Artykuł SH (7/2023)

Koncepcja rehabilitacji według

Douglasa C. McMurtie (1888–1944) oraz Howarda A. Ruska (1901-1989) cz. 2.

Okres po drugiej wojnie światowej

Założenia McMurtie’go kontynuował i rozwijał jego rodak Howard A. Rusk (1901-1989), który również wniósł istotny wkład w rozwój współczesnej rehabilitacji, gdyż był nawet nazywany „ojcem medycyny rehabilitacyjnej”. W 1923 r. otrzymał tytuł licencjata w Uniwersytecie w Missouri, a w 1925 r. uzyskał stopień naukowy doktora w Uniwersytecie Medycznym w Pensylwanii. W latach 1926-1942 praktykował jako lekarz chorób wewnętrznych w St. Luke’s Hospital w St. Louis, a jako wykładowca akademicki w Uniwersytecie w Waszyngtonie. Jego zainteresowanie w zakresie pomocy inwalidom zaczęło się, gdy wstąpił do bractwa „Phi Delta Theta”, a jednym z pracowników bractwa był człowiek po amputacji, który „zniszczył kule, próbując wykonać swoją pracę”. Rusk i jego koledzy z bractwa zebrali pieniądze, by kupić mu protezę. Rusk wspominał po latach: „Wciąż widzę jego twarz, gdy mu ją przedstawiamy. Ta noga znaczy dla niego wszystko, ale to także wiele dla mnie znaczyło, ponieważ czułem, jak ważne dla osoby kalekiej jest to, co reszta z nas brała za pewnik – zdolność chodzenia”.

Rusk swoje idee dotyczące rehabilitacji rozwinął po zakończeniu drugiej wojny światowej, w wyniku której wzrosła liczba inwalidów wojennych, choć już w trakcie działań wojennych podejmował pierwsze próby zastosowania rehabilitacji. H. Rusk od 1942 r. służył w stopniu majora w Siłach Powietrznych USA. Został mianowany szefem służb medycznych w koszarach Jeffersona w St. Louis, gdzie zauważył, że ranni i niepełnosprawni żołnierze są „po prostu rozmemłani, nie mają nic do roboty, znudzeni rozproszeniem, bezradni, beznadziejni, czekając na jakąś infekcję lub chorobę, aby je zabrać”. Jeden z chorych poskarżył się Rusk’owi, że personel usunął z sufitu nad łóżkiem pajęczynę, a spoglądanie na wirowanie pająków i jego sieć była, jak powiedział, jego jedyną formą rozrywki. Rusk zdał sobie sprawę, że ludzie, którzy siedzieli znudzeni i marnują czas podczas rekonwalescencji, potrzebowali celowych zajęć i zaczął oferować serię zajęć. W 1943 r. rozpoczął pracę w podkomitecie resocjalizacyjnym ds. medycyny fizycznej działającym przy Komitecie Barucha. Te doświadczenia sprawiły, że zaczął opracowywać program rehabilitacji, który miał pomóc rannym i kalekim żołnierzom wrócić do służby wojskowej, a ostatecznie do życia cywilnego. Program dotyczył przekwalifikowania, odnawiania i przystosowania psychologicznego, który jeszcze w czasach wojny wszedł w powszechne użycie. Jego celem było ograniczenie czasu rekonwalescencji chorych i przygotowanie wielu z nich do skutecznego powrotu do służby wojskowej. Program kładł nacisk na fizjoterapię, zdrowie psychiczne i szkolenie zawodowe (kursy z różnych dziedzin, takich jak rachunkowość, dziennikarstwo, prawo, nawigacja, mechanika radiowa, biznes, języki obce i pisanie). Jego program został szybko przyjęty przez wszystkie jednostki wojskowe, a personel szpitala dla rekonwalescentów został powiększony o fizjoterapeutów, wychowawców, trenerów sportowych, terapeutów zajęciowych, pracowników socjalnych, doradców osobistych oraz doradców ds. poradnictwa zawodowego. Pracowali oni jako zespół, aby leczyć potrzeby „całego człowieka”, a rehabilitacja rozpoczynała się w momencie, gdy ostra choroba lub operacja została zakończona.

Rusk po wojnie zaczął wprowadzać swoje metody kompleksowej rehabilitacji także wśród cywilów, pomagał osobom z niepełnosprawnościami, zarówno poprzez działania organizacyjne, jak i publicystyczne. W latach 1946-1969 redagował cotygodniową kolumnę na łamach „The New York Times”, pod nagłówkiem „Rehabilitacja”, w której przedstawiał swoje pomysły na temat rehabilitacji i inne medyczne tematy, zwiększając tym samym świadomość społeczną i przybliżając zagadnienia medycyny rehabilitacyjnej. Właścicielem i wydawcą „The New York Times” w latach 1935-1961 był Arthur Hays Sulzberger (1891-1968), który cierpiał na ciężki artretyzm i sympatyzował z trudną sytuacją osób z niepełnosprawnościami. To on zaprosił Ruska do współpracy.

