodów, wystartowało ponad 250 zawodników amputowanych i niewidomych z 16 państw w narciarstwie zjazdowym i biegowym. W formie pokazu zaprezentowano wyścigi na torze lodowym (na wzór jazdy szybkiej na lodzie na specjalnych siedzonkach „sledges” zaopatrzonych w łyżwy). Polskę reprezentowało 7 zawodników. 

*** (223) ***

W 1964 r. powstała ISOD (International Sport Organisation for the Disabled), organizacja zrzeszająca osoby z amputacjami, niedowładami, porażeniami narządu ruchu. Założycielem i prezydentem tych dwóch największych międzynarodowych organizacji sportu niepełnosprawnych był L. Guttmann.

*** (224) ***

Każdy Ogród Raua był odrębną jednostką administracyjną. Na jego czele stał „gospodarz” (zarządca), zabawami dla dzieci zarządzał „kierownik”, a zajęcia prowadzili „przewodnicy”. Nad działaniem ogrodów czuwał komitet, zależny od Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego. Początkowa programowa forma ogrodów sprowadzała się do jednej albo dwóch zorganizowanych, dwugodzinnych zabaw dla dzieci. Z czasem zaczęto wprowadzać zabawy „dowolne”, a w przestrzeni ogrodów zaczęło pojawiać się coraz więcej „przyrządów gimnastycznych”.

*** (225) ***

Od 1992 r. Zimowe Igrzyska Paraolimpijskie organizowane są na tych samych obiektach co ZIO dla pełnosprawnych zawodników. Po raz pierwszy stało się to podczas V Igrzysk Paraolimpijskich w Tignes-Albertville we Francji. Wystartowało wówczas 365 zawodników z 24 państw. Program był ograniczony jedynie do narciarstwa zjazdowego i biegowego. Rozegrano 79 konkurencji w 3 dyscyplinach. Polskę reprezentowała 13-osobowa drużyna, która zdobyła 5 medali (2 złote, 3 brązowe).

*** (226) ***

W 1914 r. w Ciechocinku opracowano zasady wykonywania kąpieli powietrznych, w trakcie których zalecano ruch, lekką gimnastykę i prace ręczne, np. piłowanie drzewa, kopanie ziemi itp. Wśród ćwiczeń, które miały uzupełniać te zabiegi znalazła się m.in. gimnastyka wg systemu Müllera, który krytykowano, że jest to system nienaukowy. Z drugiej strony wskazywano, że system szwedzki, jako jedyny o podstawach naukowych, jest pomijany.

*** (227) ***

Polscy zawodnicy z niepełnosprawnościami pierwsze medale Zimowych Igrzysk Paraolimpijskich zdobyli w trakcie III Igrzysk Paraolimpijskich w Innsbrucku w Austrii w 1984 r. Dorobek Polaków to 13 medali (3 złote, 3 srebrne i 8 brązowych). Wystartowało wówczas 419 zawodników z 21 państw, w tym 16 polskich zawodników. W tym samym roku, po raz pierwszy odbył się pokaz konkurencji dla niepełnosprawnych podczas Igrzysk Olimpijskich w Sarajewie, gdzie 30 zawodników „trzyśladowych” (na 1 narcie z 2 stabilizatorami) wystartowało w slalomie.

*** (228) ***

W 1837 r. w Krakowie otwarto Szkołę Gimnastyczną. Inicjatorem był prof. chirurgii, dyrektor Kliniki Chirurgicznej UJ Ludwik Bierkowski (1801–1860). Zakład ten wniósł istotny wkład w rozwój na ziemiach polskich wychowania fizycznego, gimnastyki ortopedycznej, estetyki, higieny. Pomimo krótkiego okresu działania, był inspiracją dla innych Polaków do zakładania swoich zakładów gimnastycznych. A te z kolei przyczyniły się do stworzenia fundamentu standardu rehabilitacji w XX w.

*** (229) ***

Eugeniusz Piasaecki w 1899 r. osiadł we Lwowie jako nauczyciel gimnastyki w IV Państwowym Gimnazjum. Wkrótce ogłosił drukiem swą pierwszą pracę pt. Wpływ ćwiczeń cielesnych na rozwój psychiczny młodzieży, a także złożył egzamin pedagogiczny z wychowania fizycznego.

*** (230) ***

Hasło XIII Zimowych Igrzysk Paraolimpijskich w Pekinie 2022 brzmiało Razem dla wspólnej przyszłości. Maskotką był Shuey Rhon Rhon – lampion gotowy na przyjęcie przyjaciół z całego świata na wielką imprezę. Światło bijące z jego serca symbolizuje ciepło, przyjaźń, odwagę i wytrwałość paraolimpijczyków, którzy rozpalają swoją postawą wyobraźnię milionów ludzi na całym świecie.

       Ryc. Maskotka Zimowych Igrzysk Paraolimpijskich Pekin 2022

*** (231) ***

Choroba Heinego-Medina (polio) jest szczególnie niebezpieczna dla dzieci. Zakażenie wirusem może prowadzić do groźnych powikłań, porażenia neuronów znajdujących się w rogach przednich rdzenia kręgowego. Epidemia polio przetoczyła się przez Europę w latach 50. XX w. Na chorobę do tej pory nie wynaleziono skutecznego lekarstwa, a jedynym sposobem na jej wyeliminowanie są powszechne szczepienia.

*** (232) ***

Jak dotąd udział reprezentacji Polski w Zimowych Igrzyskach Paraolimpijskich zakończył się zdobyciem 45 medali (11 złotych, 6 srebrnych i 28 brązowych) zdobytych od 1984 r. Polski zawodnik nie zdobył żadnego medalu jedynie podczas XI ZIPar w Soczi (2014) oraz podczas XIII ZIPar w Pekinie (2022). Dorobek ten jest co prawda znacznie mniejszy niż sportowców startujących w letnich igrzyskach paraolimpijskich, ale w porównaniu z reprezentacją zdrowych sportowców wypada i tak imponująco.

*** (233) ***

Jeszcze na przełomie XIX i XX w. polscy lekarze, jak też z innych krajów europejskich, byli podzieleni w kwestii znaczenia ruchu jako czynnika terapeutycznego. Nie wszyscy też akceptowali system szwedzki jako najbardziej uniwersalny, co wynikało głównie z nieznajomości literatury medycznej.

*** (234) ***

W latach 1906-1914 wydawany był dwutygodnik „Ruch” poświęcony sprawom wychowania fizycznego, higienie i rozwojowi ciała, który polecano zakładom gimnastycznym i szkołom, jako jedyne pismo doceniające „doniosłość racjonalnego wychowania fizycznego dla narodu”. Wieloletnim redaktorem czasopisma był Władysław R. Kozłowski (1866-1915), pedagog, wykładowca teorii i metodyki wychowania fizycznego, egzaminator w szkole H. Kuczalskiej i gorący propagator systemu gimnastyki szwedzkiej na ziemiach polskich.

*** (235) ***

W 1979 r. powstała CP-ISRA (Cerebral Palsy International Sports & Recreation Association), organizacja zrzeszająca osoby z porażeniem mózgowym.

*** (236) ***

Helena Kuczalska była pionierką wychowania fizycznego i fizjoterapii w Polsce, prekursorką kształcenia nauczycieli wychowania fizycznego i specjalistów gimnastyki leczniczej, propagatorką gimnastyki szwedzkiej i sportu kobiet w Polsce. W 1890 r. wyjechała do Sztokholmu, gdzie podjęła studia jako hospitantka w Królewskim Centralnym Instytucie Gimnastycznym. Popularyzowała w Polsce szwedzki system gimnastyczny.

*** (237) ***

Choć pierwsze zakłady gimnastyczne powstały już w pierwszej połowie XIX w., nie zawsze była doceniana ich rola. Głównie z uwagi na brak trwałych efektów. Wpływał na to nie tyle brak fachowego przygotowania personelu, co fakt, że były prywatne i nie każdego było na nie stać lub korzystać z ich usług przez dłuższy czas, aby osiągnąć zauważalny efekt terapeutyczny. Pomimo tego ich działalność była niezwykle ważna, gdyż stworzyła podstawy i dała początek rozwojowi rehabilitacji medycznej w Polsce.

*** (238) ***

Rosnąca popularność Ogrodów Raua w Warszawie sprawiła, że idea ta rozszerzyła się na cały obszar Królestwa (Płock, Lublin, Kalisz i Włocławek). Dzięki temu z kursów organizowanych przez tego typu instytuty mogło skorzystać kilkuset dobrze przygotowanych nauczycieli gimnastyki.

*** (239) ***

Eugeniusz Piasecki w 1901 r. podczas posiedzenia Towarzystwa Lekarskiego we Lwowie wygłosił wykład i zademonstrował po raz pierwszy zasady szwedzkiej gimnastyki wychowawczej. Rok później, po odbyciu kilku podróży naukowych do Niemiec, Anglii i Szwecji (m.in. przebywał w Centralnym Instytucie Gimnastycznym w Sztokholmie), konsekwentnie wprowadzał system Linga do lwowskich szkół oraz stosował na co dzień jako gimnastykę leczniczą i wychowawczą w swoim Zakładzie Ortopedycznym, który w 1900 r. przejął od prof. E. Madeyskiego.

*** (240) ***

W dniu 17 lipca 1963 r. ogłoszono we Wrocławiu stan epidemii ospy prawdziwej (dawniej ospa czarna, łac. variola vera), ostatniej w Polsce i jednej z ostatnich epidemii w Europie. Zachorowało na nią 99 osób, z których 25 było wśród pracowników służby zdrowia, a zmarło siedem osób. W tym dniu w Szczodrem urządzono szpital epidemiczny i ośrodek kwarantanny, którego dyrektorem została dr Alicja Surowiec (1926-2003), lekarz chorób zakaźnych. Od razu też uruchomiono akcję masowych szczepień.

         Ryc. Epidemia ospy prawdziwej we Wrocławiu. Fot. Archiwum Wratislaviae Amci (polska-org.pl)

*** (241) ***

W 1982 r. powstała organizacja sportowa IBSA (International Blind Sport Association), zrzeszająca osoby ze schorzeniami narządu wzroku (niewidomych i niedowidzących), następnie INAS-FMH (International Association of Sports for Persons with a Mental Handicap), zrzeszająca osoby z upośledzeniem umysłowym.

*** (242) ***

Ogrody im. W.E. Raua działały w Warszawie do wybuchu drugiej wojny światowej, jednak już po 1918 r. aktywność Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego w zakresie tworzenia i rozwoju „ogrodów” spadła. Pod koniec lat 20. XX w. idea tworzenia powróciła pod nazwą Ogrodów Jordanowskich, przy czym była to inicjatywa społeczna.

*** (243) ***

Ludwik Bierkowski (1801–1860) był absolwentem Uniwersytetu w Berlinie (1825), doktorem filozofii, medycyny i chirurgii (1830), profesorem zwyczajnym chirurgii teoretycznej i praktycznej. W tym czasie brał także udział w służbie medycznej powstania listopadowego. W 1831 r. objął Katedrę Chirurgii UJ w Krakowie. Jako dyrektor Kliniki Chirurgicznej UJ doprowadził ją do stanu umożliwiającego kształcenie studentów, przyszłych polskich lekarzy. Założył klinikę ambulatoryjną dla ubogich pacjentów, utrzymywaną z datków i darowizn. Był autorem atlasu chirurgicznego wraz z dwoma tomami opisów znanych operacji chirurgicznych (1827) oraz kilku prac poświęconych leczeniu wrzodów, transfuzji krwi, amputacji kończyn.

*** (244) ***

Eugeniusz Piasecki w 1904 r. na wzór Parku Jordana w Krakowie założył we Lwowie park zabaw ruchowych, gdzie w 1907 r. utworzono Park Jordana. Prowadził również ożywioną pracę wychowawczą. Jako wizytator wychowania fizycznego szkół średnich Galicji (1912 r.) oraz wiceprezes państwowej komisji egzaminacyjnej dla nauczycieli wychowania fizycznego, miał wpływ na przekonanie osób decyzyjnych odnośnie reformy systemu szkolnego i wprowadzenie systemu Linga, jako gimnastyki leczniczej i wychowawczej.

*** (245) ***

Na chorobę Heinego-Medina w Polsce nie zapadło żadne dziecko od 1984 r. Najwięcej zachorowań było w latach 50. XX w., gdy rocznie odnotowywano od 1,7 do 3 tys. przypadków wśród dzieci. Szczyt nastąpił w 1958 r., gdy zachorowało ponad 6 tys. osób. W kolejnym roku za sprawą prof. Hilarego Koprowskiego (1916-2013), nastąpił przełom, gdyż Polak wynalazł doustną szczepionkę przeciw polio. Preparat był podawany dzieciom od 1959 r., dzięki czemu chorobę udało się opanować. Nie wyeliminowano jej jednak całkowicie, gdyż cały czas istnieje ryzyko zachorowania, a wirus może być przywieziony z zagranicy. Kluczowe znaczenie w kontekście epidemicznym ma podtrzymanie obowiązku szczepienia dzieci przeciw polio.

*** (246) ***

W lipcu 1914 r., już po wybuchu pierwszej wojny światowej, Władysław Kozłowski postulował, aby godziny gimnastyki i obowiązkowy udział w zajęciach ruchowych wprowadzić we wszystkich szkołach, dla obu płci, na każdym szczeblu, a zwolnienia z zajęć mógł dokonywać wyłącznie lekarz szkolny. Ideały, o które walczył zostały zrealizowane dopiero w II RP przez jego uczniów i następców.

*** (247) ***

W styczniu 1856 r. przy ulicy Jezuickiej 148 we Lwowie dr Teodor von Bakody (1825-1911) otworzył nowoczesny Zakład Organopatyczny. Wprowadził w nim szwedzki system gimnastyki leczniczej.

*** (248) ***

W 1903 r. w Szwajcarii w terapii gruźlicy pozapłucnej (kości) po raz pierwszy zastosowano słońce i powietrze. August Rollier (1874–1954) wraz ze współpracownikami (Z. Leisin i K. Findeisen) otworzył w Leysin (1560 m n.p.m.) wysokogórskie sanatorium, w którym ekspozycja na słońce stanowiła leczenie uzupełniająco-dopełniające.

*** (249) ***

Po wybuchu epidemii ospy prawdziwej w lipcu 1963 r. we Wrocławiu, od razu uruchomiono akcję masowych szczepień. Początkowo wyłączono z niej noworodków, kobiety do 5 miesiąca ciąży oraz osoby przewlekle chore. Od 1 sierpnia szczepiono wszystkich, nawet gdy występowały przeciwwskazania. Poza Wrocławiem chorych szczepiono w czterech województwach (wrocławskie, opolskie, katowickie, łódzkie) i dwóch miastach: Łodzi i Ogółem od 17 lipca do 5 sierpnia zaszczepiono w Polsce od 7881 do 8200 tys. osób. Na wskutek szczepień zanotowano 9 zgonów, a u około tysiąca zarejestrowano niepożądane odczyny.

*** (250) ***

Profesor Marian Zembala (1950-2022) wybitny polski kardiochirurg, był pionierem transplantacji płuca oraz płuco-serca. W 1997 r., jako pierwszy lekarz w Polsce, wykonał transplantację pojedynczego płuca, natomiast w 2001 r., również jako pierwszy w kraju, przeszczepił choremu płuco-serce. Wykonał także zabieg wszczepienia by-passów 103-letniej pacjentce. Obok prof. Zbigniewa Religi (1938-2009) nazywany był jednym z „bogów medycyny”.

Ryc. Profesor Marian Zembala (1950-2022)

*** (251) ***

W 2004 r. powstała IWAS (International Wheelchair & Amputte Sports Federation), łącząc dwie międzynarodowe organizacje ISMWSF (koordynowała sport dla osób poruszających się na wózkach) i ISOD (zrzeszająca osoby z amputacjami, niedowładami, porażeniami narządu ruchu). Założycielem i prezydentem tych dwóch wcześniej działających, największych międzynarodowych organizacji sportu niepełnosprawnych był Ludwig Guttmann.

*** (252) ***

W 1870 r. Edward Madeyski (1832-1906) założył we Lwowie Zakład Gimnastyczno-Ortopedyczny. Leczył w nim za pomocą gimnastyki szwedzkiej, masażu i zaopatrzenia ortopedycznego głównie schorzenia narządu ruchu, skrzywienia kręgosłupa i inne wady postawy ciała. Zorganizował w nim dział masażu i pensjonat dla chorych.

*** (253) ***

Rudolf Weigl <Weigel> (1883-1957), polski biolog, wynalazca pierwszej na świecie skutecznej szczepionki przeciw tyfusowi plamistemu w 1942 r. był zgłoszony do Nagrody Nobla. Jednak poparcia jego kandydatury odmówili Niemcy jako rewanż za odmowę podpisania Volkslisty i objęcia katedry w Berlinie. Odmawiając podpisania listy miał odważnie stwierdzić:  „Jako biolog znam zjawisko śmierci i często myślę o śmierci, bo życie stało się takie smutne i beznadziejne. Więc możecie mi zrobić przysługę i mnie zabić, albo musicie mnie akceptować jako polskiego profesora narodowości polskiej”.

*** (254) ***

Helena Kuczalska była aktywną działaczką Ogrodów W. Raua, założycielką Towarzystwa Popierania Rozwoju Fizycznego Kobiet i Dzieci, Towarzystwa Gimnastycznego „Grażyna” (odpowiednik żeński „Sokoła”), Warszawskiego Klubu Wioślarek, współpracowała ściśle z czasopismem „Ruch”. Brała czynny udział w międzynarodowych kongresach wychowania fizycznego m.in. w Brukseli (1910), Paryżu (1913).

*** (255) ***

„Organopatya”, która rozwinęła się w drugiej połowie  to sposób leczenia cierpień chronicznych, które zwykłymi lekarstwami nie dawały się wyleczyć lub leczenie trwało bardzo długo. „To metoda wykorzystująca ruchy ciała jak wyciągania, zginania, podnoszenia, zniżania, kręcenia, ciągnienia, naprężania, kołysania i t.p.”.

*** (256) ***

W 1837 r. L. Bierkowski wydał rozprawę pt. Kilka słów o ważności, potrzebie i użytku gimnastyki, skierowaną do rodziców troszczących się o należyte wychowanie i zdrowie swoich dzieci. Było to zwięzłe studium uzasadniające powstanie zakładu gimnastycznego, ale jednocześnie wyjaśniało „ważność, potrzebę i użytek gimnastyki”, opierając się na doświadczeniach francuskich i niemieckich. Uwagi autora posiadały charakter nowatorski, wprowadzając jaśniejszą argumentację potrzeby ćwiczeń fizycznych.

*** (257) ***

W 1885 r. Wenanty Piasecki (1832-1909) otworzył w Krakowie Zakład Gimnastyczny. Był lekarzem (doktorem medycyny), docentem gimnastyki i jednym z pierwszych na ziemiach polskich wszechstronnie wykształconych nauczycieli wychowania fizycznego. W 1870 r., po złożeniu egzaminów lekarskich w Krakowie, rozpoczął w 1871 r. pracę jako kierownik Zakładu Kąpielowego w Kisielce pod Lwowem.

