Profesor Janusz Zeyland (1897-1944) – pionier walki z gruźlicą

5 sierpnia 1944 r. podczas masakry w Szpitalu Wolskim w Warszawie został zamordowany Janusz Zeyland (ur. 1897 r.), jeden z najwybitniejszych polskich ftyzjatrów okresu międzywojennego, pionier szczepień BCG (od Bacillus Calmette-Guérin) w Polsce. W swoich badaniach udowodnił, że do martwicy dochodzi, gdy znaczne liczby prątków BCG nagromadzone są na ograniczonej przestrzeni tkankowej. Przysłużył się upowszechnieniu szczepień BCG nie tylko w Polsce, ale i na świecie. Był autorem ponad 60 prac naukowych.

Medycynę studiował w Berlinie, Warszawie i Poznaniu, gdzie w 1924 r. został lekarzem i uzyskał doktorat. „Był to mój najserdeczniejszy przyjaciel i przez długie lata łączyły nas wspólne przeżycia” – pisał o nim Wiktor Dega, twórca poznańskiej szkoły ortopedii i pionier rehabilitacji. Od końca 1924 r. do końca grudnia 1926 r. był najpierw starszym asystentem, a następnie adiunktem Zakładu Anatomii Patologicznej, a następnie od 1927 do 1940 r. w Klinice Pediatrii Uniwersytetu Poznańskiego. W kwietniu 1929 r. uzyskał stopień doktora habilitowanego, a w kwietniu 1939 r. nominację na profesora tytularnego. W 1925 i 1928 r. prowadził badania naukowe w Paryżu, gdzie badał skuteczność i nieszkodliwość szczepionki BCG. Kilka tygodni spędził wraz z żoną Eugenią Piasecką-Zeyland (córka prof. Eugeniusza Piaseckiego) w pracowni prof. Jana Danysza i prof. Alberta Calmette w Instytucie Pasteura, poznając francuskie metody pracy mikrobiologicznej. Pod koniec pobytu Zeylanowie otrzymali w darze od Calmette’a niechorobotwórczy szczep prątków gruźlicy, znany jako Bacille Calmette-Guérin (BCG) i używany do produkcji szczepionki. Otrzymany w Paryżu szczep bakterii pozwolił Zeylandom na badanie szczepionki BCG i zorganizowanie w 1928 r. w Poznaniu pierwszego w Polsce punktu szczepień przeciwgruźliczych. W 1930 r. Zeylandowie otrzymali od Akademii Narodowej Medycyny w Paryżu Nagrodę im. Pannetiera za udowodnienie bezpieczeństwa i skuteczności szczepień przeciwgruźliczych, co pozwoliło na ich szerokie stosowanie. Od 1940 r. prof. Zeyland pracował w Warszawie, gdzie w kwietniu 1941 r. zorganizował Centralne Laboratorium Gruźlicy, a w grudniu otworzył pierwszy w Polsce oddział leczenia dziecięcej gruźlicy płuc, prowadzony na poziomie kliniki. W tym samym czasie prowadził kurs bakteriologii na Tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich. Gdy wybuchło Powstanie Warszawskie Profesor pozostał w Szpitalu Wolskim, by służyć za tłumacza. „Kiedy horda niemiecka weszła 5 sierpnia do szpitala, w pokoju dyrektora był także dyrektor, kapelan i Janusz Zeyland. Bez słowa ich rozstrzelali. Potem zjawił się jakiś tam wyższy szarżą Niemiec i stwierdził: Zeyland? Ach, ten nie miał być zastrzelony!” – opisała to wydarzenie po latach Maria Deżyna (Dega), żona prof. W. Degi, w książce Dni dobre i złe. 1906-1996 (Warszawa 1970, s. 180). W dniu 12 grudnia 1947 r. prof. J. Zeyland został odznaczony pośmiertnie Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi położone w walce z gruźlicą.