W 1946 r. Rusk został mianowany profesorem i dziekanem nowo utworzonego Wydziału Medycyny Fizycznej i Rehabilitacji w Uniwersytecie Nowojorskim, którym kierował do 1980 r. To właśnie tam opracował pierwszy na świecie kompleksowy program szkoleń medycznych dla lekarzy i rehabilitantów, a w latach 1946-1947 wprowadził nową specjalizację lekarską z zakresu „medycyny fizykalnej i rehabilitacji”. W 1951 r. dzięki wsparciu finansowemu bogatych i wpływowych osób (m.in. finansisty B. Barucha), założył przy Uniwersytecie Nowojorskim Instytut Medycyny Fizycznej i Rehabilitacji, którego był dyrektorem do 1978 r. Dzięki temu, że udało mu się przekonać władze uniwersytetu, by zwolnić kilka oddziałów w szpitalach Bellevue i Goldwater na potrzeby rehabilitacji cywilów, wkrótce zaczęły tam przybywać osoby po udarze mózgu, po amputacji, sparaliżowane po zarażeniu polio lub cierpiące na wskutek wypadku. Przebywały także osoby urodzone z wadami wrodzonymi, które po uzyskaniu sprawności i samodzielności fizycznej, wysyłane były do szkoły lub pracy zarobkowej i kontynuowały rehabilitację w warunkach ambulatoryjnych.

Od 1955 r. Rusk pełnił również funkcję prezesa Światowego Funduszu Rehabilitacji (World Rehabilitation Fund). Poprzez Fundusz Instytut przygotował programy dla profesjonalistów w 110 krajach i przeszkolił ponad 2000 lekarzy i innych specjalistów w zakresie zaawansowanych technik rehabilitacyjnych. Ponadto, w wyniku wysiłków Funduszu, ponad cztery miliony ludzi zostało wyposażonych w sztuczne kończyny i aparaty ortodontyczne. Jako ekspert w swojej dziedzinie pracował w wielu rządowych komisjach, był konsultantem dla dziewięciu prezydentów Stanów Zjednoczonych, poróżował po całym świecie w imieniu Administracji Weteranów ONZ i innych organizacji międzynarodowych.

Rusk zaprojektował zatem nowy, multidyscyplinarny program przekwalifikowania, który wykorzystywał trening psychologiczny, fizyczny i zawodowy, aby stopniowo zwiększać funkcjonalny stan odzyskiwania lotników. Opracował wiele technik rehabilitacyjnych, które stały się częścią standardowej praktyki medycznej na całym świecie. Uważany jest za twórcę czegoś, co zaczęto nazywać medycyną rehabilitacyjną. Jego pomysły i idee zmieniły odpowiedź na problem niepełnosprawności w aspekcie zdrowia publicznego i dobrobytu oraz umożliwiły rehabilitację milionom ludzi, a podejście które reprezentował było wyjątkowe i innowacyjne, ponieważ podkreślało znaczenie odnowy emocjonalnej i społecznej oraz rehabilitacji fizycznej. Poprzez swoją pracę zawodową, naukową, dydaktyczną i organizacyjną uczynił bardzo dużo, aby zyskać powszechną akceptację poglądu, że leczenie osoby z niepełnosprawnością powinno dotyczyć „całej” osoby, a nie tylko jej specyficznych dolegliwości, a także że osoba taka, po okresie rehabilitacji powinna być przygotowana do odgrywania roli w swojej społeczności. Hołdując zasadzie „Wierzyć w rehabilitację to wierzyć w ludzkość” Rusk, poprzez podejście do rehabilitacji i działania nad zmianą postaw w środowisku medycznym w kierunku pracy z niepełnosprawnymi fizycznie, pomógł tysiącom osób osiągnąć lepszą jakość życia. W rezultacie osoby po amputacji, udarze, paraplegicy i inne dotknięte fizycznymi wyzwaniami, znalazły nadzieję na rehabilitację, a Rusk zyskał wdzięczny przydomek „dr Ponowne Życie”. Nowojorski Instytut został w następnych latach przemianowany na Instytut Medycyny Rehabilitacyjnej, a w 1984 r. Uniwersytet Nowojorski uhonorował Ruska i zmienił jego nazwę na Rusk Institute of Rehabilitation Medicine.

Wspomniane działania i praca D.C. McMurtie’go, kontynuowana następnie przez H. Ruska, otworzyły nowy rozdział w rozwoju kompleksowej rehabilitacji. Po drugiej wojnie światowej rehabilitacja stała się w wielu krajach odrębną dyscypliną medycyny. Ponadto zaczęła być nie tylko ważnym procesem leczniczym, ale również społecznym, poprzez przywracanie osobom chorym i z niepełnosprawnościami poczucia własnej wartości i niezależności od innych. Takie pojmowanie tego procesu stało się w następnych latach impulsem do rozwoju naturalnych i fizycznych metod terapii, dzięki czemu, współczesna rehabilitacja jako nauka, posiadająca swoją teorię i metodykę badań, realizowana jest poprzez liczne usługi.

Beata Skolik, Mariusz Migała