*** (258) ***

Nauka w warszawskiej szkole gimnastyki pedagogicznej i leczniczej H. Kuczalskiej trwała dwa lata i obejmowała wiele przedmiotów. Wykładano m.in. anatomię wraz z mechaniką ruchu (2h tyg. w 1 roku, 4h w 2), fizjologię (2h w 1 roku, 4 w 2), patologię (1h w 1 roku, 4 w 2), teorię gimnastyki i masażu (4h dwa lata), gimnastykę pedagogiczną, leczniczą oraz gry i zabawy ruchowe (w 1 roku 12h tyg., w drugim 16), gimnastykę zdrowotną (6h tyg. przez 2 lata).

*** (259) ***

Gdy 17 lipca 1963 r. ogłoszono we Wrocławiu stan epidemii ospy prawdziwej. Zarządzono obowiązkowe szczepienia (od 17 lipca do 5 sierpnia zaszczepiono w Polsce ponad 8 mln osób). Wprowadzono także obostrzenia. M.in. klamki drzwi w budynkach użyteczności publicznej były owijane bandażami nasączonymi chloraminą, podobnie okienka w kasach biletowych na dworcach kolejowych i lotnisku. Ręce należało odkażać w miskach wypełnionych chloraminą. Wydrukowano plakaty z hasłem „Witamy się i żegnamy bez podawania rąk”. Wrocław został otoczony kordonem sanitarnym. I co najważniejsze za brak szczepień karano grzywną do 4,5 tys. złotych (ponad cztery przeciętne miesięczne pensje) lub trzymiesięcznym aresztem. Za odmowę leczenia i spowodowanie możliwości zakażenia innych groziła kara do 15 lat pozbawienia wolności. Akcja była na tyle skuteczna, że 19 września ogłoszono koniec epidemii i zniesiono wszystkie blokady. Brzmi znajomo?

*** (260) ***

7 kwietnia obchodzony jest Światowy Dzień Zdrowia (ang. World Health Day) – święto ustanowione przez Pierwsze Zgromadzenie Ogólne Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w 1948 r. Obchodzone jest od 1950 r. w rocznicę powstania WHO. Jego celem jest zwrócenie szczególnej uwagi na najbardziej palące i zaniedbane problemy zdrowotne społeczeństw na świecie. Każdego roku odbywa się pod innych hasłem. Od 1995 r. w tym dniu WHO wydaje Światowy Raport Zdrowia – najważniejszą publikację organizacji. W Polsce w tym dniu obchodzony jest także Dzień Pracownika Ochrony Zdrowia.

Ryc. Flaga Światowej Organizacji Zdrowia (WHO)

*** (261) ***

XXXII Letnie Igrzyska Olimpijskie w Tokio, ze względu na pandemię wirusa SARS-CoV-2 i chorobę COVID-19, zorganizowano rok później czyli w 2021 r. Hasło zawodów brzmiało Zjednoczeni Emocjami (ang. United by Emotion). Ogółem udział w zawodach zapowiedziało ponad 11 300 sportowców z 205 państw, którzy rozegrali 339 konkurencji w 33 dyscyplinach.

*** (262) ***

W latach 70. XIX w. leczenie klimatyczne i wodolecznictwo zaczął wykorzystywać w chorobach serca monachijski lekarz Max Oertel (1835-1897). W swej terapii obok wspomnianych naturalnych czynników leczniczych, wykorzystywał również dietę i długie spacery, wytyczonymi w uzdrowiskach trasami spacerowymi, o różnym stopniu trudności. W 1876 r. dla chorych z lżejszymi postaciami gruźlicy płuc i układu kostno-stawowego powstała pierwsza lecznica nadmorska.

*** (263) ***

W XIX w. duży wkład w rozwój klimatoterapii w leczeniu gruźlicy wnieśli Anglicy. W 1840 r. Anglik George Bodington (1799-1882), który był jednym z pierwszych propagatorów tezy „żyć i oddychać świeżym powietrzem, bez względu na wiatr i słotę”, w miejscowości Sutton Coldfield założył sanatorium przeciwgruźlicze.

*** (264) ***

Podczas epidemii choroby Heinego-Medina w latach 50. XX w. dzieci dotknięte postacią opuszkową prowadzącą do destrukcji ośrodków nerwowych zlokalizowanych w podstawie mózgu, umieszczane były w maszynie nazywanej „żelaznym płucem”. Był to rodzaj „kapsuły”, która umożliwiała sztuczne oddychanie małego pacjenta.

*** (265) ***

Nauka w warszawskiej szkole gimnastyki pedagogicznej i leczniczej Heleny Kuczalskiej trwała dwa lata i obejmowała wiele przedmiotów. Wykładano m.in. anatomię wraz z mechaniką ruchu (2h tyg. w 1 roku, 4h w 2), fizjologię (2h w 1 roku, 4 w 2), patologię (1h w 1 roku, 4 w 2), teorię gimnastyki i masażu (4h dwa lata), gimnastykę pedagogiczną, leczniczą oraz gry i zabawy ruchowe (w 1 roku 12h tyg., w drugim 16), gimnastykę zdrowotną (6h tyg. przez 2 lata).

*** (266) ***

W 1846 r. Sir John Forbes (1787-1861) i Charles J. B. Wiliams (1805-1889), uruchomili na przedmieściach Londynu – Brompton, duży zakład leczniczy, przeznaczony wyłącznie dla chorych na gruźlicę płuc.

*** (267) ***

Eugeniusz Piasecki w lipcu 1909 r. uzyskał stopień doktora habilitowanego. Stało się to na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Franciszkańskiego (Lwowskiego) w dziedzinie higieny szkolnej na podstawie pracy pt. Zdobycze lat ostatnich w zakresie walki z chorobami zakaźnemi i ostremi w szkole. Jako docent w latach 1905-1915 prowadził wykłady (dla studentów medycyny, filozofii UL) w zakresie higieny ogólnej i szkolnej, w których ujmował także zagadnienia wychowania fizycznego. Zaznajamiał studentów z najnowszymi poglądami na wychowanie fizyczne, a także prowadził walkę ze starym systemem. Realizował także badania nad wpływem różnych rodzajów ćwiczeń fizycznych na rozwój układu krążeniowo-oddechowego i kostno-stawowego dzieci.

*** (268) ***

Określenie sport osób niepełnosprawnych pojawiło się w 1997 r. za sprawą uchwały Sejmu RP – wprowadzono wtedy Kartę Praw Osób Niepełnosprawnych. Zaniechano (zrezygnowano) z określenia – sport inwalidów i zmieniono nazwę.

*** (269) ***

Polscy sportowcy z niepełnosprawnościami od początku swoich startów w letnich (1972) i zimowych (1976) igrzyskach paraolimpijskich należeli do światowej czołówki. Szczególnie dużo sukcesów odnosili do 1989 r. Sprawiło to, że aktualnie (2022) dzięki zdobyciu 755 medali podczas letnich (272 złotych, 264 srebrnych, 219 brązowych) i 45 medali (11 złotych, 6 srebrnych i 28 brązowych) podczas zimowych igrzysk paraolimpijskich, w klasyfikacji medalowej wszech czasów zajmują 9 miejsce.

*** (270) ***

Pierwszym polskim medalistą Zimowych Igrzysk Olimpijskich był Franciszek Gąsienica Groń (1931-2014), polski narciarz, kombinator norweski, skoczek narciarski, olimpijczyk. Wywalczył on brązowy medal podczas VII ZIO w Cortina d’Ampezzo w 1956 r. w kombinacji norweskiej. Po pierwszej konkurencji (skoki narciarskie) był na 9 miejscu, jednak dzięki bardzo dobremu biegowi (7 czas), zajął ostatecznie 3 miejsce. Był pierwszym mistrzem olimpijskim w tej konkurencji spoza Skandynawii. Oprócz medalu olimpijskiego otrzymał także od FIS medal mistrzostw świata.

Ryc. Franciszek Gąsienica Groń (1931-2014)

*** (271) ***

Kurs w Szkole Gimnastycznej Ludwika Bierkowskiego w Krakowie trwał 9 miesięcy (od października do czerwca). W drugim roku istnienia szkoły do programu włączono także naukę śpiewu i tańca. W trzecim roku (1839/1840) szkołę rozszerzono o Zakład bezpiecznego kąpania się w Wiśle. Uczniowie dzieleni byli na grupy ze względu na wiek, wzrost, zdolności fizyczne i ćwiczyli codziennie 1 godzinę.

*** (272) ***

Naukowe zasady lecznictwa klimatycznego w pierwszej połowie XIX w. opracował szwajcarski lekarz Lucido Ruedi (1804–1869), twórca sanatorium w Davos (1570 m n.p.m.) w 1841 r. Jest to jedno z najsłynniejszych uzdrowisk górskich, w którym leczono gruźlicę węzłów chłonnych u dzieci.

*** (273) ***

W Polsce epidemia choroby Heinego-Medina rozwinęła się w latach 50. XX w. Przebiegała różnoobjawowo. Był tzw. typ porażenny, z paraliżem lub niedowładem kończyn dolnych, górnych, tułowia, prowadzący do zanikania mięśni. W postaci opuszkowej choroba prowadziła do destrukcji ośrodków nerwowych zlokalizowanych w podstawie mózgu, czego skutkiem były problemy z poruszaniem się, mówieniem, a także oddychaniem.

*** (274) ***

Doktor Teodor von Bakody (1825-1911), założyciel jednego z pierwszych zakładów gimnastycznych we Lwowie, był zwolennikiem homeopatii, hydroterapii, aktywności fizycznej i reformy w medycynie. Z pochodzenia Węgier, studiował w Lipsku prawo i filozofię, a w latach 1850-1854 w Wiedniu medycynę. W 1855 r. przybył do Lwowa. W 1861 r. powrócił do Budapesztu, gdzie w 1873 r. uzyskał tytuł profesora patologii w Budapeszteńskim Uniwersytecie.

*** (275) ***

W roku akademickim 1972/1973 Główny Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki (dzisiaj Ministerstwo Sportu i Turystyki) zamierzał wycofać się z kształcenia specjalistów z rehabilitacji ruchowej w akademiach wychowania fizycznego. Z inicjatywy doc. dr. hab. Adama Pąchalskiego odbyła się wówczas w Krakowie narada kierowników jednostek organizacyjnych rehabilitacji ruchowej czterech uczelni. Uczestniczyli w niej: prof. Stanisław Grochmal i doc. dr hab. Adam Pąchalski (AWF Kraków), doc. dr hab. Kazimiera Milanowska (AWF Poznań), doc. dr hab. Adam Rosławski AWF Wrocław (AWF Wrocław), prof. dr hab. Aleksander Nauman (AWF Warszawa). Podczas obrad podjęto uchwałę o potrzebie dalszego kształcenia specjalistów w tej dziedzinie. Wysłana przez Rektora AWF w Krakowie petycja do władz resortu spotkała się z akceptacją i kształcenie na kierunku fizjoterapia realizowane jest do dnia dzisiejszego.

*** (276) ***

Wenanty Piasecki (1832-1909) był jednym z pierwszych na ziemiach polskich, który doceniał wartość ruchu i krzewił podstawy fizjoterapii, tj. metody leczenia przyrodniczo-dietetycznego. Początkowo popularyzował niemieckie i czeskie osiągnięcia w zakresie gimnastyki, w późniejszym okresie przekonał się do systemu gimnastyki szwedzkiej. Był rzecznikiem gimnastyki racjonalnej, higieny i zdrowego trybu życia w stolicy Galicji. Własnym przykładem wzbudzał zamiłowanie i entuzjazm do ćwiczeń cielesnych zarówno u chorych i w społeczeństwie polskim.

*** (277) ***

W 1870 r. Edward Madeyski (1832-1906) założył we Lwowie Zakład Gimnastyczno-Ortopedyczny. Leczył w nim za pomocą gimnastyki szwedzkiej, masażu i zaopatrzenia ortopedycznego głównie schorzenia narządu ruchu, skrzywienia kręgosłupa i inne wady postawy ciała. Zorganizował w nim dział masażu i pensjonat dla chorych.

*** (278) ***

W 1932 r. ukazały się pierwsze wytyczne normujące kwestie terapii radonowej w uzdrowiskach, wydane przez dwie czołowe niemieckie organizacje balneologiczne: Główny Ośrodek Balneologiczny oraz Wspólnotę Pracy dla Naukowych Badań Balneologicznych. Rekomendacje te uzyskały poparcie Polskiego Towarzystwa Balneologii. Na ich podstawie określenie „wody radoczynne” mogły używać tylko te uzdrowiska, które posiadały to tworzywo uzdrowiskowe na swoim terenie.

*** (279) ***

Jeszcze podczas Igrzysk Olimpijskich w Berlinie w 1936 r. prasa ubolewała, że zawodniczki-kobiety uczestniczące w zawodach wyglądały nie po kobiecemu, stąd nadal przekonywano, że sport kobiecy winien kroczyć zupełnie inną drogą, niż sport męski.

*** (280) ***

Vincenz Priessnitz (1799-1851), hydroterapeuta samouk, do 1824 r. leczył polewaniem zimną wodą, stosował okłady, zawijanie i obmywanie ciała chłodną wodą, natomiast od 1826 r. wprowadził natryski (zwane obecnie od jego nazwiska prysznicami) oraz bicze wodne. Dwa lata później upowszechnił dla celów leczniczych picie wody przez pacjentów. Wprowadził także jako pierwszy pewne odmiany technik, jak okłady zimne wysychające, które do dnia dzisiejszego noszą nazwę okładów prysznicowych. 

Ryc. Pierwszy natrysk wg koncepcji V. Priessnitza

*** (281) ***

Herman Brehmer (1826–1889) zalecał leczenie klimatyczne po przebytej gruźlicy u młodych osób, u których nie zaszły trwałe zmiany, a którzy wykazują wrodzoną lub nabytą skłonność do nieżytów błon śluzowych narządu oddechowego lub są w fazie początkowej rozwoju choroby. Przestrzegał przed stosowaniem tej terapii w postaci ostrej lub w przypadkach rozpadu miąższu płucnego.

*** (282) ***

Sport osób niepełnosprawnych wypełnia jedną z czterech cech polskiego modelu rehabilitacji leczniczej, tj. ciągłości, ale można też zaliczyć go do obszaru rehabilitacji społecznej.

*** (283) ***

Jadwiga Mayówna (1862–1943), nauczycielka wychowania fizycznego, była pierwszą osobą nie tylko z terenu Galicji, ale z całej Austrii, która osobiście poznała szwedzki system gimnastyki i zastosowała go w praktyce. W 1896 r. otworzyła własny Zakład Gimnastyki Leczniczej w Krakowie przy ul Krupniczej 19. Nowoczesna organizacja zakładu, oparta na najlepszych światowych wzorcach, staranne wykształcenie właścicielki oraz osoba prof. Kadera sprawiły, że cieszył się on ogromnym powodzeniem Krakowian i przetrwał do 1908 r.

*** (284) ***

Choroba Heinego-Medina stanowi realne zagrożenie tylko dla dzieci niezaszczepionych. Niestety w 2022 r. Polska zaczęła zbliżać się do granicy odporności na polio. Obowiązkowy kalendarz szczepień jest w naszym kraju realizowany tylko w 85 proc., podczas gdy 10 lat temu w pełni zaszczepionych było 90 proc. dzieci.

*** (285) ***

Dopiero w 1988 r. w Seulu po raz pierwszy niepełnosprawni sportowcy mogli rywalizować o medale paraolimpijskie na tych samych prawach i zasadach, co pełnosprawni olimpijczycy, pod patronatem powstałego rok później Międzynarodowego Komitetu Paraolimijskiego (1989). I tak jest do dnia dzisiejszego.

*** (286) ***

W krakowskiej Szkole Gimnastycznej Ludwika Bierkowskiego opłata (z góry za cały kurs) przeznaczona była na urządzenia, przyrządy,  wynagrodzenie personelu nauczycielskiego i pomocniczego. Osoby ćwiczące gimnastykę ortopedyczną obowiązywał osobny cennik. Z polecenia władz szkolnych przyjmowano również bezpłatnie dzieci ubogie.

*** (287) ***

W 1865 r. Aleksander Spengler (1827–1901) w Davos rozpoczął leczenie gruźlicy płuc. Podobnie jak L. Ruedi, podkreślał, że klimat górski działa zarówno jako czynnik leczniczy i jako czynnik higieniczny, a także do pewnego stopnia zapobiegawczy.

*** (288) ***

Wenanty Piasecki w latach 1880-1885 był zakopiańskim delegatem Towarzystwa Tatrzańskiego, w 1894 r. jednym z założycieli i pierwszym prezesem (1894-1896) zakopiańskiego gniazda TG „Sokół”, w latach 1905-1906 redaktorem i wydawcą „Przeglądu Zakopiańskiego”. Wspólnie z Tytusem Chałubińskim opracował statut uzdrowiskowy dla Zakopanego. Był wiceprzewodniczącym Komisji Klimatycznej.

*** (289) ***

Profesor Marian Zembala w latach 80. XX w., jeszcze jako stażysta w holenderskim szpitalu w Utrechcie, ściągał z Polski dzieci z wrodzonymi wadami serca i ratował im tam życie.  Po powrocie do kraju jako pierwszy dokonał przeszczepu serca wraz z prof. Zbigniewem Religą i prof. Andrzejem Bochenkiem. Następnie wykonał udany przeszczep płuc oraz pierwszy jednoczesny podwójny przeszczep płuc i serca. Spopularyzował w kraju metody ratowania pacjentów z użyciem ECMO – sztucznego płuco-serca, niezmiernie przydatnego w czasie pandemii COVID-19. Swoją pracą i osiągnięciami doskonale reprezentował Polskę na całym świecie.

*** (290) ***

Johan Mezger (ur. 1838 r.), holenderski lekarz, fizjoterapeuta, masażysta pochodzenia niemieckiego, uważany jest za twórcę masażu naukowego. Jako pierwszy zwrócił uwagę lekarzy na skuteczność tego rodzaju terapii. W 1868 r. na Uniwersytecie w Leiden uzyskał tytuł doktora medycyny na podstawie rozprawy doktorskiej pt. Leczenie skręceń stawów przy pomocy masażu (Die Behandeling von Distorsio pedis mit Fricties). W tym samym roku rozprawa ukazała się drukiem pod takim samym tytułem. Autor przedstawił w niej fizjologiczne podstawy masażu leczniczego oraz opisał techniki, m.in. pocieranie, silne tarcie, gniecenie, klepanie i ruchy bierne.

     Ryc. Johan Mezger (1838-1909). 

Źródło: Kostelijk PJ. Dr. Johann Georg Mezger (1838–1909) and His Time, Leiden 1971.

*** (291) ***

Okres niebytu politycznego pozostawił w polskiej nauce głębokie rysy w postaci skłonności do podziwu dla obcego dorobku naukowego i kulturalnego, naśladownictwa dawnych wzorów oraz niewiary we własne siły i własne umiejętności. Dotyczyło to także wychowania fizycznego.

*** (292) ***

Edward Madeyski (1832-1906) był absolwentem Uniwersytetu Wiedeńskiego, magistrem chirurgii. Chcąc połączyć wiedzę medyczną z pasją jaką była dla niego gimnastyka, wyjechał na studia do Saksonii, gdzie poznał zagadnienia związane z gimnastyką leczniczą i ortopedią. Współpracował z lwowskim „Sokołem”, w latach 1883-1884 na kursach wakacyjnych dla nauczycieli gimnastyki prowadził wykłady z anatomii, fizjologii, dietetyki i historii gimnastyki.

