Artykuł SH (4/2023)

Rozwój koncepcji rehabilitacji przed pierwszą wojną światową cz. 1.

Problem rehabilitacji ludzi dotkniętych chorobą lub niepełnosprawnością sięga początków życia człowieka na ziemi. Od starożytności, przez kolejne epoki, żyły osoby dotknięte przez los, ludzie będący obciążeniem dla społeczeństwa. Nie zawsze byli oni jednakowo traktowani przez pozostałych. Osoby znaczące, jak np. wodzowie plemion, przywódcy, byli otaczani opieką, usprawniano ich, pozostałych jednak dyskryminowano. Rehabilitacja, zarówno w świecie, jak i w Polsce, przeszła długą drogę kształtując w różnym stopniu i z różnych punktów widzenia swoje cele. W wyniku przemian społecznych oraz rozwoju nauk biologicznych, humanistycznych i technicznych, z czasem rozszerzyła swój zasięg, aż do momentu, gdy stała się zjawiskiem globalnym i kompleksowym.

Ideę rehabilitacji jak i pojęcie kompleksowej rehabilitacji po raz pierwszy wprowadzono w XX w. Za sprawą postępu jaki dokonał się w medycynie (szczególnie w chirurgii i ortopedii), nastąpiła zmiana w poglądach na kalectwo i inwalidztwo. Należy w tym miejscu podkreślić, że choć obecnie używa się określenia osoba z niepełnosprawnością, względnie osoba niepełnosprawna, w pracy, z uwagi na fakt, że dotyczy okresu wcześniejszego, w kontekście historycznym stosowano także dawne nazewnictwo. Kalectwo oznaczało defekt fizyczny wskutek dziedziczenia, wrodzony lub nabyty w trakcie chorób lub urazów. Inwalidztwo w znaczeniu biologicznym to stan organizmu charakteryzujący się całkowitym zniesieniem lub znacznym ograniczeniem niektórych funkcji i sprawności organizmu, powstały wskutek uszkodzenia struktury narządu lub jego funkcji. W znaczeniu społecznym to całokształt skutków spowodowanych uszkodzeniem funkcji i sprawności organizmu, które organizacja czynności życia codziennego, w pracy zawodowej, życiu społecznym.

Zanim zaczęła rozwijać się rehabilitacja, wcześniej zajmowano się przede wszystkim wychowaniem i opieką nad osobami z niepełnosprawnością. Rozwój technik operacyjnych stworzył nowe możliwości leczenia takich osób, bowiem coraz częściej okazywało się, że wiele rodzajów niepełnosprawności można zlikwidować. Nabyte inwalidztwo stawało się szczególnie powszechnym zjawiskiem w czasie i zaraz po konfliktach zbrojnych. Masowość tego problemu sprawiła, że w XIX i na początku XX w. instytucje państwowe rozpoczęły wdrażanie programów przywracających weteranów oraz inwalidów wojennych do życia społecznego. Powstawały specjalne szkoły, organizacje, prowadzono badania i wdrażano innowacyjne na ówczesne czasy techniki protetyczne i rehabilitacyjne, co zdecydowanie usprawniało socjalizację.

Pierwsze ośrodki leczące osoby z niepełnosprawnościami powstały w krajach europejskich, m.in. w Szwecji i Niemczech. W Sztokholmie, znany prof. ortopedii Patrik Haglund (1870–1948), autor Podręcznika masażu i gimnastyki leczniczej założył prywatną Szkołę dla Kalek. Od 1905 r. w Berlinie funkcjonował wzorcowy szpital ortopedyczny dla dzieci i młodzieży. Był to Zakład Leczniczo-Wychowawczy dla Kalek Oskar-Helene-Heim, założony przez prof. Konrada Biesalskiego (1868–1930), urodzonego w Ostródzie niemieckiego ortopedy i działacza społecznego, autora licznych prac naukowych, wydawcy czasopism dla inwalidów i lekarzy ortopedów: „Zeitschrift für Krüppelfürsorge” oraz „Zeitschrift für orthopädische Chirurgie”. W jego zakładzie, w latach 1909-1911 praktykował Ireneusz Wierzejewski (1881-1930), twórca ortopedii polskiej w okresie międzywojennym. Założony przez niego zakład stał się inspiracją do zakładania następnych, gdyż w 1909 r. było takich zakładów w Niemczech 12, a w 1928 r. już 78. Ich celem było kompleksowe leczenie osób z niepełnosprawnościami i przygotowanie do samodzielnego życia.