*** (293) ***

Działalność Zakładu Gimnastyki Leczniczej Jadwigi Mayówny w Krakowie pod koniec XIX w. zainteresowała Krakowskie Towarzystwo Lekarskie, które zapraszało nauczycielkę na wykłady i demonstrację ćwiczeń leczniczych wykonywanych przez dzieci uczęszczające na zajęcia.

*** (294) ***

W Szkole Gimnastycznej Ludwika Bierkowskiego w Krakowie obok nauczycieli „atletyki, zręczności i równowagi, woltyżowania, tańca, śpiewu oraz pływania”, w zakładzie miał być zatrudniony lekarz (biegły anatom), który miał być obecny przy wszystkich ćwiczeniach i czuwać, w jakim zakresie nauczyciel może stosować u ucznia ćwiczenia z korzyścią dla niego. Urządzenie zakładu wzorowane było na paryskiej szkole gimnastycznej Francesco Amorosa.

*** (295) ***

Wenanty Piasecki ze względu na stan zdrowia w latach 1859-1861 przebywał w zakładach przyrodoleczniczych w Szwajcarii i Niemczech. Po powrocie do kraju rozpoczął w 1862 r. studia na Wydziale Lekarskim UJ, następnie wyjechał na dwa lata do Pragi, gdzie obok medycyny zajmował się gimnastyką. Po powrocie do Krakowa kontynuował studia lekarskie oraz został nauczycielem gimnastyki w szkole miejskiej.

*** (296) ***

W okresie międzywojennym stopień radoczynności wód radoczynnych nie mógł być mniejszy niż 80 jM na litr wody, a w przypadku emanacji nie mógł być mniejszy niż 8 jM (jednostka Machego – jednostka natężenia promieniowania jądrowego w wodzie, aktualnie niestosowana. 1 jM = 0,364nCi/dm³). Do krenoterapii można było zastosować wodę radonową o zawartości nie mniejszej niż 80 jM w litrze.

*** (297) ***

W czasie okupacji niemieckiej Lwowa (od czerwca 1941 r.) naukowcy żydowskiego pochodzenia byli zatrudnieni w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami prof. Rudolfa Weigla. Do pracy w Instytucie codziennie doprowadzano ich z getta do instytutu pod wojskową eskortą. Większość żydowskich naukowców zatrudnionych w instytucie zostało aresztowanych w styczniu 1943 r. i osadzonych w niemieckich obozach koncentracyjnych Auschwitz i Buchenwald.

*** (298) ***

W połowie lat 30. XX w. prowadzono badania wśród słuchaczek warszawskiego Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego, czy dwuletnie studia wpływają na przebieg miesiączkowania. Wyniki dowiodły, że u większości słuchaczek pobyt w CIWF wpłynął na zaburzenie miesiączkowania. W niewielkim stopniu dotyczyło to bolesności, obfitości i czasu trwania miesiączki, natomiast poważne zaburzenia dotyczyły okresowości, z tendencją do wydłużenia okresu. Stwierdzono także, że systematycznie i intensywnie uprawiane ćwiczenia fizyczne nie wywołują dużych zmian w nasileniu krwawienia.

*** (299) ***

Gdy na początku lat 40. XIX w. Elizabeth Blackwell (1821–1910), podjęła w USA starania o przyjęcie na studia lekarskie, wszystkie uczelnie medyczne zgodnie jej odmówiły. Władze mało znanej uczelni Geneva College w Nowym Jorku sprawę potraktowały wręcz żartobliwie, uzależniając przyjęcie od wyników głosowania studentów, którzy mieli w ten sposób wyrazić swoją opinię. Fakt, że kobieta ma zostać studentką medycyny, adepci sztuki lekarskiej uznali za wyśmienity dowcip i przekornie wszyscy głosowali za jej kandydaturą. W ten sposób w 1849 r. E. Blackwell uzyskała jako pierwsza Amerykanka i pierwsza kobieta na świecie dyplom lekarza.

*** (300) ***

W dniu 6 kwietnia 1896 r. rozpoczęły się Igrzyska Olimpijskie w Atenach, które trwały do 15 kwietnia. Były to pierwsze igrzyska olimpijskie od czasów starożytnych, gdy cesarz Teodozjusz I Wielki w 393 r. wydał zakaz organizowania igrzysk. Jednym z powodów ich likwidacji było szerzące się podczas zawodów pogaństwo.

 Ryc. Ceremonia otwarcia pierwszych Igrzysk Olimpijskich, Ateny 1896.

*** (301) ***

W Igrzyskach Paraolimpijskich w wielu dyscyplinach sportowych biorą udział zawodnicy z dysfunkcjami narządów ruchu, w tym osoby z niepełnosprawnościami dotyczącymi mobilności, po amputacjach kończyn, z utratą wzroku i porażeniem mózgowym.

*** (302) ***

Profesor Edward Madeyski jako teoretyk wychowania fizycznego reprezentował kierunek zdrowotno-higieniczny. Był zwolennikiem tzw. gimnastyki racjonalnej. Przyczynił się do rozwoju polskiego piśmiennictwa z zakresu wychowania fizycznego i higieny.

*** (303) ***

W pierwszych Igrzyskach Olimpijskich w Atenach (1896), wzięło udział 245 zawodników (w tym ok. 70% z Grecji) z 14 reprezentacji, którzy rywalizowali w gimnastyce, kolarstwie, lekkoatletyce, pływaniu, podnoszeniu ciężarów, strzelectwie, szermierce, tenisie, zapasach.

*** (304) ***

Na początku lat 30. XX w. kobiety zwracały uwagę na wygodę, higienę, a także elegancję nie tylko w życiu codziennym, ale także podczas uprawiania sportu. Dla przykładu na strój kobiet – narciarek składały się spodnie norweskie lub „pumpsy”, beret lub czapeczka z daszkiem, męska kurtka narciarska, serdak, kamizelka lub wiatrówka. I najważniejsze: narciarki faworyzowały brązowy kolor stroju.

*** (305) ***

Jadwiga Mayówna (1862-1943) ukończyła Seminarium Nauczycielskie, a w 1895 r. wyjechała do Szwecji na roczne studia z zakresu gimnastyki, aby poznać dwa działy gimnastyki szwedzkiej: pedagogiczną i specjalną (leczniczą). Odbyła tam także kurs anatomii oraz gimnastyki ortopedycznej i masażu u prof. Widego, a nawet pracowała przez cztery miesiące jako jego asystentka. Od 1927 r. prowadząc wykłady w Studium Wychowania Fizycznego UJ.

*** (306) ***

W 1909 r. Druskieniki jako pierwsze w Polsce uzdrowisko, rozpoczęło terapię z zastosowaniem radonu. Lekarze opracowali metodykę, wskazania i przeciwwskazania do zabiegów i rozpoczęto kurację. Wydarzenie to odbiło się szerokim echem w medycznym świecie.

*** (307) ***

Amerykanka Mary Putnam Jacobi (1842–1906), pierwsza studentka francuskiej uczelni medycznej École de Médecine, na wykłady musiała wchodzić osobnymi drzwiami i siedzieć w pobliżu wykładowcy. Od pozostałych studentów zawsze miał ją odgradzać bufor w postaci wolnych miejsc wokół niej.

*** (308) ***

W 1897 r. z Krakowa do nowo wybudowanej Kliniki Chirurgicznej Uniwersytetu Lwowskiego przybył wybitny polski chirurg Ludwik Rydygier (1850-1920). Jako wybitny chirurg doskonale rozumiał potrzebę rozwoju ortopedii i rehabilitacji.

*** (309) ***

Eugeniusz Piasecki (1872-1947) w lipcu 1909 r. uzyskał stopień doktora habilitowanego. Stało się to na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Franciszkańskiego (Lwowskiego) w dziedzinie higieny szkolnej na podstawie pracy pt. Zdobycze lat ostatnich w zakresie walki z chorobami zakaźnemi i ostremi w szkole.

*** (310) ***

Jednym z pierwszych, który wykazał pozytywny wpływ słońca na organizm człowieka był Szwajcar Arnold Rikli (1823-1906), założyciel zakładu leczenia „słońcem i powietrzem”. Jednak trudno było mu wówczas „przebić” się ze swoimi doświadczeniami, gdyż przez wielu uważany był za lekarza ludowego, co nie przysparzało mu akceptacji środowiska lekarskiego.

Ryc. Arnold Rikli (1823-1906)

*** (311) ***

Brak własnej nieprzerwanej tradycji i konieczność czerpania z wzorów obcych, brak należycie przygotowanych kadr nauczycielskich, hiperkrytycyzm i hiperrefleksjonizm oraz ambicja dorównania, a nawet wyprzedzenia państw cywilizowanych odbiły się na kierunku rozwoju polskiego systemu wychowania fizycznego w XIX i I poł. XX w.

*** (312) ***

Wenanty Piasecki w 1867 r. został wezwany do Lwowa, gdzie został pierwszym naczelnikiem powstającego wówczas na ziemiach polskich Sokoła-Macierzy. Nadał Towarzystwu właściwy kierunek programowy i metodyczny.

*** (313) ***

Po Igrzyskach Olimpijskich w Atenach (1896) postulowano, aby zawody tego typu rozgrywać wyłącznie w Grecji. Sprzeciwił się temu Pierre dr Coubertin przekonując, że nowożytna olimpiada powinna odbywać się cyklicznie w różnych miejscach. Zgodnie z jego życzeniem drugie igrzyska odbyły się w 1900 r. w Paryżu.

*** (314) ***

Pierwsze studentki na Uniwersytet Jagielloński przyjęto w październiku 1894 r. w ramach eksperymentu, jako hospitantki (wolne słuchaczki), bez prawa uzyskania dyplomu. Były to Jadwiga Sikorska (1871–1963), Janina Kosmowska (1864–1951) i Stanisława Dowgiałło (1865–1933). Ponieważ profesorom przysługiwało wówczas prawo odmowy kobietom udziału w wykładach, musiały każdego roku prosić każdego z nich o zgodę na uczęszczanie na wykłady.

*** (315) ***

W grudniu 1897 r. dr Antoni Gabryszewski (1864-1917) habilitował się z zakresu ortopedii, jako pierwszy chirurg na ziemiach polskich. Wcześniej odbył kilkumiesięczną podróż naukową do Niemiec, Szwajcarii, Danii i Szwecji, gdzie poznał tajniki ortopedii, gimnastyki leczniczej i mechanoterapii.

*** (316) ***

W 1870 r. Johan Mezger (1838-1909), twórca naukowego masażu, założył Klinikę w Hotelu Amstel w Amsterdamie. Przyjmował w niej pacjentów z rodzin królewskich i bogatych z całej Europy. W Klinice prowadził również szkolenia z masażu dla lekarzy i fizjoterapeutów z całej Europy. Przyjeżdżali do niego lekarze szwedzcy, niemieccy, francuscy, rosyjscy, a także polscy, m.in. Izydor Zabłudowski.

*** (317) ***

Odkrycia w fizyce, chemii i medycynie fizykalnej na przełomie XIX i XX w. bezpośrednio przyczyniły się do poszerzenia oferty terapeutycznej lecznictwa uzdrowiskowego. Jednym z takich odkryć były badania ustalające terapeutyczne działanie gazu szlachetnego – radonu (R).

*** (318) ***

Eugeniusz Piasecki jako docent w latach 1905-1915 prowadził wykłady (dla studentów medycyny, filozofii UL) w zakresie higieny ogólnej i szkolnej, w których ujmował także zagadnienia wychowania fizycznego. Zaznajamiał studentów z najnowszymi poglądami na wychowanie fizyczne, a także prowadził walkę ze starym systemem. Realizował także badania nad wpływem różnych rodzajów ćwiczeń fizycznych na rozwój układu krążeniowo-oddechowego i kostno-stawowego dzieci.

*** (319) ***

Edmund Cenar (1856-1913) był wyróżniającą postacią w lwowskim Sokole. Pracował w Zakładzie Gimnastycznym E. Madeyskiego, a następnie w 1877 r. został kierownikiem gimnastyki dla zastępów szkół średnich. Po zdaniu egzaminu na nauczyciela gimnastyki szkół średnich (1880 r.), rozpoczął pracę w lwowskich szkołach, m.in. w Seminarium Nauczycielskim. Z chwilą powstania Związku Sokolego, został zastępcą naczelnika Związku oraz Sokoła Macierzystego. W pracy zawodowej przywiązywał szczególną uwagę do zdrowotno-higienicznej i wychowawczej funkcji ćwiczeń fizycznych.

*** (320) ***

W okresie międzywojennym w Warszawa, przy ul. Śniadeckich 22 otwarto przedstawicielstwo manufaktury laboratoryjnej Radiumchemia, produkującej suche okłady radonowe ze sproszkowanej rudy uranowej z Jáchymova. Były to flanelowe woreczki wypełnione preparatem z atestem Państwowego Instytutu Radowego w Pradze, Pracowni Radiologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz zarejestrowane przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Preparaty służyły do użycia domowego i klinicznego i były dostępne w trzech wersjach cenowych (100, 175 i 260 zł) w zależności od zawartości substancji czynnej. Metodologia zabiegu polegała na przyłożeniu woreczka do chorego miejsca lub przymocowanie go bandażem zgodnie z legendą.

      Ryc. Druk reklamujący okłady radonowe, Warszawa 1931.

*** (321) ***

Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” powstało we Lwowie w 1867 r. i od początku z mozołem podjęło działania w walce z apatią, gnuśnością i nieświadomością sprawy wychowania fizycznego wśród polskiego społeczeństwa. Poprzez liczne odezwy w dziennikach codziennych, odczyty i wykłady, a także działania praktyczne, m.in. otwarcie szkoły racjonalnej nauki gimnastyki dla starszych i młodszych, członkowie „Sokoła” skutecznie przekonywali społeczeństwo o potrzebie i pożytku gimnastyki, zyskując coraz więcej zwolenników i pracowników.

*** (322) ***

Jedną z pierwszych na świecie studentek medycyny i praktykujących lekarek była Maria Zakrzewska (1828–1902), urodzona w Niemczech, z pochodzenia Polka, absolwentka Wydziału Lekarskiego Western Reserve w Cleveland. Była pionierką kobiecej służby zdrowia w Stanach Zjednoczonych, nigdy jednak nie praktykowała na ziemiach polskich.

*** (323) ***

Edward Madeyski (1832-1906) był zwolennikiem szwedzkiego systemu gimnastyki Linga jako najbardziej dostosowanego do realizacji celów zdrowotnych i wychowawczych. Był powszechnie uznawanym autorytetem w dziedzinie wychowania fizycznego. Zostało to potwierdzone w 1889 r. nadaniem mu przez cesarza tytułu profesora za całokształt osiągnięć w działalności pedagogicznej i naukowej.

*** (324) ***

Źródła lecznicze były przez stulecia magnesem przyciągającym chorych, a niejednokrotnie jedyną nadzieją cierpiących na odzyskanie zdrowia. W wyniku rosnącej popularności „cudownych źródełek” następował rozwój uzdrowisk oraz profesjonalizacja kuracji. Pociągnęło to za sobą wzrost zainteresowania balneologią jako nauką, co przełożyło się na pobudzenie intelektualnej ciekawości badaczy oraz liczne odkrycia i innowacje służące poszerzaniu oferty leczniczej.

*** (325) ***

Bronisław Kaczorowski (1857-1932) uznawany jest za ojca metodyki wychowania zdrowotnego. Był członkiem Towarzy­stwa Przyjaciół Zdrowia we Lwowie oraz Warszawskiego Towarzystwa Higienicz­nego. Redagował „Przegląd Higieniczny”. Wyniki swoich badań prezentował podczas Zjazdów Leka­rzy i Przyrodników Polskich. W 1914 r. był współorganizatorem i sekretarzem gene­ralnym I Zjazdu Higienistów Polskich we Lwowie.

*** (326) ***

Profesor Eugeniusz Piasecki reformując system Linga, za podstawę przyjął połączenie systemu szwedzkiego, opartego na anatomii i fizjologii człowieka z systemem angielskim, którycharakteryzował się bogatym zbiorem gier i sportów uprawianych na wolnym powietrzu. W ten sposób stworzył własny system wychowania fizycznego, prowadząc równocześnie badania naukowe związane z higieną szkolną, wychowaniem fizycznym i zagadnieniami medycznymi.

*** (327) ***

W dniu 5 sierpnia 1944 r. w Szpitalu Wolskim w Warszawie hitlerowcy zastrzelili wielu pacjentów, studentów i pracowników. Tylko nielicznym chorym, pielęgniarkom, a zwłaszcza lekarzom udało się uniknąć zagłady. W tym dniu na terenie placówki zginął m.in. Józef Marian Piasecki (dyrektor), Józef Grzybowski, Janusz Zeyland, Olgierd Sokołowski, Kazimierz Drozdowski, Stanisław Chwojka (lekarze) oraz kilku studentów.

*** (328) ***

Janusz Zeyland (1897-1944) był jednym z najwybitniejszych polskich ftyzjatrów okresu międzywojennego, pionierem szczepień BCG (od Bacillus Calmette-Guérin) w Polsce. Udowodnił, że do martwicy dochodzi, gdy znaczne liczby prątków BCG nagromadzone są na ograniczonej przestrzeni tkankowej. Przysłużył się upowszechnieniu szczepień BCG nie tylko w Polsce, ale i na świecie.

*** (329) ***

Ciechocinek w okresie międzywojennym był państwowym, stosunkowo dobrze zarządzanym ośrodkiem terapeutycznym, aspirującym do miana nowoczesnych kurortów na poziomie europejskim. W tym celu w latach 20. XX w. m.in. przebudowano galerię wykorzystywaną do spacerów podczas kuracji pitnej. Przyjmowanie trzy do sześciu razy wody mineralnej podczas ruchu, przepisywane na receptę przez lekarza, zgodnie z ówczesnymi trendami, odbywało się w galerii spacerowej w stylu art deco.

*** (330) ***

Olgierd H. Krukowski (1893-1945), lekarz chorób zakaźnych, mikrobiolog, neurolog, neuropatolog, jako jeden z pierwszych w Polsce zajmował się także kręgarstwem. Od 1924 r. prowadził w Warszawie praktykę prywatną w dziedzinie neurologii oraz kręgarstwa. Propagował tę metodę w formie odczytów, pogadanek i publikacji. W czasie drugiej wojny światowej był więziony na Pawiaku.

Ryc. Olgierd H. Krukowski (1893-1945)

*** (331) ***

W 1896 r. francuski fizyk i chemik Henri Becquerel (1852–1908), prowadząc eksperymenty nad fosforescencją, przypadkowo odkrył inne zjawisko – promieniotwórczość rudy uranowej. Odkrycie to utorowało drogę do badań nad promieniotwórczością podjętych m.in. przez małżeństwo Marię Skłodowską-Curie (1867–1934) i Piotra Curie (1859–1906). W 1898 r. wyodrębnili oni z rudy uranowej pochodzącej z czeskiego Jáchymova (niem. Sankt Joachimsthal) nowy pierwiastek – rad i odkryli polon.

*** (332) ***

Pierwszym krajem europejskim, który otworzył podwoje uniwersyteckich wydziałów lekarskich dla kobiet, była Szwajcaria. Stało się to w 1864 r. na Uniwersytecie w Zurychu. Pierwszą Polką, absolwentką Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu w Zurychu i pierwszą praktykującą na ziemiach polskich lekarką, była Anna Tomaszewiczówna (1854–1918).

*** (333) ***

Wenanty Piasecki był jednym z pierwszych w kraju rzeczników gimnastyki racjonalnej, higieny i zdrowego trybu życia w stolicy Galicji. Własnym przykładem wzbudzał zamiłowanie i entuzjazm do ćwiczeń cielesnych nie tylko u chorych, ale również u swego syna Eugeniusza, dając mu właściwy, oparty o wiedzę lekarską pogląd na zadania i cele wychowania fizycznego.

*** (334) ***

W 1898 r. dr Antoni M. Gabryszewski (1864-1917) założył we Lwowie Zakład Ortopedii. Początkowo mieścił się on przy ul. Akademickiej 14, a następnie przy pl. Mariackim 10. Urządzony i wyposażony był na wzór podobnych zakładów niemieckich i szwedzkich. Były to przyrządy oporowe, wahadłowe i rozpędowe, służące do uruchomienia i rozruszania zesztywniałych stawów i mięśni. Wykorzystywano je do gimnastyki szwedzkiej i uruchomienia kręgosłupa. Poza gimnastyką leczniczą stosowano w zakładzie mechanoterapię, masaż leczniczy oraz wytwarzano zaopatrzenie ortopedyczne.

*** (335) ***

Pierwsze teoretyczne rozważania na temat gimnastyki leczniczej podjął Christebal Mendez (1500–1553). W 1553 r. wydał Książkę o gimnastyce i jej leczniczym wpływie i był rzecznikiem szerokiego stosowania ćwiczeń fizycznych w leczeniu ludzi starszych i kalekich.

*** (336) ***

Profesor Ireneusz Wierzejewski (1881-1930), twórca polskiej ortopedii w związku małżeńskim z Walentyną Ślążyk (1884-1955), miał trójkę dzieci: Izabelę, Jędrzeja i Janinę. Wszyscy zostali lekarzami. Mężem Janiny był dr Lech Wierusz (1917-1987), ortopeda, jeden z pierwszych współpracowników prof. Wiktora Degi i współtwórca polskiej szkoły Rehabilitacji.

*** (337) ***

Reformatorska działalność prof. Eugeniusza Piaseckiego w okresie lwowskim polegała na zwalczaniu systemu niemieckiego oraz propagowaniu gimnastyki szwedzkiej (opartej na anatomii i fizjologii) z bogatym w gry ruchowe i sporty na świeżym powietrzu systemem angielskim. Było to dążenie przez ruch fizyczny do wyrobienia sprawności duchowej człowieka, czyli do ideału greckiej kalokagatii.

*** (338) ***

Angielski anatom i fizjolog Francis Glisson (1599–1677) był autorem prac o krzywicy, badaczem ruchu w dziedzinie anatomii i fizjologii, propagatorem ruchu jako metody leczniczej w zniekształceniach klatki piersiowej i kręgosłupa. Jest pomysłodawcą pętli wyciągowej za głowę stosowaną do dzisiaj i nazywaną jego nazwiskiem.

*** (339) ***

Działalność TG „Sokół” powstałego w 1867 r. przyczyniła się do upowszechnienia gimnastyki w szerokich kręgach społeczeństwa Galicji, poprawy zdrowia i sprawności fizycznej swoich członków, a tym samym do poznania prozdrowotnych i leczniczych właściwości ćwiczeń fizycznych. Spowodowała rozwój gimnastyki sportu i higieny. Zmieniła świadomość mieszkańców dotyczącą roli aktywności fizycznej. Wpłynęła także na rozwój kształcenia nauczycieli gimnastyki, którzy prowadzili gimnastykę higieniczną i leczniczą dla kuracjuszy w uzdrowiskach galicyjskich.

*** (340) ***

Francuski chirurg i ortopeda Ambroży Pare (1510–1590), jako jeden z pierwszych lekarzy podkreślał konieczność stosowania ćwiczeń fizycznych po złamaniach i amputacjach, traktując je jako główny czynnik warunkujący powrót chorego do zdrowia i pełnej sprawności. Prowadził również badania nad fizjologią masażu, jako pierwszy w czasach współczesnych opisał swoje obserwacje, stąd uważa się go także za pioniera nowożytnego masażu.

Ryc. Ambroży Pare (1510-1590)

*** (341) ***

W 1920 r. twórca polskiej ortopedii gen. Ireneusz Wierzejewski został przeniesiony na front wschodni, gdzie pełnił funkcję szefa sanitarnego I Armii Wojska Polskiego podczas wojny z Rosją. W dniu 9 października 1920 r. został inspektorem sanitarnym Okręgu „Poznań” i „Pomorze”. Z powodu złego stanu zdrowia, w październiku 1921 r. został przeniesiony do rezerwy i rozpoczął pracę w zniszczonym przez wojnę Zakładzie im. Gąsiorowskiego w Poznaniu.

*** (342) ***

Olgierd H. Krukowski (1893-1945), lekarz chorób zakaźnych od 1922 r. pracował we Lwowie w Instytucie Biologii UJK nad zarazkami duru plamistego (był karmicielem zakażonych wszy). Natomiast w Zakładzie Anatomii Patologicznej wraz z Ludwikiem Fleckiem (1896-1961) opracował szczepionkę przeciw durowi plamistemu.

*** (343) ***

Podczas III Ogólnopolskiego Zjazdu Przeciwgruźliczego w Poznaniu (29.06-1.07.1928 r.) doc. Janusz Zeyland przedstawił napisany wraz z żoną Eugenią referat o szczepieniach przeciwgruźliczych sposobem Calmette’a. Małżeństwo udowodniło, że prątki BCG przenikają przez ściany przewodu pokarmowego oraz wykazało (po raz pierwszy na świecie), że żywotność prątków BCG zależy od jakości podłoża, na którym wzrastały. Rozprawa na temat przenikania prątków BCG przez ściany przewodu pokarmowego była podstawą ułożenia przez Komitet Higieny Ligi Narodów międzynarodowego programu badawczego w 1928 r. 

*** (344) ***

W 1868 r. nauka gimnastyki stała się przedmiotem obowiązkowym w szkołach powszechnych oraz w seminariach nauczycielskich. Do szkół średnich gimnastyka (jako przedmiot nadobowiązkowy), została wprowadzona w 1870 r. Od tego momentu gimnastykę w lwowskich szkołach realizowali członkowie „Sokoła”.

*** (345) ***

Ludwik Fleck (1896-1961), polski mikrobiolog, specjalista z dziedziny bakteriologii, immunologii i hematologii, podczas okupacji sowieckiej Lwowa (wrzesień 1939 – czerwiec 1941 r.) pracował jako docent na wydzielonym z uniwersytetu lwowskiego Wydziale Medycznym. W czasie okupacji niemieckiej Lwowa (od czerwca 1941 r.) wraz z innymi żydowskimi naukowcami był zatrudniony w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami prof. Rudolfa Weigla, co pozwoliło mu uniknąć śmierci. Mimo aresztowania w styczniu 1943 r. żydowskich naukowców uniknął śmierci.

*** (346) ***

Na przełomie XIX i XX w., w wyniku emancypacji, kobiety uzyskały dostęp do uniwersyteckich wydziałów lekarskich i prawo wykonywania zawodu lekarza. Spowodowało to wzrost zarówno liczby studentek wśród ogółu studentów medycyny, jak również wzrost liczby lekarek w ogólnej liczbie lekarzy.

*** (347) ***

Sebastian Petrycy (1554–1626), lekarz i filozof, ćwiczenia fizyczne traktował jako ważny element profilaktyki zdrowia, pod warunkiem, że były uprawiane z umiarem i przyjemnością. Dbałość o zdrowie uznawał za ważny element procesu wychowania, stąd szczególną rolę przywiązywał do wychowania fizycznego dzieci, którym zalecał ruch od najmłodszych lat.

*** (348) ***

W 1908 r. doc. Antoni Gabryszewski wraz ze swoim wspólnikiem i kolegą ze studiów dr. Janem Woytkowskim założył pierwszy na ziemiach polskich Instytut Zanderowski i połączył go z Zakładem Ortopedycznym. Wyposażony był w poruszane elektrycznie aparaty dr. Zandera. Pozwoliło to na rozszerzenie leczonych schorzeń. Jak donosił „Lwowski Tygodnik Lekarski” zakład dysponował „własną fabryką wszelkich przyrządów ortopedycznych”.

*** (349) ***

W latach II wojny światowej Szpital Wolski w Warszawie stanowił zaplecze medyczne dla struktur podziemnych walczących z okupantem, gdzie m.in. ratowano życie żołnierzy AK, rannych w akcjach bojowych na ulicach Warszawy. Szpital był także mocno zaangażowany w działalność niesienia pomocy Żydom, prowadzoną przez „Żegotę”.

*** (350) ***

Wojciech Oczko (1537–1599), był lekarzem na dworze króla Stefana Batorego (1533–1586) i Zygmunta III Wazy (1566–1632). W dziejach polskiej medycyny odegrał ważną rolę. Jest autorem wielu dzieł m.in. Opera Medica (1578), De varia affectionibus corporis humani earumque curationae (1581), Descripto herbarum (1581), w których przedstawił wiele nowoczesnych myśli, popularnych do dnia dzisiejszego. Między innymi dużo miejsca poświęcił sprawie wzajemnego stosunku lekarza i chorego.

Ryc. Wojciech Oczko (1537-1599)

*** (351) ***

W Odrodzeniu przeszkodą w zrozumieniu znaczenia aktywności ruchowej w życiu człowieka była obowiązująca wówczas teoria humoralna, ubogie formy uczestnictwa w aktywności fizycznej, a także zamiłowanie społeczeństwa do obfitych posiłków i wstrzemięźliwości wobec wysiłku fizycznego. Niemniej, ówczesne wskazówki w tym zakresie były bardzo postępowe i wybiegały znacznie w przyszłość, stąd można uznać je za pionierskie.

*** (352) ***

Pionierem kręgarstwa w Polsce był Olgierd H. Krukowski. W swoich publikacjach, poza najbardziej znaną pt. Kręgarstwo jako nowa metoda leczenia (Wilno 1926), także w pracach o charakterze broszur, w prosty sposób wyjaśniał meandry kręgarstwa. Najważniejsze z tych prac to: Chiropractic – kręgarstwo – chiroterapja (Warszawa 1930); Kręgarstwo dla dzieci i młodzieży (Warszawa 1928); Kręgarstwo dzisiaj. Rok 1927 (Warszawa 1927); Kręgarstwo z zaburzenia trawienne (Warszawa 1928); Wiek i kręgarstwo (Warszawa 1928); Zastosowanie kręgarstwa przy gruźlicy płuc (Warszawa 1928).

*** (353) ***

Ciechocińska pijalnia była w okresie międzywojennym jedną z najokazalszych i najciekawszych pod względem artystycznym pijalni wód mineralnych w przedwojennych uzdrowiskach Polski. Od początku jej istnienia, solankę rozlewały kuracjuszom, za drobną opłatą, specjalnie przeszkolone w tym celu pracownice Domu Zdrojowego.

*** (354) ***

W 1885 r. powstał w Krakowie zakład gimnastyczny utworzony przez Wenantego Piaseckiego (1832-1909). Cieszył się on dużą popularnością wśród mieszkańców i przyczynił się do zainteresowania się polskiego społeczeństwa ćwiczeniami cielesnymi. Właściciel prowadził w nim oddzielnie ćwiczenia dla dziewcząt i chłopców, w dni pogodne na świeżym powietrzu, natomiast w pozostałe dni w specjalnie przygotowanych do tego celu salach, wyposażonych w najnowsze przyrządy. Zakład specjalizował się w gimnastyce leczniczej, ale prowadzono w nim również zajęcia z gimnastyki wychowawczej i ludowej.

*** (355) ***

Pierwszymi znakomitymi polskimi lekarzami i autorami pism medycznych byli lekarze dworscy. Do grupy tej należy m.in. Mikołaj z Polski służący na dworze Leszka Czarnego, Józef Struś na dworze córki Zygmunta Starego, żony Jana Zapolyi, Sebastian Petrycy na dworze biskupa krakowskiego Pełki.

*** (356) ***

Jeszcze na początku XX w. mało było kobiet w medycynie. Przykładowo w środowisku lekarzy łódzkich w 1913 r. na 201 lekarzy jedynie 11 było płci żeńskiej, co stanowiło 5,5%. W kolejnych latach obserwowano tendencję wzrostową, gdyż w 1925 r. kobiety stanowiły już 16,6% spośród 814 lekarzy, a w 1938 r. 18,2% z 592 lekarzy. W tym samym roku największy procentowy udział kobiet – lekarzy odnotowano w Wilnie (25,2%), następnie Warszawie (22,4%), Lwowie (20,7%), Krakowie (18,5%) i Poznaniu (14%).

*** (357) ***

Girolamo Cardano (1501–1576) jako lekarz i matematyk, umiejętnie łączył zagadnienia medycyny, matematyki i wychowania fizycznego. Był twórcą teorii wyjaśniającej ruch mięśni w kategoriach fizjologii i mechaniki. W 1582 r. wydał dzieło pt. O zachowaniu zdrowia, w którym zalecał stosowanie ćwiczeń fizycznych w celach profilaktycznych i leczniczych.

*** (358) ***

Docent Antoni Gabryszewski w Instytucie Zanderowskim posiadał aparat rentgenowski. Dzięki temu, poza ortopedycznymi, w zakładzie przyjmowano również pacjentów z chorobami serca i zwapnieniem tętnic, dusznicą i rozedmą płuc, niedowładem jelit, gośćcem i dną, otyłością, chorobami nerwowymi. Pionierski charakter miało w tamtych czasach stosowanie profilaktyki zdrowotnej, gdyż jednym ze wskazań do podejmowania ćwiczeń w zakładzie był siedzący tryb życia lub zawody o ruchu ograniczonym.

*** (359) ***

W czasie II wojny światowej w Szpitalu Wolskim w Warszawie wielokrotnie ukrywano poszukiwanych przez Niemców konspiratorów oraz organizowano tajne odprawy i narady Okręgu Warszawskiego, a także inspektorów i Delegatury Rządu. Z tego powodu pracownicy Szpitala Wolskiego jak też studenci odbywający tam zajęcia każdego dnia narażali życie, prowadząc patriotyczną działalnością.

*** (360) ***

Robert Koch (1843-1910), przyrodnik, chemik, prekursor mikrobiologii doprowadził do odkrycia prątków gruźlicy w plwocinie chorych na gruźlicę, wyhodował je i wykazał, że można nimi zarazić zwierzęta doświadczalne. W latach 1872–1880 był lekarzem powiatowym w Wolsztynie, w 1879 r. pracował kilka miesięcy we Wrocławiu, stąd znał język polski.

Ryc. Robert Koch (1843-1910)

*** (361) ***

Profesor Janusz Zeyland (1897-1944) od końca 1924 r. do końca grudnia 1926 r. był starszym asystentem, a następnie adiunktem Zakładu Anatomii Patologicznej. Od 1927 do 1940 r. pracował w Klinice Pediatrii Uniwersytetu Poznańskiego. W kwietniu 1929 r. uzyskał stopień doktora habilitowanego, a w kwietniu 1939 r. nominację na profesora tytularnego.

*** (362) ***

Oświecenie przyniosło nowe interpretacje wychowania fizycznego w kontekście jego walorów zdrowotnych, wychowawczych, ogólnospołecznych i obywatelskich. Zaczęto akcentować wyższość profilaktyki nad lecznictwem. Odrodził się termin „gimnastyka” pochodzący z języka greckiego: „gymnos” – „nagi”, „gymnazein” – „ćwiczyć”.

*** (363) ***

W okresie międzywojennym, uzdrowiskach przy pijalniach często powstawały pawilony, gdzie można było kupić butelkę miejscowej wody mineralnej i zabrać ją ze sobą do domu, lub podarować w prezencie. Także apteki zdrojowe zaopatrzone były w liczne wody mineralne „na wynos”, w tym radonowe, które można było nabyć w szklanych lub kamiennych butelkach.

*** (364) ***

W 1913 r. Antoni Gabryszewski wraz ze swoim bratem Tadeuszem Gabryszewskim (1868-1939), również chirurgiem otworzył we Lwowie najnowocześniejszy i najlepiej wyposażony na terenie Galicji, ale również Cesarstwa Austro-Węgierskiego Zakład Ortopedyczny i Instytut Zanderowski. Mieścił się on przy ul. Senatorskiej 6 w nowocześnie wyposażonym budynku. Poza mechanoterapią, stosowali w nim gimnastykę leczniczą, kąpiele w gorącym powietrzu, elektroterapię, naświetlania lampą kwarcową oraz diatermię.

*** (365) ***

Edmund Cenar (1856-1913) był wychowany na gimnastyce niemieckiej. Szybko jednak zaczął ją krytykować, przyczyniając się do tego, że Sokolstwo lwowskie wcześnie odeszło od ćwiczeń niemieckich. I choć dalekie jeszcze było od zasad gimnastyki Linga z powodu niezbyt gruntownej wiedzy na temat systemu szwedzkiego, to jednak rozwinęło się w kierunku ćwiczeń mieszanych. Prowadził też ożywioną działalność popularyzatorską i społeczną.

*** (366) ***

Renesans w Europie przyniósł znaczący postęp w medycynie oraz wzrost zainteresowania zagadnieniami wychowania fizycznego. Pojawiły się prace oparte na doświadczeniach i obserwacjach, co przyczyniło się do odkrycia i opisania wielu nowych chorób, rozpowszechniło się ziołolecznictwo, coraz większą popularność zdobywały miejscowości posiadające źródła lecznicze. Podniósł się stan higieny, zdrowotności, inaczej niż dotychczas zaczęto pojmować znaczenie kultury fizycznej.

*** (367) ***

Girolamo Mercuriale (1530–1606) należy do lekarzy, którzy stworzyli naukowe podstawy wychowania fizycznego i sportu. Przyjmując typologię Galena, wyróżnił 3 typy gimnastyki: właściwą (lekarską), wojskową i atletyczną.

*** (368) ***

Na 33 polskich lekarzy praktykujących w XIV w., większość stanowili wychowankowie szkół w Salerno i Montpellier. Znali oni traktat salernitański, posiadali też informacje na temat umiarkowanego ruchu stosowanego w terapii.

*** (369) ***

W 1740 r. na Uniwersytecie w Halle rozpoczęto stosowanie u chorych z porażeniami zabiegi z wykorzystaniem elektryczności. Od tej chwili zaczęto zaliczać prąd elektryczny do wspomagających środków medycznych.

*** (370) ***

Początkowo leczenie fizykalne ograniczało się jedynie do wykorzystania naturalnych czynników fizykalnych (przyrodoleczniczych). Liczne odkrycia naukowe w XIX w. z zakresu niewidzialnych promieni światła i energii elektrycznej przyczyniły się do znacznego rozwoju światłolecznictwa i elektroterapii.