Plan aktywizacji poszkodowanych wg Biesalskiego składał się z czterech etapów: leczenia medycznego, protetyki oraz/lub rehabilitacji mającej na celu przystosowanie do codziennego funkcjonowania, doradztwa i szkolenia zawodowego/przygotowanie do służby, aktywizacji zawodowej/wcielenie do służby. Dwa pierwsze etapy były organizowane i finansowane przez armię niemiecką, natomiast dwa pozostałe leżały w gestii wolontariuszy i organizacji pozarządowych. Biesalski doprowadził do sytuacji, że już na etapie rehabilitacji szpitalnej trwającej w armii niemieckiej od dwóch do sześciu miesięcy, prowadził zajęcia aktywizacji zawodowej lub jak nazywano później, terapii zajęciowej. Przynosiło to efekty w postaci krótszej hospitalizacji, po której chory, po odzyskaniu zdolności zawodowej, był aktywizowany, ponadto ograniczało problem nie aktywnych inwalidów wojennych oraz w wymiarze ekonomicznym przywracało zasoby ludzkie mające wpływ na gospodarkę państwa toczącego wojnę. Zaznaczyć należy, że brak pomocy państwa niemieckiego po etapie hospitalizacji i po zaopatrzeniu kalekich żołnierzy w protezy sprawiał, że system szkoleń i aktywizacji zawodowej tychże ludzi był pozbawiony systematyzacji i różnił się w różnych częściach kraju. Niemniej Biesalski sformułował pięć zasad, którymi powinny kierować się organizacje niosące pomoc żołnierzom. Była to: ciężka praca na rzecz inwalidów wojennych, zamiast jałmużny; inwalidzi wojenni mieli jak najszybciej wracać do swoich domów i zajęć codziennych oraz tak daleko jak to możliwe, do swojej poprzedniej pracy; inwalidzi wojenni mieli być przywracani do społeczeństwa w taki sposób, aby nie oczekiwali specjalnego traktowania i nie byli specjalnie traktowani przez innych (zupełnie tak, jakby nic się nie stało); nie dopuszczał określenia „bycie inwalidą” i nakazywał przestrzegania żelaznej zasady, by przezwyciężyć swoje upośledzenie; sprawa aktywizacji inwalidów miała być szeroko poruszana społecznie, a szczególnie wśród samych inwalidów.

Podobne ośrodki zaczęto otwierać również w Stanach Zjednoczonych, w których rozpoczęto pionierskie prace teoretyczne z dziedziny leczenia ruchem. Ich efektem były m.in. publikacje Roberta McKenzie (1867–1938), dyrektora Instytutu Wychowania Fizycznego na Uniwersytecie Pensylwania m.in. pt. Ćwiczenia w wychowaniu i medycynie (1909) oraz pt. Leczenie żołnierzy rekonwalescentów przy pomocy ćwiczeń fizycznych (1916). Istotny wkład w rozwój gimnastyki leczniczej wniosła również praca angielskiego lekarza Howarda E. Deana pt. Leczenie gimnastyką chorób stawów i mięśni, wydana w Londynie w 1918 r.

Beata Skolik, Mariusz Migała (c.d.n.)

Ryc. Profesor Konrad Biesalski (1868–1930).

Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Konrad_Biesalski#/media/Plik:Konrad_Biesalski.jpg