Ryc. Urządzenie do stosowania prądów wielkiej częstotliwości (pocz. XX w.)

*** (371) ***

Olgierd H. Krukowski (1893-1945) był autorem pierwszego w Europie podręcznika napisanego przez lekarza zatytułowanego Kręgarstwo jako nowa metoda leczenia (Wilno 1926). Obok podstawowych informacji anatomicznych, przedstawił w nim szczegółowo techniki zabiegów kręgarskich, m.in. nastawianie kręgów. Opisał też konkretne przykłady zastosowania tej terapii w praktyce lekarskiej.

*** (372) ***

W 1918 r. ortopeda Ireneusz Wierzejewski został członkiem poznańskiej Rady Robotniczej i Żołnierskiej. Działał też w konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego. Był współorganizatorem Towarzystwa Polskiego Czerwonego Krzyża powołanego miesiąc przed wybuchem Powstania Wielkopolskiego. Celem Towarzystwa było przygotowanie zaplecza dla działania służb sanitarno-medycznych. Wierzejewski zapobiegł wywozowi przez Niemców zapasów medycznych ze znajdujących się w Poznaniu składnic sanitarnych zaopatrujących cały front wschodni. Dzięki temu sprzęt medyczny i sanitarny można było skierować dla walczących w I i III Powstaniu Śląskim i dla obrońców Lwowa.

*** (373) ***

W 1930 r. Janusz Zeyland i jego żona Eugenia Piasecka-Zeyland otrzymali od Akademii Narodowej Medycyny w Paryżu Nagrodę im. Pannetiera za udowodnienie bezpieczeństwa i skuteczności szczepień przeciwgruźliczych, co pozwoliło na ich szerokie stosowanie.

*** (374) ***

Pierwsza wytwórnia „przetworów radowych” Rad została uruchomiona pod koniec lat 20. XX w. w Krakowie przy ul. Kopernika 20. Wcześniej, produkty takie można było jedynie importować z Niemiec, co znacznie podnosiło koszty kuracji. Produkcja preparatów w wytwórni przebiegała pod ścisłym nadzorem fachowców, ponieważ zakład posiadał laboratorium, w którym dbano o zachowanie standardów i poprawne dawkowanie wytwarzanych produktów. Możliwość nabywania preparatów radonowych w kraju, zwiększała potencjał terapeutyczny wielu polskich uzdrowisk.

*** (375) ***

Okres Oświecenia przyniósł nowe interpretacje wychowania fizycznego, eksponując jego walory zdrowotne, wychowawcze, ogólnospołeczne i obywatelskie. Nowe teorie cechowała duża samodzielność i nowatorstwo. Zaczęto odchodzić powoli od filozofii Hipokratesa, Galena czy Awicenny. Podważano ich racje merytoryczne, choć do ich dorobku podchodzono w wielkim szacunkiem.

*** (376) ***

Na 33 polskich lekarzy praktykujących w XIV w., większość stanowili wychowankowie szkół w Salerno i Montpellier. Znali oni traktat salernitański, posiadali też informacje na temat umiarkowanego ruchu stosowanego w terapii.

*** (377) ***

Chirurg Jacques M. Delpech (1777–1832), profesor uniwersytetu w Montpellier, w 1815 r. otworzył Instytut Ortopedyczny. Rok później wykonał w nim pionierską operację ścięgna Achillesa, a w usprawnianiu pacjenta wykorzystał przyrządy i ćwiczenia.

*** (378) ***

Doktor Lech Wierusz, w latach 1951-1982 dyrektor Zakładu Leczniczo-Wychowawczego dla Dzieci Kalekich w Świebodzinie, miał cztery córki i syna. Wszystkie córki zostały lekarzami. Jedną z córek jest prof. Małgorzata Wierusz-Kozłowska, ceniona lekarz ortopeda-traumatolog, wykładowczyni UM im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, która kultywuje pamięć o dziadku Ireneuszu Wierzejewskim.

*** (379) ***

Girolamo Mercuriale wsławił się klinicznymi opisami wielu chorób w dziele Conwilia. Studiował gimnastykę starożytną, czego owocem było dzieło O sztuce gimnastycznej z 1569 r. Była to encyklopedia ćwiczeń fizycznych znanych od czasów starożytnych.

*** (380) ***

Polak Odo Bujwid (1857-1942) to jeden z najwybitniejszych polskich uczonych. Dyplom lekarski uzyskał w 1886 r. w Uniwersytecie Warszawskim. W 1884 r. ukończył badania nad prątkami gruźlicy. Uzyskane dane i wyniki opublikował w „Pamiętniku Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego”. Była to monografia pt.  Mikroskopia i mikrochemia plwociny – 6-stronnicowy atlas grafik, obrazujących bakterie gruźlicze, wykonane metodą litograficzną.  Odkrytą limfę nazwał tuberkuliną i jako pierwszy podał sposób jej otrzymywania. Odkrycie to i prawo do nazwy przyćmiła jednak sława Roberta Kocha, który w kilka miesięcy później podał swój sposób otrzymywania tuberkuliny, a badania Bujwida zostały zapomniane.

Ryc. Odo Bujwid (1857-1942). Narodowe Archiwum Cyfrowe

*** (381) ***

Edmund Cenar (1856-1913) był zwolennikiem gier i zabaw na świeżym powietrzu oraz racjonalnych ćwiczeń gimnastycznych, przystosowanych do potrzeb wieku szkolnego. Zainicjował wyodrębnienie żeńskich oddziałów gimnastycznych w „Sokole”, co wynikało z właściwej oceny odmiennego charakteru ćwiczeń fizycznych dla kobiet. Przyczynił się do przekształcenia ćwiczeń w kierunku nowszych prądów kultury cielesnej.

*** (382) ***

W Polsce okresu Odrodzenia lekarze w ograniczonym zakresie uznawali lecznicze i profilaktyczne walory ruchu. Gimnastyka była już łączona z medycyną, a często traktowana jak jej integralna część. Przywrócono wówczas właściwe miejsce takim wartościom jak szczęście, radość życia, zdrowie, co sprzyjało dalszemu rozwojowi kultury fizycznej, wychowania fizycznego, medycyny, w tym i rehabilitacji.

*** (383) ***

Ambroży Pare (1510-1590) był lekarzem społecznikiem, odznaczającym się wyczuciem wartości etycznych. Leczył zarówno biednych, jak i bogatych, a głównym celem jego pracy było przywrócenie choremu zdrowia i uczynienie go szczęśliwym i czynnym. Jego działalność stanowiła zapowiedź narodzin nauk społecznych i szeroko rozumianej rehabilitacji, gdyż głównym celem jego działalności było przywrócenie choremu zdrowia, sprawności, uczynienie go szczęśliwym i potrzebnym.

*** (384) ***

Pierwszy leczniczy zakład ortopedyczny, w którym zapobiegano wadom postawy, założył w 1779 r. szwajcarski lekarz Jean A. Venel (1740–1791) w miejscowości Orb (Kanton Waadt). Uważa się go za „ojca ortopedii”, gdyż rozwinął praktyczne zastosowanie ćwiczeń zaproponowanych wcześniej przez N. Andry.

*** (385) ***

W XIX w. zaczęło rozwijać się w szkole wychowanie fizyczne, sport, ruch rekreacyjny, turystyka, a także gimnastyka lecznicza, którą uznaje się za pierwowzór współczesnej rehabilitacji ruchowej. W okresie tym zaczęto organizować również kursy gimnastyki leczniczej, a jedno z pierwszych takich szkoleń odbyło się w Wiesbaden w 1876 r. Zaczęły też powstawać zakłady badawczo-terapeutyczne, m.in. w Rzymie, Londynie, Frankfurcie i innych krajach Europy.

*** (386) ***

W 1815 r. francuski lekarz, profesor chirurgii Jacques M. Delpech (1777–1832), profesor uniwersytetu w Montpellier, otworzył w tym mieście Instytut Ortopedyczny. Rok później wykonał w nim pionierską operację ścięgna Achillesa, a w usprawnianiu pacjenta wykorzystał przyrządy i ćwiczenia.

*** (387) ***

Na początku XIX w. rozwojowi kultury fizycznej sprzyjało zwiększenie ogólnego poziomu wiedzy lekarskiej i higienicznej, wprowadzenie zasady powszechnego obowiązku wojskowego oraz przeobrażenia społeczno-polityczne i gospodarcze dokonujące się w Europie. Dzięki temu rozwinęło się w tym okresie w szkole wychowanie fizyczne, sport, ruch rekreacyjny, turystyka, a także gimnastyka lecznicza, którą uznaje się za pierwowzór współczesnej rehabilitacji ruchowej.

*** (388) ***

François J.V. Broussais (1772–1838), fizjolog, twórca „podrażnienia” („brusseizmu”) jako przyczyny wszelkich chorób, w latach 20. XIX w. był bliskim współpracownikiem F. Amorosa, z którym prowadził od 1818 r. Wojskową Szkołę Gimnastyczną, od 1820 r. dostępną także dla cywilów. W swej pracy naukowej analizował zachowanie organizmu podczas wysiłku fizycznego, a leczenie przez niego proponowane miało na celu wzmocnienie sił witalnych organizmu. Miała do tego służyć aktywność fizyczna, dieta i post, ale też upust krwi, stawianie baniek i pijawek.

*** (389) ***

W 1925 i 1928 r. Janusz Zeyland (1897-1944) i jego żona Eugenia Piasecka-Zeyland (1899-1953) prowadzili badania naukowe w Paryżu, gdzie badali skuteczność i nieszkodliwość szczepionki BCG. Kilka tygodni spędzili w pracowni prof. Jana Danysza i prof. Alberta Calmette w Instytucie Pasteura, poznając francuskie metody pracy mikrobiologicznej. Pod koniec pobytu Zeylanowie otrzymali w darze od Calmette niechorobotwórczy szczep prątków gruźlicy, znany jako Bacille Calmette-Guérin (BCG) i używany do produkcji szczepionki. Otrzymany w Paryżu szczep bakterii pozwolił im na badanie szczepionki BCG i zorganizowanie w 1928 roku w Poznaniu pierwszego w Polsce punktu szczepień przeciwgruźliczych.

*** (390) ***

Nicola Andry, właśc. Nicolas Andry de Boisregard (1658–1742), lekarz, pediatra i pisarz, był zwolennikiem gimnastyki leczniczej w chorobach dziecięcych. Uważany jest za twórcę ćwiczeń antygrawitacyjnych. Odegrał istotną rolę w rozwoju ortopedii. W 1741 r. użył po raz pierwszy określenia „ortopedia” (łac. „orthos” – prosty, wolny od zniekształceń „pais” – dziecko), sugerujące ściśle ukierunkowane działania, często z wykorzystaniem ćwiczeń antygrawitacyjnych. W latach 1717-1741 był profesorem katedry medycyny w Collège Royal, obecnie Collège de France.

Ryc. Nicola Andry (1658–1742)

*** (391) ***

Łącznikiem pomiędzy średniowieczem a odrodzeniem na polu medycyny było dzieło Jana z Polski pt. Johannis de Polonia practica brevis sanitatis conservande (Jana z Polski praktyczne porady o zachowaniu zdrowia) z końca XIV w. Autor zawarł w nim wskazówki, powołując się m.in. na Dioklesa, Galena, na temat diety, umiaru i wstrzemięźliwości w życiu, a także umiarkowanego ruchu.

*** (392) ***

Wojciech Oczko uważał, że zaufanie do lekarza i odpowiednia postawa psychiczna pacjenta, były istotne dla wyników leczenia. Podkreślał, że utrzymanie rekonwalescenta w dobrym nastroju, w wierze powrotu do sprawności fizycznej jest koniecznością. Zwracał także uwagę, że rekonwalescent powinien zdawać sobie sprawę ze stanu swego zdrowia, gdyż lekarz nie jest w stanie dostrzec i uchwycić wszystkie objawy choroby, natomiast chory poprzez autoobserwację, może pomóc lekarzowi w ustaleniu właściwego postępowania leczniczego.

*** (393) ***

Robert Koch (1843-1910) zajmował się badaniami fermentacji i gnicia (pasteryzacja), a także drobnoustrojów chorobotwórczych. Obalił teorię samorództwa drobnoustrojów, badał zjawiska odporności poszczepiennej i opracował szczepionki, m.in. przeciwko wściekliźnie, a także przeciwko wąglikowi i cholerze. Stworzył możliwości hodowli bakterii, pierwszy opracował podłoża płynne, uważał, że o chorobie decyduje rodzaj bakterii, a nie predyspozycje organizmu.

*** (394) ***

Maciej Karpiga vel Maciej z Miechowa (1457–1523), jest autorem napisanego w 1522 r. traktatu pt. Conservativo sanitatis (Ochrona zdrowia). Zapoczątkował serię rozpraw medycznych na temat higieny, zdrowia, a także o aktywności ruchowej, o której pisano przy okazji powietrza i pożywienia.

*** (395) ***

W 1783 r. do Ustaw Komisji Edukacji Narodowej dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczpospolitej przepisane, wprowadzono specjalny XXV rozdział pt. Edukacja fizyczna. Poświęcony był wyłącznie problematyce kultury fizycznej i zawarto w nim najcenniejsze myśli o walorach i znaczeniu wychowania fizycznego wspominanych autorów.

*** (396) ***

François J.V. Broussais (1772–1838), fizjolog, twórca „podrażnienia” („brusseizmu”) jako przyczyny wszelkich chorób. W latach 20. XIX w. był bliskim współpracownikiem F. Amorosa, z którym prowadził od 1818 r. Wojskową Szkołę Gimnastyczną, od 1820 r. dostępną także dla cywilów. W swej pracy naukowej analizował zachowanie organizmu podczas wysiłku fizycznego, a leczenie przez niego proponowane miało na celu wzmocnienie sił witalnych organizmu.

*** (397) ***

Niezależnie i prawie równocześnie z Robertem Kochem (1843-1910) prątek gruźlicy wykrył Paul Baumgarten (1848–1928), anatomopatolog pracujący w Królewcu, a następnie w Tübingen. Koch pracował nad biologią prątka i jego hodowlą, a Baumgartem nad histogenezą gruzełka, stąd autorstwo przypisuje się temu pierwszemu.

*** (398) ***

Rozwój higieny w XIX w. spowodował wzrost zainteresowania kulturą fizyczną, ponieważ zaczęto dostrzegać związek pomiędzy upowszechnianiem wychowania fizycznego a stanem higienicznym społeczeństwa. Rozwojowi kultury fizycznej sprzyjało również zwiększenie ogólnego poziomu wiedzy lekarskiej i higienicznej, wprowadzenie zasady powszechnego obowiązku wojskowego oraz przeobrażenia społeczno-polityczne i gospodarcze dokonujące się w XIX w. w Europie.

*** (399) ***

Jan Benedykt Solfa (1483–1564) w 1518 r. praktykował w Rzymie i Neapolu, gdzie prowadził badania w pobliskich grotach. W swych badaniach wykazał trujące oddziaływanie ekshalacji grot, udowadniając, że uwolniona z wnętrza ziemi trująca substancja, pochodząca z gnicia, jest przyczyną powstawania epidemii chorób zakaźnych. Chodziło o podziemne ekshalacje silnie stężonego dwutlenku węgla. Prowadzone wówczas na wysokim poziomie badania i eksperymenty biosubterranoterapeutyczne, stawiają J. Solfę w gronie najwybitniejszych medyków tego okresu.

*** (400) ***

W 1887 r. chirurg i ortopeda Albert Hoffa (1859-1907), razem z Ernstem Bummem założył w Würzburgu prywatną klinikę ortopedii, gimnastyki leczniczej i masażu. W 1903 r. opisał schorzenie znane jako choroba Hoffy, a w 1904 r. złamanie Hoffy (1904 r.). W 1891 r. ukazało się pierwsze wydanie jego podręcznika ortopedii. W 1901 r. założył Deutsche Gesellschaft für orthopädische Chirurgie. Jedno ze stowarzyszeń niemieckich ortopedów przyznaje do dnia dzisiejszego coroczną nagrodę nazwaną na jego cześć (Albert Hoffa-Preis).

Ryc. Albert Hoffa (1859-1907)

*** (401) ***

W momencie wybuchu Powstania Wielkopolskiego (27 grudnia 1918 r.) prof. Ireneusz Wierzejewski przystąpił do organizowania służby polowej. Kierował tworzeniem polskich szpitali wojskowych oraz służby sanitarnej trzech dywizji. W czasie walk o Szubin, Zbąszyn i lotnisko Ławica dowodził oddziałami sanitarnymi. W dniu 11 stycznia 1919 r. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej mianował go naczelnym lekarzem w Głównym Szpitalu Fortecznym przy ul. Królewskiej. Faktycznie stał się naczelnym lekarzem Powstańców Wielkopolskich. W maju 1919 r. otrzymał stopień generała podporucznika (generała brygady).

*** (402) ***

Andrzej Glaber vel Andrzej z Kobylina (1500–1772), w 1535 r. napisał Gadki o składności członków człowieczych. Był to zbiór 408 pytań i odpowiedzi na temat anatomii, fizjologii i higieny. Autor był przeciwnikiem ćwiczeń siłowych, zalecał wysiłek fizyczny nie wymagający wytrzymałości, głównie spacer. Publikacja nie ma dużej wartości medycznej, jednak napisana w przystępnej formie trafiła do szlachcica i mieszczanina.

*** (403) ***

Nicola Andry w 1741 r. opublikował książkę pt. L`Ortopedie ou L`art. De prevenir et de corriger dans les enfans, les difformites du corps (Sztuka ortopedii. Jak zapobiegać i poprawić deformacje u dzieci), skierowaną bardziej do rodziców niż do lekarzy. Przedstawił w niej teorię ludzkiej anatomii, struktury szkieletu i wzrostu. Zawarł też instrukcję, jak prowadzić korekcję deformacji, sugerując ściśle ukierunkowane działanie, z wykorzystaniem ćwiczeń antygrawitacyjnych. Ilustracja na stronie tytułowej książki, przedstawiająca w sposób alegoryczny prostowanie krzywo rosnącego drzewka, stała się międzynarodowym symbolem stowarzyszeń ortopedii, a lekarzy zajmujących się leczeniem zniekształceń narządów ruchu wkrótce zaczęto nazywać ortopedami.

*** (404) ***

Dnia 2 czerwca 1963 r. do szpitala MSW przy ul. Ołbińskiej we Wrocławiu trafił ppłk Bonifacy Jedynak, pracownik służb specjalnych PRL, który 25 maja wrócił z wizyty w Indiach. Lekarze zdiagnozowali u niego „nieznaną chorobę tropikalną”. Nikt nie przypuszczał, że oficer SB jest zakażony wirusem ospy prawdziwej. Po pobraniu próbki krwi zdiagnozowano malarię. 15 czerwca tego roku zachorowała salowa sprzątająca separatkę, w której leżał oficer. Kobieta zmarła 4 lipca. Niebawem do szpitala trafił jej czteroletni syn oraz lekarz, który się nią opiekował. W dniu 9 lipca chłopiec, który był leczony z powodu wiatrówki, ponownie zachorował. Uznano, że wszyscy chorują na niezidentyfikowaną chorobę. Szpital objęto ścisłą kwarantanną. W dniu 15 lipca 1963 r. powiadomiono o sprawie władze miejskie i w mieście, po 47 dniach występowania wirusa śmiertelnej choroby, wprowadzono pogotowie epidemiczne.

*** (405) ***

W Oświeceniu zaproponowano nowy program leczenia i odmienne metody terapii. Dążenie do piękna i harmonii ciała pobudzało coraz częściej cywilizowanego człowieka do prób korekcji wszelkich skrzywień i deformacji ciała. W miarę upływu czasu, samo korygowanie zniekształceń nie wystarczało i pojawiło się dążenie do równoczesnego z korygowaniem poprawiania funkcji.

*** (406) ***

W 1555 r. Józef Struś (1510–1568), nadworny lekarz króla Zygmunta Augusta i doradca sułtana opublikował pracę pt. Balneorum calidorum pulsus, balneorum frigidorum pulsus, na temat działania gorących i zimnych kąpieli na zachowanie się tętna.

*** (407) ***

Robert Koch był współtwórcą bakteriologii, pionierem współczesnej nauki o chorobach zakaźnych, od 1880 r. doradcą rządowym Cesarskiego Wydziału Zdrowia w Berlinie, od 1885 r. profesorem Uniwersytetu w Berlinie.

*** (408) ***

Na rozwój rehabilitacji wpływ miały zmiany w zakresie leczenia chirurgicznego układu kostnego, m.in. dokonania Hugh Ovena Thomasa (1834-1891), który „przywrócił” w leczeniu złamań szyny (1886 r.), Fritza Steinmanna (1872-1932) i Martina Kirschnera (1879-1942), którzy odpowiednio w 1907 i 1909 r. rozpoczęli leczenie złamań wyciągiem po wprowadzeniu do techniki operacyjnej kości metalowych prętów.

*** (409) ***

Ernst Eiselen (1792–1846), uczeń i bliski współpracownik Johanna Jahna opracował podstawy systemu turnerstwa niemieckiego, wykorzystującego gimnastykę w terapii. Dokonał zmian programowych oraz metodycznej rozbudowy ćwiczeń fizycznych, głównie w oparciu o różnego rodzaju pomoce. W systemie tym było mało miejsca na ćwiczenia lecznicze, gdyż były to głównie ćwiczenia popisowe.

*** (410) ***

Impulsem do powołania Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża stało się wydarzenie z 24 czerwca 1859 r., gdy Henri Dunant (1828-1910), szwajcarski finansista przejeżdżał koło włoskiego miasteczka Solferino, gdzie miała miejsce najkrwawsza w ówczesnej Europie – bitwa pod Solferino (obok Waterloo), stoczona między armią austriacką a sprzymierzonymi siłami francusko-włoskimi. Obok ciał zabitych (ok. 40 tys.), których nikt nie zbierał z pola walki, umierało w cierpieniu tysiące rannych żołnierzy. Niewielkie i źle zorganizowane wojskowe służby medyczne były bezradne wobec ogromu nieszczęścia.

 

Ryc. Flaga Międzynarodowego Komitetu Czerwonego

*** (411) ***

Pierwszą formą organizacji ochrony zdrowia w Polsce w czasach odrodzenia, był lekarz dworu królewskiego lub książęcego, służący swemu panu. To dwór był miejscem, gdzie udawano się po poradę medyczną, a praktykujący tam lekarz, był dworzaninem, pozostającym wyłącznie na usługach „pana i pani”, o zdrowie których miał obowiązek się troszczyć w pierwszej kolejności.

*** (412) ***

Holenderski lekarz Herman Boerhaave (1668–1738) dał początek nauczaniu klinicznemu w medycynie, czyli nauczaniu przy łóżku chorego (gr. „kline” – „łóżko”). W leczeniu był jatromechanikiem; odnosił się wyczekująco do działania samej natury, którą wspierał odpowiednią dietą i ruchem. Był zwolennikiem stosowania w leczeniu najprostszych środków, bowiem zadaniem terapii było kierowanie działaniem natury, które należy pobudzać lub ograniczać.

*** (413) ***

Profesor Janusz Zeyland od 1940 r. pracował w Warszawie, gdzie w kwietniu 1941 r. zorganizował Centralne Laboratorium Gruźlicy, a w grudniu otworzył pierwszy w Polsce oddział leczenia dziecięcej gruźlicy płuc, prowadzony na poziomie kliniki. W tym samym czasie prowadził kurs bakteriologii na Tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich. Gdy wybuchło Powstanie Warszawskie Profesor pozostał w Szpitalu Wolskim, by służyć za tłumacza. Zginął 5 sierpnia 1944 r. podczas masakry na terenie szpitala.

*** (414) ***

W 1686 r. ukazało się dzieło pt. Clavis Medica (Klucz medyczny) autorstwa Michała Boyma (1612–1659), polskiego jezuity, uczonego i podróżnika. W pracy, która ukazała się kilkadziesiąt lat po śmierci autora, znalazły się m.in. pierwsze opublikowane w Europie tablice anatomiczne, przedstawiające ciągi punktów aktywnych (meridiany) do stosowania przypiekań (moxy) i akupunktury. Pomimo wielu niejasności, uważa się, że to właśnie M. Boym był tym, który zapoznał świat z chińską akupunkturą.

*** (415) ***

W Oświeceniu medycyna kliniczna, farmakologia i technika medyczna zaczęła powoli wypierać z gabinetów lekarskich ćwiczenia fizyczne i inne naturalne metody terapii, a na ważność zagadnienia ćwiczeń fizycznych najgłośniej zwracali uwagę pedagodzy.

*** (416) ***

W 1772 r. angielski lekarz Wiliam Heberden (1710–1801) opublikował w czasopiśmie „Medical Transaction of the College of Physican” artykuł pt. Pectoris dolor (Ból w klatce piersiowej), w którym opisał przypadek z własnej praktyki pacjenta z dławicą piersiową. Według niego pacjent ten „prawie się wyleczył, zajmując się piłowaniem drzewa codziennie przez 30 minut, przez okres 6 miesięcy”. Niestety na następne kilkaset lat zapomniano, by stosować u pacjentów kardiologicznych aktywność fizyczną i do połowy XX w. zastąpiono ją bezruchem.

*** (417) ***

Albert Hoffa (1859-1907), niemiecki lekarz, chirurg i ortopeda, w historii medycyny zapisał się jako autor opisu schorzenia znanego jako choroba Hoffy (1903 r.). Jest to przerost oraz obrzęk ciała tłuszczowego podrzepkowego, spowodowany jego bezpośrednim urazem lub sumowaniem się mikrourazów.

*** (418) ***

System ćwiczeń niemieckiego turnerstwa, wymagał zwinności i odwagi. Umożliwiał rozwijanie wyspecjalizowanych sprawności ruchowych, popisów siły i zręczności. Wykorzystywał specjalnie konstruowane przyrządy, drążki i poręcze. Do najbardziej typowych i zalecanych ćwiczeń należały: rzuty (oszczepem i kulą), skoki (wolne, o tyczce, w dal, na konia, na poręczach i innych przyrządach), biegi, woltyżerka, ćwiczenia równowagi (na belce, na kładce), ćwiczenia na drążku, ćwiczenia na poręczach, wspinanie, zapasy, gry gimnastyczne.

*** (419) ***

Człowiekiem, który jako pierwszy zidentyfikował objawy ospy prawdziwej we Wrocławiu latem 1963 r. był dr Bogumił Arendzikowski z Miejskiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej we Wrocławiu. Przeanalizował wszystkie fakty, powiązał je w logiczny łańcuch i postawił właściwą diagnozę: ospa prawdziwa (Variola vera).

*** (420) ***

Wilhelm C. Roentgen (1845-1923) po odkryciu promieni X, w dniu 28 grudnia 1895 r. doniósł o swym wynalazku Towarzystwu Fizyczno-Lekarskiemu. W styczniu 1896 r., podczas posiedzenia naukowego Towarzystwa, na którym zreferował wyniki swoich badań, prześwietlił rękę jednego z uczestniczących w nim anatomów. W kolejnych latach fizyk prowadził dalsze badania natury odkrytego promieniowania, m.in. zdolność jonizacji gazów, zależność przenikliwości od długości fali, dyfrakcję na szczelinach, na których uzyskiwano ugięcie fal świetlnych.

Ryc. Wilhelm C. Roentgen (1845-1923)

*** (421) ***

Utrata przez Polskę niepodległości w XVIII w. zahamowała intensywny rozwój wychowania fizycznego. Lekarze nie mogli wspierać działań KEN, ponieważ medycyna polska przeżywała wówczas głęboki kryzys. Ostrożne podejście do aktywności ruchowej podyktowane było różnymi czynnikami, mającymi swe oparcie w ówczesnej nauce, choć nie można mówić o negowaniu ruchu jako czynnika terapeutycznego.

*** (422) ***

Robert Koch w latach 1891–1904 był dyrektorem stworzonego specjalnie dla niego Instytutu Chorób Zakaźnych w Berlinie (Robert-Koch-Institut). Odkrył laseczkę wąglika i przecinkowca cholery. W 1905 r. otrzymał Nagrodę Nobla za całokształt osiągnięć naukowych.

*** (423) ***

Francisco Amoros (1770–1848) uważany jest za twórcę francuskiego systemu gimnastycznego. W 1818 r. założył Wojskową Szkołę Gimnastyczną. Określał gimnastykę jako wiedzę rozumną o ruchach ciała ludzkiego, o ich związku z działalnością zmysłów, z rozwojem ludzkich uzdolnień oraz z życiem uczuciowym i obyczajowym. Metoda nauczania była dosyć prymitywna, polegała głównie na długotrwałym powtarzaniu ustalonych ruchów i ćwiczeń.

*** (424) ***

Gdy Florence Nightingale (1820-1910) w wieku 24 lat ogłosiła, że pragnie zostać pielęgniarką, swoją decyzją przeraziła rodzinę: pielęgniarki wówczas rekrutowały się zazwyczaj spośród prostytutek i osób z niskich warstw społecznych. Dlatego w opinii rodziny żadna szanująca się dama nie mogła wykonywać tak haniebnego zajęcia.

*** (425) ***

W 1963 r. po wykryciu wirusa ospy prawdziwej w szpitalu MSW przy ul. Ołbińskiej we Wrocławiu, nastąpiła panika uwięzionych w szpitalu pacjentów i personelu. Część z nich odnalazła w piwnicach szpitala stare przejście i przedostała się po kryjomu do miasta. W pościg za „ucikinierami” ruszyły zmobilizowane siły Milicji Obywatelskiej, które wyłapywały zbiegów.

*** (426) ***

Wojciecha Oczko uważa się za prekursora polskiej gimnastyki leczniczej. Rozprawiając na tema roli i znaczenia ćwiczeń, dużo miejsca poświęcał tematowi ruchu i pracy fizycznej, jako jednym z czynników leczniczych w uzdrowisku. Podkreślał ich właściwą rolę i stawiał w medycynie na pierwszym miejscu.

*** (427) ***

Fridrich Hoffmann (1660–1742), profesor medycyny w Halle, propagował naturalne metody leczenia. Dokonał analizy składu wód mineralnych w wielu uzdrowiskach, na podstawie których opracował wskazania i przeciwwskazania do leczenia uzdrowiskowego. Prowadził badania i obserwacje dotyczące stosowania masażu leczniczego. W swoich pracach uzasadniał skuteczność tego zabiegu w poszczególnych jednostkach chorobowych, zwłaszcza w chirurgii, przy czym zalecał stosowanie go razem gimnastyką leczniczą.

*** (428) ***

W 1928 r. prof. Janusz Zeyland i jego żona dr Eugenia Piasecka-Zeyland uczestniczyli w konferencji w Instytucie Pasteura w Paryżu, podczas której prof. Albert Calmette wykładając o bakterii gruźlicy przywołał komunikat Zeylandów o przenikaniu prątków BCG przez ścianę przewodu pokarmowego.

*** (429) ***

Epoka oświecenia stworzyła nową formę gimnastyki, jako zespół ćwiczeń cielesnych, stanowiących w rozwiniętej formie zalążki nowoczesnych sportów. Efektem tego było pojawienie się w XVIII w. po raz pierwszy dwóch odmiennych interpretacji pojęcia wychowania fizycznego. Pierwsze – łączyło wychowanie fizyczne z medycyną i profilaktyką lekarską, drugie – upatrywało w ćwiczeniach fizycznych istotny środek oddziaływania wychowawczego.

*** (430) ***

Vittorio Putti (1880-1940), włoski lekarz chirurg, twórca nowoczesnej ortopedii, zwolennik helioterapii w 1915 r. został dyrektorem pierwszej placówki ortopedycznej we Włoszech – Szpitala Rizzoli w Bolonii. W okresie międzywojennym przekształcił tę placówkę w Instytut Helioterapeutyczny Codivilla. Powiększył dział radiologii, zbudował dwa nowe pawilony szpitalne, wyremontował salę do gimnastyki leczniczej (rehabilitacji). Był to nie tylko pierwszy szpital ortopedyczny we Włoszech, ale też wiodąca w skali światowej placówka naukowa w zakresie chirurgii i rehabilitacji.

Ryc. Instytut Helioterapii Codivilla-Putti. 

Źródło:

https://it-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/File:Istituto_Elioterapico_Codivilla.jpg?_x_tr_sl=it&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=pl&_x_tr_pto=sc)

*** (431) ***

Sebastian Petrycy jako lekarz młodym ludziom zalecał gry i zabawy jak: biegi, skoki, grę w piłkę, pływanie, mocowanie się, zabawy z procą. Dla starszej młodzieży przewidywał jazdę konną, myślistwo, szermierkę. W ćwiczeniach fizycznych widział sposób na uzyskanie sprawności i gotowości militarnej, stąd zalecając ćwiczenia dzieciom i młodzieży, na pierwszym miejscu widział ich przydatność wojskową, a dopiero na drugim miejscu ich walory zdrowotne.

*** (432) ***

Skuteczność elektryczności w medycynie jako jeden z pierwszych wykazał niemiecki lekarz, filozof i profesor uniwersytecki Johann Gottlob Krüger (1715–1759), który w 1744 r. opublikował swoje spostrzeżenia na ten temat w pracy pt. Gedancken von der Elektricität (Przemyślenia elektryczności). Autor wskazał możliwości leczniczego zastosowania odkrytej elektryczności i zaliczenia jej do medycznych środków wspomagających.

*** (433) ***

W dniu 17 maja 1990 r. Światowa Organizacja Zdrowia usunęła homoseksualizm z listy Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób. W związku z tym wydarzeniem w tym dniu obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Przeciwko Homofobii, Bifobii i Transfobii (IDAHOT). Z kolei 17 maja 2004 r. Międzynarodowy Komitet Olimpijski wprowadził przepisy zezwalające na udział w igrzyskach olimpijskich zawodnikom, którzy zmienili płeć.

*** (434) ***

Doktor Mirosław Leśkiewicz (1910-1963), lekarz, dyrektor Zakładu Leczniczo-Wychowawczego „Caritas” w Świebodzinie, od pierwszych dni swojej pracy w Świebodzinie postawił na sport jako podstawowy czynnik prowadzący do maksymalnego usprawniania inwalidów, w większości dzieci i młodzieży z amputacjami. Rozpowszechnił w Polsce wśród społeczeństwa ideę opieki nad dzieckiem kalekim.

*** (435) ***

Zmiana poglądów i intensywny rozkwit idei związanych z aktywnością ruchową w ochronie zdrowia nastąpił dopiero w XIX w. za sprawą m.in. dzieła Jędrzeja Śniadeckiego O fizycznym wychowaniu dzieci, a także powstających organizacji i instytucji, upowszechniających ćwiczenia fizyczne oraz rozwijającego się ruchu gimnastycznego.

*** (436) ***

Odo Bujwid (1857-1942) był pierwszym polskim bakteriologiem, pionierem higieny i profilaktyki zdrowotnej, jednym z pierwszych polskich naukowców zajmujących się wytwórczością szczepionek leczniczych, w tym przeciwko wściekliźnie. Od 1894 r. był członkiem korespondentem Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu.

*** (437) ***

Po odkryciu przez Wilhelma C. Roentgena (1845-1923) w 1895 r. nowego typu promieni X, okazało się, że są ono bardzo przenikliwe, przenikają przez ciała nieprzezroczyste, zaciemniają kliszę fotograficzną, nie odchylają się w polu magnetycznym. W dniu 22 grudnia 1895 r. naświetlił rękę swojej żony i po 15 minutach ekspozycji uzyskał rentgenogram. Odkrycie to natychmiast zastosowano w praktyce lekarskiej do celów diagnostycznych.

*** (438) ***

W 1861 r. Henri Dunant, szwajcarski filantrop opublikował książkę pt. Wspomnienie Solferino, w której opisał skutki bitwy pod Solferino, niedaleko Waterloo, stoczonej między armią austriacką a sprzymierzonymi siłami francusko-włoskimi. Autor zaapelował do społeczeństw Europy o powołanie we wszystkich krajach stowarzyszeń pomocy, których przeszkoleni wolontariusze mogliby nieść ratunek rannym na polu walki oraz zaproponował zapewnienie im bezpieczeństwa przy pomocy wyróżniającego znaku, powszechnie uznawanego przez wszystkie strony konfliktu i dającego status pełnej neutralności.

*** (439) ***

W czasie drugiej wojny światowej niemiecki chirurg Gerhard Küntscher (1900-1972) zastosował po raz pierwszy mocny pręt śródszpikowy (gwóźdź Küntschera) do zespolenia kości udowej. Wprowadzenie wspominanych zespoleń kości pozwoliło na rozwój aktywnego postępowania operacyjnego w ortopedii, a tym samym na szybsze usprawnianie pacjentów i ich powrót do czynnego życia.

*** (440) ***

Per Henrik Ling (1776-1839), szwedzki propagator gimnastyki leczniczej i twórca systemu gimnastycznego w 1813 r. założył i objął kierownictwo Królewskiego Centralnego Instytutu Gimnastycznego w Sztokholmie. W ciągu 100 lat jego działania ukończyło go 1293 osoby (z tego 505 cudzoziemców – 125 mężczyzn i 380 kobiet). W grupie tej byli też Polacy, m.in. H. Kuczalska, W. Kozłowski i inni.

 Ryc. Per Henrik Ling (1776-1839)

*** (441) ***

Doktor Mirosław Leśkiewicz (1910-1963) jako pierwszy lekarz-rehabilitant w Polsce i jeden z pierwszych na świecie dbał nie tylko o fizyczną, ale też i psychiczną formę „dziecka kalekiego”. Stosował pracę fizyczną, olimpiady i obozy sportowe. Podkreślał, że celem ośrodka jest przygotowanie dzieci do samodzielnego, pełnowartościowego bytu w otoczeniu, jakim jest rodzina, szkoła, środowisko. Wychowanek miał się stać osobą optymalnie „przydatną społecznie”, na równi z osobami zdrowymi, pełnoprawnym członkiem twórczego społeczeństwa.

*** (442) ***

Ludomił Korczyński-Sas (1867-1936), lekarz, balneolog, profesor tytularny UJ w 1905 r. założył Polskie Towarzystwo Balneologiczne, łączące działalność kilku towarzystw w rozbiorowej Polsce, któremu przewodniczył w latach 1905-1906 oraz od 1923 r. do końca życia.

*** (443) ***

Wojciech Oczko sformułował teoretyczne uzasadnienie stosowania ćwiczeń fizycznych, które wówczas było bardzo postępowe. Opisał ich metodykę, tj. kolejność ćwiczeń, stopniowanie trudności, itp. Wskazywał na względy zdrowotne, m.in. na poprawę krążenia krwi, wzmocnienie stawów, więzadeł oraz dawne tradycje, głównie autorytet Galena. Zalecał ruch jednostajny, który miał wpływać korzystnie na krążenie i układ nerwowy.

*** (444) ***

W 1746 r. Christian Gottlob Kraztenstein (1723–1795), uczeń prof. Krügera opublikował traktat pt. Theoria elektricitatis more geometrio explicata i rozpoczął leczenie „maszyną do elektryzacji” pacjentów z objawami porażeń.

*** (445) ***

Pehr H. Ling w pracy pt. Ogólne podstawy gimnastyki wydanej w 1834 r., podzielił gimnastykę na wychowawczą, estetyczną, wojskową i leczniczą. W rozwoju gimnastyki leczniczej postulował poddanie gimnastyki ścisłej kontroli nauk medycznych. Dzięki temu, że ćwiczenia fizyczne w systemie szwedzkim posiadały uzasadnienie z punktu widzenia anatomii, fizjologii i innych nauk medycznych, zyskały najwięcej zwolenników. Do współpracy w tworzeniu podstaw nowoczesnej gimnastyki leczniczej zaprosił środowisko lekarskie i w ten sposób określił jakie ćwiczenia są odpowiednie w leczeniu danych schorzeń.

*** (446) ***

Francisco Amoros zaproponował podział gimnastyki na cztery rodzaje: cywilną i przemysłową, wojskową, akrobatyczną i lecznicza. Tę ostatnią dzielił na kolejne działy: higieniczną (zapobiegawczą, dla zachowania zdrowia), terapeutyczną (leczniczą dla chorych), analeptyczną (dla rekonwalescentów), ortosomatyczną (ortopedyczną, z użyciem aparatów i maszyn).

*** (447) ***

Eponim złamania Hoffy (1904 r.) jest upamiętnieniem pracy Alberta Hoffy (1859-1907), niemieckiego chirurga i ortopedy. Jest to rzadka postać złamania nasady dalszej kości udowej, pod postacią fragmentu kłykcia kości udowej w kształcie wieńca, zlokalizowanego częściowo w obrębie stawu kolanowego.

*** (448) ***

Po ujawnieniu w lipcu 1963 r., że we Wrocławiu wykryto wirusa ospy prawdziwej, w mieście zapanowały histeria i chaos. Wrocławianie, pozbawieni rzetelnej informacji, panicznie reagowali na wszelkie informacje o chorobie. W poczuciu zagrożenia dochodziło do dramatycznych sytuacji. M.in. tłum wyłapywał przechodniów z widocznymi zmianami skórnymi, doszło do próby linczu na kilkunastoletniej dziewczynce od lat chorej na egzemę. Obawa przed chorobą nie ominęła również pracowników służby zdrowia. Zdarzało się, że lekarze i sanitariusze odmawiali interwencji i udania się do chorego.

*** (449) ***

VIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Balneologicznego, który obradował w Szczawnicy w dniach 18 do 20 maja 1972 r. oficjalnie uznał Apolinarego Tarnawskiego (1851-1943) za prekursora polskiego przyrodolecznictwa.

*** (450) ***

Philippe Tissié (1852-1935), był jeden z pierwszych francuskich neuropsychiatrów, stosujący u swoich pacjentów rehabilitację fizyczną i psychiczną. Wraz z Pierrem de Coubertinem (1863-1937) był twórcą francuskiego wychowania fizycznego, w którym dominował system szkolnictwa oparty na grach i sporcie. Był pomysłodawcą „dni młodzieży”, które zostały wprowadzone w życie przez francuski sekretariat ds. wychowania fizycznego w 1932 r.

Ryc. Philippe Tissié (1852-1935).

 

Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Philippe_Tissi%C3%A9

*** (451) ***

Wojciech Oczko jest autorem słów: „Ruch jest w stanie zastąpić prawie każdy lek, ale wszystkie leki razem wzięte nie zastąpi ruchu”. Słowa te, wypowiedziane ponad 400 lat temu wskazują jak wielkie znaczenie przypisywał W. Oczko ruchowi i aktywności fizycznej dla realizacji promocji zdrowia, widząc w uprawianiu kultury fizycznej korzyści zarówno dla ciała, jak i dla „ducha”.

*** (452) ***

Centralny Instytut Wychowania Fizycznego w Warszawie w dniu 22 maja 1935 r. otrzymał imię Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego. Od początku funkcjonowania szkoły w programie studiów dla instruktorów wychowania fizycznego znalazły się tematy związane z gimnastyką leczniczą i masażem. W liczbie 30 godzin realizowane były w trakcie II semestru w Dziale Lekarskim, jednym z kilku zakładów działających w uczelni.

*** (453) ***

Ludwik Perzyna (1742–1812), w dziele pt. Lekarz dla włościan czyli rada dla pospólstwa w chorobach i dolegliwościach… wydanym w 1793 r., w przypadku porażeń zalecał, aby kończyny dotknięte niedowładem „wkładać we wnętrzności świeżo zabitych kotów, psów, okładać pokrzywami, bić cienkimi rózgami, stosować ciepłe kąpiele, stymulować prądami elektrycznymi, chodzić, ruszać się i używać przejażdżek”.

*** (454) ***

Pehr H. Ling szczególną uwagę przykładał do gimnastyki leczniczej, Uważał, że gimnastyka lecznicza ma dążyć do przywrócenia współdziałania między poszczególnymi częściami organizmu, a środkiem gimnastyki „jest taki ruch, który w swej przyczynie i dodatnich skutkach dałby się udowodnić na podstawie anatomii i fizjologii, a żaden inny nie jest ruchem gimnastycznym, lecz bezużyteczną, a nawet szkodliwą zabawką”.

*** (455) ***

Zastosowanie prądu elektrycznego u pacjentów zaczęto nazywać „franklinizacją”, po tym, gdy Benjamin Franklin (1706-1790) w 1751 r. zastosował „wstrząsy elektryczne”, aby wyleczyć unieruchomiony w wyniku zapalenia okołostawowego staw barkowy.

*** (456) ***

W 1752 r. Johann Gottlob Schäffer (1720–1795) w pracy pt. Medycyna elektryczna albo siła i działanie elektryczności w ludzkich ciałach i chorobach opisał teorię i praktykę terapii „elektrycznością statyczną”, którą zastosował wcześniej u chorych z porażeniami.

*** (457) ***

W XIX w. istotne dla rozwoju rehabilitacji były stały się dokonania niemieckiego lekarza Johanna G. Heine (1800–1879), który prowadził badania nad chorobą polio, skoliozą, stopą końsko-szpotawą, porażeniami kończyn. W 1816 r. w Connstatt koło Stuttgartu otworzył Leczniczy Zakład Ortopedyczny, w którym stosując kąpiele w wodach mineralnych i ćwiczenia, leczył pacjentów z całej Europy. Wkrótce powstały podobne zakłady w Niemczech, Francji, Petersburgu.

*** (458) ***

Doktor Mirosław Leśkiewicz, pierwszy lekarz-rehabilitant w Polsce, podkreślał, że w stosunku do osób niepełnosprawnych nie należy używać określenia „kalectwo”, lecz słowo „znamię”.

*** (459) ***

W większości krajów promienie Roentgena nazywane są promieniami X lub promieniowaniem X (w krajach anglojęzycznych są to X-rays). W Polsce i Niemczech używa się terminu promieniowanie rentgenowskie (także promieniowanie Röntgena lub Roentgena). Na jego cześć jednostkę dawki promieniowania jonizującego nazwano rentgenem. Również urządzenie do prześwietleń wykorzystujące promieniowanie rentgenowskie – aparat rentgenowski – nazywa się potocznie „rentgenem”. Od 1 listopada 2004 r. jego nazwisko znalazło się też w nazwie pierwiastka chemicznego – roentgena (l.a. 111) – znanego wcześniej jako unununium.

*** (460) ***

Alois Alzheimer (1864-1915), niemiecki lekarz psychiatra i neuropatolog, od 1912 r. profesor psychiatrii Uniwersytetu Wrocławskiego, jako pierwszy w 1906 r. opisał objawy choroby zwanej dziś chorobą Alzheimera. Po śmierci 56-letniej pacjentki przedstawił objawy zwyrodnienia komórek nerwowych. Kobietę obserwował przez ostatnich 5 lat. Jej objawy określił jako chorobę zapominania (od 1967 r. oficjalnie choroba Alzheimera). I choć wcześniej już wielokrotnie spotykał pacjentów z podobnymi objawami, to byli oni w wieku co najmniej 70 lat.

Ryc. Alois Alzheimer (1864-1915)

 

Źródło: https://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/7,142076,19369954,alois-alzheimer-zmarl-sto-lat-temu-we-wroclawiu-sylwetka-tropiciela.html

*** (461) ***

W 1791 r. Luigi Galvani (1737–1798), profesor anatomii uniwersytetu w Bolonii, opisał skurcz mięśnia żaby wywołany działaniem elektryczności. Udowodnił również, że nerwy przewodzą prąd elektryczny, a skurcz mięśnia przypisywał działaniu elektryczności, wytworzonej w wyniku połączenia mięśnia z dwiema płytkami różnych metali.

*** (462) ***

Pionierem szybszego usprawniania pacjentów ortopedycznych był profesor chirurgii ortopedycznej Robert W. Lovett (1859-1924), wykładowca na Harwardzie, zajmujący się chorobami kości i stawów u dzieci, zapaleniem stawów i porażeniem kończyn. W 1923 r., wraz z angielskim ortopedą Sir Robertem Jonesem (1858-1933), opublikował jeden z pierwszych podręczników chirurgii ortopedycznej, w którym omówili diagnostykę i leczenie urazów układu kostnego, w tym usprawnianie chorych.

*** (463) ***

W dniach 5-7 maja 1905 r. w Krakowie zorganizowano pierwszy Zjazd Balneologiczny, którego organizatorem było Polskie Towarzystwo Balneologiczne. Było to spotkanie ponad 200 Polaków z trzech zaborów, ludzi nie mających dotąd możliwości osobistego spotkania, stąd zjazd stał się tak naprawdę manifestacją jedności narodowej: „Był to Zjazd wszechpolski w całym tego słowa znaczeniu, bo uwzględniał postulaty wszystkich ziem polskich. […]”.

*** (464) ***

Per Henrik Ling opracował system ćwiczeń i gimnastyki, wydzielając w nim cztery gałęzie: pedagogiczny, medyczny, wojskowy, estetyczny. Myślą przewodnią tego systemu było oparcie na podstawach naukowych oraz dążenie do uzyskania określonych właściwości psychofizycznych o wartościach indywidualnych i społecznych. Początkowo nie wszyscy przedstawiciele świata medycznego zgadzali się z opinią Linga i jego wychowanków, że schorzenia można skutecznie leczyć dobrze dobranymi ćwiczeniami lub umiejętnie wykonanym masażem.

*** (465) ***

Francisco Amoros nadał gimnastyce szerokie znaczenie. Uważał, że są to ćwiczenia, które prowadzą do zwiększenia sprawności fizycznej człowieka oraz do wyrobienia odwagi, umiejętności przystosowania do środowiska biologicznego, zwalczania przeciwności losowych itp. Zachęcał, by ćwiczenia odbywały się przede wszystkim na przyrządach, częściowo wzorowanych na urządzeniach boisk turnerskich, częściowo zaś na własnych pomysłach.

*** (466) ***

Alois Alzheimer zmarł we Wrocławiu w 19 grudnia 1915 r. w wieku 51 lat (tyle samo ile miała pierwsza pacjenta z objawami zwyrodnienia komórek nerwowych – chorobą Alzheimera, gdy zgłosiła się do niego) na dolegliwości związane z sercem, duszności i niewydolność nerek. Pochowany został na Cmentarzu Głównym we Frankfurcie nad Menem u boku żony.

*** (467) ***

Wojciech Oczko uważany jest za ojca polskiego wodolecznictwa, czy szerzej balneologii. W 1577 r. z polecenia Stefana Batorego przeprowadził badania źródeł leczniczych w Szkle, Jaworowie oraz w Iwoniczu. Efektem badań było napisane w 1578 r. w języku polskim dzieło pt. Cieplice.

*** (468) ***

François J.V. Broussais (1772–1838) uważał, że wzmocnieniu organizmu człowieka służy aktywność fizyczna, dieta i post, ale też upust krwi, stawianie baniek i pijawek. Nazywany był „najbardziej krwawym lekarzem”, bowiem propagował tezę, ze wszystkie choroby są skutkiem nadmiaru wytwarzanej przez organizm krwi i zmniejszenie jej ilości poprzez przystawianie pijawek oraz głodówkę miało spowodować powrót do normalnego stanu zdrowia.

*** (469) ***

Wilhelm C. Roentgen (1845-1923) po odkryciu w 1895 r. promieni X nigdy nie opatentował swojego wynalazku, ponieważ uważał, że odkrycia naukowe należą do całej ludzkości. Pieniądze otrzymane w ramach Nagrody Nobla w 1901 r. przeznaczył na Uniwersytet w Würzburgu.

*** (470) ***

Gdy latem 1963 r. wybuchła epidemia ospy prawdziwej, Wrocław ogłoszono miastem zamkniętym. Zaczęto tworzyć miejsca odosobnienia, szpitale ospowe, regulaminy postępowania. Zamknięto trzy szpitale, wprowadzono obowiązkowe i powszechne szczepienia ochronne, dla przyjezdnych i powracających z urlopu wyznaczono specjalne punkty na wrocławskich dworcach kolejowych, w miejscach publicznych pojawiły się miski z chloraminą, w której moczono ręce, a klamki u drzwi były owinięte bandażami nasączonymi substancjami dezynfekującymi. Odwołano imprezy i uroczystości masowe, pojawiały się hasła np. „Witamy się bez podawania rąk”. Zamknięto punktów sprzedaży napojów chłodzących z saturatorów, kąpieliska miejskie i baseny. Zwracano uwagę na niebezpieczeństwo wynikające z niedomytych naczyń, informowano, jak ustrzec się przed zakażeniem w sklepach, barach czy restauracjach, wreszcie podawano podstawowe wiadomości o objawach i przebiegu choroby.

 

Rycina pochodzi z pracy D. Lewera, K. Wronecki, Zmagania z epidemią ospy prawdziwej w relacjach wrocławskich lekarzy: Zbigniewa Hory, Jerzego Bogdana Kosa i Michała Sobkowa, [w:] M. Migała, B. Płonka-Syroka, B. Skolik, S. Jandziś (red.): Sto lat współpracy na rzecz zdrowia pacjenta. Medycyna i rehabilitacja w Polsce od odzyskania niepodległości do czasów współczesnych na tle kultury europejskiej, SiM 579, Opole 2023, s. 371-388.

*** (471) ***

W dziele Cieplice, Wojciech Oczko przedstawił swoje uwagi na temat odkrytych źródeł i kąpieli błotnych. Sformułował również podstawowe zasady wodolecznictwa. Rozumiał, że dla zdrowia potrzebny jest nie tylko wysiłek fizyczny, ale również rozwój duchowy, w związku z czym zalecał także słuchanie muzyki w czasie kąpieli i picia wód mineralnych, zwracając przy tym dużą uwagę na zagadnienia diety.

*** (472) ***

Włoch Aleksandro Volta (1745–1827) zbudował ogniwo elektryczne, będące pierwszym wykorzystywanym przez człowieka sztucznym źródłem prądu elektrycznego. Wykazał, że prąd elektryczny powstaje w układzie dwóch różnych metali, połączonych ze sobą dobrym przewodnikiem elektryczności, a przedzielonych tkaniną nasyconą roztworem kwasu lub soli. Pod koniec XVIII w. lekarze francuscy zaczęli z powodzeniem stosować światło słoneczne w różnorakich schorzeniach. W tym czasie rozpowszechniły się również kąpiele morskie i rzeczne.

*** (473) ***

Pehr H. Ling sformułował nadrzędne zasady gimnastyki leczniczej, m.in. o konieczności naukowego uzasadnienia ćwiczeń fizycznych, dowodził, że planowe wychowanie fizyczne nie może być dziedziną dowolności, ale należy je oprzeć o dorobek nauki.

*** (474) ***

Baron Guillame Dupuytrena (1777–1835), chirurg, jako pierwszy zaproponował leczenie tętniaka kompresją (1818), pierwszy wykonał zabieg przecięcia mięśnia mostkowo-sutkowo-obojczykowego w przypadku kręczu szyi (1822), stworzył własną metodę wykonywania sztucznego odbytu za pomocą oryginalnego enterotomu (1828).

*** (475) ***

W Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego w Warszawie, założonym w 1929 r., obok gabinetu naczelnego lekarza znajdowały się sale do masażu, do diatermii, fototerapii oraz pokój do analiz. W pomieszczeniach tych prowadzono również zajęcia z ratownictwa oraz higieny. Kierownikiem tego działu był naczelny lekarz Instytutu, pod którego kierownictwem także realizowano praktyki dla lekarzy szkolnych i sportowych.

*** (476) ***

Wstępujących na średniowieczny uniwersytet studentów nazywano beanami (nowicjusz, żak). Zanim zostali przyjęci w poczet akademickiej społeczności, musieli poddać się inicjacji otrzęsin, która miała służyć wyzbyciu się „nieokrzesania i ciemnoty”, poprzez przejście określonych rytuałów. Dopiero wtedy „bean” mógł być traktowany jak student.

*** (477) ***

Gimnastyka lecznicza do XVIII w. była wyłączną domeną lekarzy. Na przełomie XVIII i XIX w., na skutek zmian poglądów, jakie zaczęły pojawiać się w medycynie oraz ukształtowania się pojęcia nowożytnej gimnastyki, wyodrębniła się gimnastyka lecznicza i to nie jako część składowa medycyny, ale jako dziedzina bardziej związana z kulturą fizyczną, czego rezultatem było pojawienie się specjalistów w dziedzinie leczenia ruchem spoza świata lekarskiego, którzy z powodzeniem stosowali gimnastykę leczniczą, masaż i hydroterapię.

*** (478) ***

Bilans epidemii ospy prawdziwej we Wrocławiu w 1963 r.  wyniósł 99 chorych, w tym 25 pracowników służby zdrowia. Najstarszy chory miał 83 lata, najmłodszy – 8 miesięcy. W ciągu czterech miesięcy na ospę zmarło siedem osób, w tym cztery spośród personelu medycznego.

*** (479) ***

Z okazji otwarcia Instytutu Rado­wego w Warszawie w dniu 29 maja 1932 r.  Maria Skłodowska-Curie (1867-1934) przekazała Instytutowi pierwszy gram radu wartości ponad pół miliona ówczesnych zło­tych, ofiarowany przez kobiece stowarzyszenia polonijne w USA i Kanadzie. Fakt ten zapoczątkował rozwój radioterapii w Polsce.

*** (480) ***

Hipokrates swoją teorię budował na przekonaniu, że lekarz jest jedynie pomocnikiem natury, tak też należy rozumieć jego słynne do dzisiaj powiedzenie „primum non nocere” – „po pierwsze nie szkodzić”.

Ryc. Asklepiejon na wyspie Kos – miejsce pracy Hipokratesa

*** (481) ***

W średniowieczu, żak który jeszcze nie został „otrzęsiony”, nie mógł korzystać z przywilejów bycia studentem. Od starszych kolegów słyszał, że jest zwierzęciem podobnym do osła, niczego dobrze nieumiejącym. Wobec tego decydował się na „zrzucenie beanii” i sam prosił o otrzęsiny. Powstawał wówczas plan zabawy, na którą zapraszano również profesorów.

*** (482) ***

Fizjolog François J.V. Broussais (1772–1838), nazywany jest „najbardziej krwawym lekarzem”, bowiem propagował tezę, że wszystkie choroby są skutkiem nadmiaru wytwarzanej przez organizm krwi i zmniejszenie jej ilości poprzez przystawianie pijawek oraz głodówkę miało spowodować powrót do normalnego stanu zdrowia.

*** (483) ***

Baron Guillame Dupuytren (1777–1835), chirurg, prezes sekcji chirurgicznej Królewskiej Akademii Medycyny, członek Akademii Nauk, jako pierwszy zaproponował leczenie tętniaka kompresją (1818), pierwszy wykonał zabieg przecięcia mięśnia mostkowo-sutkowo-obojczykowego w przypadku kręczu szyi (1822), stworzył własną metodę wykonywania sztucznego odbytu za pomocą oryginalnego enterotomu (1828).

*** (484) ***

Największym dziełem naukowym Wojciecha Oczko jest praca, wyrażająca ogólną wiedzę lekarską ze szczególnym uwzględnieniem panującej w Europie choroby wenerycznej – syfilisu, pt. Przymiot. Ukazała się w 1581 r. i przyjmuje się, że tytuł ten oznacza to samo dzieło, lecz pod innym tytułem, czyli O różnych przypadłościach ciała ludzkiego.

*** (485) ***

W 1963 r. dzięki wprowadzeniu drastycznych metod oraz zaangażowaniu wielu ludzi, głównie personelu medycznego, w ciągu 2 miesięcy udało się pokonać epidemię ospy prawdziwej we Wrocławiu. Oficjalna informacja o stanie epidemicznym pojawiła się 15 lipca 1963 r. Ostatni przypadek zachorowania odnotowano 10 września, a 19 września ogłoszono koniec epidemii. Tylko we Wrocławiu zaszczepiono ponad 400 tys. mieszkańców, na Dolnym Śląsku – 2 mln, w całym kraju zaś – ponad 8,2 mln ludzi.

*** (486) ***

Alois Alzheimer (1864-1915), niemiecki lekarz psychiatra i neuropatolog, w 1883 r. rozpoczął studia medyczne w Berlinie, studiował także w Tybindze i Würzburgu, gdzie w 1887 r. otrzymał dyplom lekarza medycyny. W tym samym roku przedstawił swoją dysertację doktorską, dotyczącą histologii gruczołów woskowinowych. Od 1889 r. pracował zakładzie psychiatrycznym we Frankfurcie nad Menem, gdzie rozpoczął współpracę z ordynatorem neurologiem Franz Nissl (1860-1919).

*** (487) ***

Na początku XIX w. duży wkład w rozwój rehabilitacji wnieśli lekarze francuscy, głównie przedstawiciele chirurgii, która przeżywała wówczas okres burzliwego rozwoju. Paryż stał się wówczas przodującym ośrodkiem medycyny europejskiej, chirurdzy uzyskali status równy doktorom medycyny, a chirurgię uznano za pełnoprawną dziedzinę medycyny, dzięki oparciu jej o współczesne osiągnięcia anatomii opisowej, patologii, fizjologii i badań doświadczalnych.

*** (488) ***

Niemiecki lekarz Johann G. Heine (1800–1879) prowadził badania nad chorobą polio, skoliozą, stopą końsko-szpotawą, porażeniami kończyn. W 1816 r. w Connstatt koło Stuttgartu otworzył Leczniczy Zakład Ortopedyczny, w którym stosując kąpiele w wodach mineralnych i ćwiczenia, leczył pacjentów z całej Europy. Wkrótce powstały podobne zakłady w Niemczech, Francji, Petersburgu.

*** (489) ***

W 1933 r. powstałe kilka lat wcześniej (1925 r.) Polskie Lekarskie Towarzystwo Radiologiczne, przekształcono w Polskie Lekarskie Towarzystwo Radiologiczne i Fizjoterapeutyczne. Od tego momentu daje się zauważyć nawiązanie współpracy pomiędzy środowiskiem związanym z radioterapią i fizjoterapią w Polsce.

*** (490) ***

Doktor Eugenia Lewicka (1896-1931) – lekarka i fizjoterapeutka związana była z Centralnym Instytutem Wychowania Fizycznego od początku jego powstania, tj. od 1929 r. Uważana jest za prekursorkę polskiej medycyny sportowej, propagatorkę sportu kobiet Od 1915 r. uczęszczała do Kijowskiego Żeńskiego Medycznego Instytutu. W 1920 r. ukończyła Uniwersytet w Kijowie. W 1923 r. przybyła do Warszawy, gdzie w 1925 r. uzyskała dyplom doktora wszech nauk. Od tego momentu poświęciła się fizjoterapii i sprawom wychowania fizycznego.

Ryc. Eugenia Lewicka (1896-1931)

*** (491) ***

Dzisiejszy Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża powstał w dniu 17 lutego 1863 r., gdy grupa obywateli Genewy powołała organizację humanitarną pn. Międzynarodowy Komitet Pomocy Rannym. Stało się to z inicjatywy  Henriego Dunanta (1828-1910), szwajcarskiego filantropa i finansisty, laureata pierwszej Pokojowej Nagrody Nobla (wraz z Francuzem F. Passy, 1901).

*** (492) ***

Wśród wielu innowacji wprowadzonych przez Vittorio Putti’ego (1880-1940), włoskiego chirurga i ortopedę, w Polsce w okresie międzywojennym dużą popularnością cieszyły się wstążki stalowe wykorzystywane do zespalania odłamów kości, a także stół Puttiego, który m.in. zakupiła poznańska klinika ortopedyczna.

*** (493) ***

Zwolennikiem aktywnych ćwiczeń mięśni w czasie unieruchomienia był chirurg-ortopeda Lorenz Böhler (1885-1973) z kliniki wiedeńskiej, autor jednej z ważniejszych prac pt. Die Technik der Knochenbruchbehandlung (Leczenie złamań), w której w 1929 r. opisał nowoczesne techniki operacyjne oraz metody leczenia, w tym usprawnianie pacjentów ortopedycznych. Jedną z jego zasad podczas unieruchomienia kończyny było stosowanie ruchu wszystkich innych części ciała, tak by nie powodowało to bólu i miało na celu zapobieganie atrofii mięśni i usztywnieniu stawów.

*** (494) ***

Florence Nightingale (1820-1910), angielską pielęgniarkę, działaczkę społeczną i publicystkę nazwano „Damą z lampą” (ang. „The Lady with the Lamp”), gdyż jest uważana za twórczynię nowoczesnego pielęgniarstwa. Wypracowała podstawy, na których opiera się współczesny wizerunek pielęgniarki. Jej zasługą jest zdefiniowanie metod i sposobów pielęgnacji chorych i poszkodowanych.

*** (495) ***

9 grudnia 1979 r. WHO ogłosiła, że walka z ospą prawdziwą zakończyła się sukcesem. Obecnie jedyne szczepy wirusa znajdują się w wyznaczonych przez WHO laboratoriach w USA, Rosji, Wielkiej Brytanii, Chinach, Holandii i RPA. Ostatnia epidemia ospy prawdziwej miała miejsce w Polsce w lipcu-wrześniu 1963 r. we Wrocławiu.

*** (496) ***

Alois Alzheimer (1864-1915) wraz z neurologiem Franzem Nisslem (1860-1919) wprowadził w zakładzie psychiatrycznym we Frankfurcie nad Menem zasadę polegającą na unikaniu środków przemocy, takich jak kaftany bezpieczeństwa, przymusowe karmienie. Zamiast tego stosowali nadzór nad pacjentami w dużych salach. Część pacjentów mogła swobodnie poruszać się po zakładzie, niektórych zabierano nawet na wycieczki.

*** (497) ***

Pehr H. Ling w gimnastyce leczniczej zwracał uwagę na stopniowanie trudności ćwiczeń i wysiłku podczas lekcji. Przyczynił się do upowszechnienia planowych ćwiczeń fizycznych, tworząc programowe i metodyczne podstawy gimnastyki leczniczej oraz kształcąc fachowych instruktorów w tym zakresie. Uświadomił społeczeństwu potrzebę dbałości o sprawność fizyczną oraz uznania społecznej roli wychowania fizycznego jako integralnego składnika ogólnego wychowania.

*** (498) ***

Król Stefan Batory bardzo szanował swego lekarza Wojciecha Oczko. Powiedział o nim: „Mąż najwyśmienitszy […] dowodził nam szczególnej swego umysłu prawości, siły dowcipu i nauki, a do tego wierności znakomitej”.

*** (499) ***

W okresie międzywojennym radioterapię w formie zmodyfikowanej stosowano w leczeniu m.in. opóźnionego zrostu kostnego po złamaniach, w chorobach neurologicznych (choroba Heinego-Medina, zapalenie opon mózgowych, nerwobóle, różne choroby stawów), reumatologicznych (gościec zniekształcający, ostry gościec stawowy).

*** (500) ***

Profesor Henryk Jordan (1842-1907), lekarz higienista, społecznik, wykładowca na Wydziale Lekarskim UJ w Krakowie, za społeczną działalno­ść pedagogiczną otrzymał od miasta Kraków teren, na którym wg własnego projektu i z własnych funduszy utworzył w 1889 r. park, któremu Rada Miejska nadała nazwę Park Miejski dra Henryka Jordana. Był to ośrodek wypoczyn­ku i rekreacji dla dzieci i młodzieży szkolnej oraz młodzieży rzemieślniczej. Instytucja wychowania pozaszkolnego koncentrująca się na wycho­waniu zespołowym i wszechstronnym rozwoju jednostki, oferująca uczestnikom różnorodne formy aktywności.

Ryc. Profesor Henryk Jordan (1842-1907)

*** (501) ***

Ludomił Korczyński-Sas (1867-1936) przyczynił się do popularyzacji balneologii, którą wprowadził jako osobny przedmiot wykładów, rozbudził zainteresowanie społeczeństwa rozwojem uzdrowisk polskich. Przez 25 lat redagował „Przegląd Zdrojowo-Kąpielowy”, był autorem dwutomowego podręcznika pt. Zarys klimatologii lekarskiej (Kraków 1933-1936), wielu artykułów na temat balneoterapii, balneologii i klimatologii. Aktywnie działał w Związku Uzdrowisk Polskich.

*** (502) ***

Florence Nightingale w 1860 r. założyła w Londynie przy Szpitalu św. Tomasza pierwszą szkołę pielęgniarstwa – The Nightingale Training School (obecnie: The Florence Nightingale School of Nursing and Midwifery). W 1907 r. przyznano jej jako pierwszej kobiecie brytyjski Order Zasługi. Na pamiątkę dnia jej urodzin obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Pielęgniarek i Położnych.

*** (503) ***

W 1831 r. Per Henrik Ling w dowód uznania zasług na polu kultury fizycznej został przyjęty w szeregi stowarzyszenia Swedish General Medical Association, a w 1835 r. do Szwedzkiej Akademii i przyznanie mu w tym samym roku tytułu profesora.

*** (504) ***

Na zakończenie drugiego po wojnie Zjazdu Balneologicznego w dniu 30 maja 1954 r. w Inowrocławiu reaktywowano Polskie Towarzystwo Balneologiczne. Przyjęto wówczas nazwę Polskie Towarzystwo Balneoklimatyczne, w 1966 r. zmienioną na Polskie Towarzystwo Balneologii, Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej. Pozwoliło to rozszerzyć działalność towarzystwa na zagadnienia dotyczące medycyny fizykalnej, występujące z balneologią i klimatologią lekarską w uzdrowiskach. W 1995 r. zmieniono nazwę na Polskie Towarzystwo Balneologii i Medycyny Fizykalnej.

*** (505) ***

Zaproponowana przez Lorenza Böhlera (1885-1973) metoda funkcjonalnego leczenia złamań kości i stawów polegała na anatomicznym zestawieniu złamanych części i unieruchomieniu w opatrunku gipsowym w taki sposób, że pozwalał na wczesne uruchomienie chorego. Zasady funkcjonalnego leczenia, które w latach 30. XX w. zaczęto stosować także w Polsce w przypadku złamań, u chorych po operacjach kostno-stawowych, w przewlekłych schorzeniach stawów, a także w przypadku porażeń o różnej etiologii, z biegiem lat nazwano rehabilitacją funkcjonalną.

*** (506) ***

Alois Alzheimer (1864-1915) w 1904 r. ukończył rozprawę habilitacyjną na temat histologicznej diagnostyki różnicowej porażenia postępującego. W 1912 r. jako profesor zwyczajny został kierownikiem Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Wrocławskiego i dyrektorem wrocławskiej kliniki psychiatrycznej (Königlich Psychiatrischen und Nervenklinik).

*** (507) ***

W II poł. XIX w. zaczęły powstawać zakłady badawczo-terapeutyczne, m.in. w Rzymie, Londynie, Frankfurcie i innych krajach Europy. W placówkach tych zaczęto organizować kursy gimnastyki leczniczej. Jedno z pierwszych takich szkoleń zorganizowano w 1876 r. w Wiesbaden.

*** (508) ***

W średniowieczu podczas studenckich otrzęsin („depositio beanorum”) zasadniczą częścią uroczystości było „oheblowanie i wygładzenie” nowego studenta, którego uważano za zwykły kawał kloca. Używano do tego wykonanych z drewna dużych rozmiarów narzędzi stolarskich: toporów, pił, siekier itp. Gdy już został należycie wygładzony, przychodziła pora na mycie. Robił to w brudnej wodzie, ku uciesze pozostałej braci studenckiej. Twarz wycierano mu brudną ścierką, a włosy czesano grzebieniem wielkości grabi. Na koniec żak musiał podziękować i wyrazić wdzięczność za otrzęsiny oraz przyrzec, że na nikim nie będzie się mścił. Dopiero wówczas oficjalnie był przyjmowany w poczet studentów.

*** (509) ***

Pracę społeczną prof. Henryka Jordana na rzecz rodzin najbied­niejszych, robotniczych podziwiano i naśladowano zagranicą, zwłaszcza w Niemczech, Austrii, Szwajcarii i Francji. Wzorem Parku Jordanowskiego powstały również ogro­dy dla dzieci i młodzieży w wielu miastach polskich. Po zakończeniu II wojny świa­towej idea Jordana ożyła, a ogródki jordanowskie przekształciły się w place zabaw dla młodszych dzieci.

*** (510) ***

Doktor Eugenia Lewicka (1896-1931) należała do lekarzy, którzy byli pionierami i przyczynili się do rozwoju fizjoterapii i przyrodolecznictwa w Polsce. Kładła duży nacisk na wychowanie fizyczne dorosłych i dzieci. Kąpiele powietrzne i gimnastykę dzieci na wolnym powietrzu prowadziła początkowo w Eupatorii na Krymie, a od 1924 r. pracowała w Druskienikach, gdzie kierowała stworzonym przez siebie Zakładem Kąpieli Słoneczno-Powietrznych i Kuracji Sportowej.

Ryc. Sala gimnastyczna w Druskienikach

*** (511) ***

Francuz Philippe Tissié (1852-1935) był zwolennikiem gimnastyki szwedzkiej opartej na nauce. Do studiów nad gimnastyką szwedzką doprowadził go wypadek, w trakcie którego uszkodził kręgosłup podczas upadku z omnibusa. Aby rzetelnie poznać ten system, w 1898 r. udał się na studia do Królewskiego Centralnego Instytutu Gimnastycznego w Sztokholmie.

*** (512) ***

Wojciech Oczko i Sebastian Petrycy w epoce Odrodzenia stworzyli podstawy do dalszego rozwoju wychowania fizycznego w Polsce, choć dorobek ten był bardzo skromny. Byli oni pierwszymi i przez wiele lat jedynymi polskimi lekarzami, którzy jednoznacznie opowiadali się za stosowaniem gimnastyki, jako w pełni przydatnej metody profilaktycznej i leczniczej.

*** (513) ***

W rehabilitacji nazwisko Guillame Dupuytrena (1777–1835) najczęściej kojarzy się z przykurczem palców powstałym w wyniku przerostu rozcięgna dłoniowego. Interesujące, bo Dupuytren opublikował na ten temat tylko jedną pracę w 1831 r., gdy wykonał pierwszy zabieg przecięcia pasm rozcięgna poprzez szereg małych, poprzecznych nacięć skóry. Wcześniej, zanim zdecydował się na wykonanie zabiegu, próbował stosować leczenie w postaci m.in. kąpieli, wcierania tłustych maści, a także zakładania wyciągu na palce.

*** (514) ***

Za pioniera współczesnej kinezyterapii uchodzi Pehr H. Ling, twórca systemu gimnastyki szwedzkiej. Było to możliwe dzięki lepszemu poznaniu w XIX w. wpływu ćwiczeń na organizm, a także temu, że zalecenia ćwiczeń jako czynnika profilaktycznego lub terapeutycznego, nie opierały się już na doświadczeniu i spekulacji, ale na lepszym poznaniu istoty choroby, a także funkcji ruchu w ich leczeniu.

*** (515) ***

Alois Alzheimer (1864-1915), niemiecki lekarz psychiatra i neuropatolog w dniu 3 listopada 1906 r., przedstawił na posiedzeniu Towarzystwa Neuropsychiatrii Południowo-Zachodnich Niemiec w Tybindze przypadek „specyficznej choroby kory mózgowej” u zmarłej 56-letniej pacjentki Auguste Deter.

*** (516) ***

Obecną nazwę Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (wcześniej Międzynarodowy Komitet Pomocy Rannym) ustalono w 1875 r. po przyjęciu jako znaku rozpoznawczego dla sanitariuszy i szpitali polowych odwrotnych barw flagi Szwajcarii (biały krzyż na czerwonym tle).

*** (517) ***

Obrzęd średniowiecznych studenckich otrzęsin („depositio beanorum”), po wyzbyciu się „nieokrzesania i ciemnoty” przez żaka poprzez rozmaite rytuały, wieńczyła zabawa, podczas której pito alkohol i jedzono na koszt przyszłego studenta. Owe praktyki było doskonałą okazją do wyłudzenia (pod pozorem tradycji) pieniędzy od studentów na dobrą zabawę. W związku z licznymi nadużyciami podczas zwyczaju takich otrzęsin, rektor Akademii Krakowskiej Adam z Bochenia, na początku XVI w. wprowadził ich zakaz. Decyzja ta była podjęta przez władze uczelni jako jedna z pierwszych w Europie.