Tomaszewska Janina (z d. Sikorska)

Żyła w latach 1911-1998. Urodziła się 9 września 1911 r. we Lwowie. Była córką Amalii z d. Straka oraz Waleriana Sikorskiego, znanego nauczyciela, metodyka i teoretyka wychowania fizycznego, wykładowcy metodyki w Studium WF Uniwersytetu Poznańskiego, w latach 1926–1929 naczelnego wizytatora wychowania fizycznego w Ministerstwie Wierzeń Religijnych i Oświecenia Publicznego. Mama pochodziła z Pilzna i studiowała fortepian w konserwatorium w Wiedniu.

Naukę w szkole podstawowej rozpoczęła we Lwowie, a ukończyła w Poznaniu, gdzie rodzina przeniosła się w 1921 r. W 1930 r. rozpoczęła studia w Studium WF UP, a w 1931 r. studia na Wydziale Lekarskim tego samego uniwersytetu. Będąc studentką była m.in. opiekunką na koloniach letnich w Zakopanem, Murzasichlu i Kiekrzu, instruktorką gimnastyki, wioślarstwa i gier sportowych dla młodzieży w Charzykowie oraz na wyższych Kursach Nauczycielskich w Puławach i Wolsztynie. Uczyła gimnastyki w Polskiej Wsi koło Pobiedzisk oraz w szkole dla przedszkolanek, a także prowadziła gimnastykę wyrównawczą w prywatnej szkole podstawowej Rozmusku. W latach 1932-1938 (jeszcze jako studentka) pracowała jako laborantka w Poradni Sportowo- Lekarskiej w Poznaniu.

Tytuł magistra wychowania fizycznego uzyskała w 1935 r. na podstawie pracy pt. “Zabawy i gry Wysp Brytyjskich i Polski” napisanej pod kierunkiem prof. Eugeniusza Piaseckiego. Dyplom lekarza medycyny otrzymała w czerwcu 1939 r. Z dniem 1 stycznia 1939 r. została zatrudniona w Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie.

Po wybuchu wojny została zmobilizowana i jako lekarz pracowała najpierw w punkcie opatrunkowym PCK w AWF na Bielanach, a następnie do 2 października 1939 r. wraz z dr Kostecką, dr Czarnocką-Karpińską oraz średnim personelem medycznym w punkcie PCK w Warszawie przy ul. Chopina. W październiku 1939 r. po powrocie do Poznania została wysiedlona wraz z rodziną najpierw do obozu przy ul. Głównej w Poznaniu (na terenie obozu prowadziła zajęcia gimnastyki leczniczej z chorymi dziećmi oraz organizowała gry i zabawy), a następnie do Ożarowa koło Opatowa w woj. kieleckim, gdzie pracowała do końca wojny jako lekarz. Wraz z dr. Michałem Tomaszewskim (późniejszym mężem) zorganizowała tam dożywianie dla okolicznych mieszkańców, uruchamiając kuchnię wydającą od 50 do 70 obiadów dziennie, która funkcjonowała przez cały okres wojny. W okresie od 1 lutego 1940 do 25 lutego 1941 r. odbyła staż lekarski w szpitalu Ubezpieczalni Społecznej w Ostrowcu na oddziale chirurgicznym, ginekologicznym i wewnętrznym.

Po powrocie do Poznania w październiku 1945 r. podjęła pracę jako starszy asystent w Studium WF przy Wydziale Lekarskim UP oraz jako wolontariusz, a później asystent (15.10.1946-1.04.1949) w Klinice Chorób Dziecięcych prowadzonej przez prof. K. Jonschera, gdzie uzyskała specjalizację I stopnia (1951 r.) i II stopnia (1953 r.) w zakresie pediatrii. Pracowała wówczas m.in. w Centrum Poradni Przeciwgruźliczej Szczepień Ochronnych BCG.

W dniu 1 grudnia 1948 r. rozpoczęła pracę w Klinice Ortopedycznej AM w Poznaniu organizując od podstaw i prowadząc Oddział Leczniczego Usprawniania (drugi w świecie po powstałym w Nowym Jorku w 1947 r.), równocześnie na skalę krajową realizowała szkolenia podyplomowe personelu medycznego i paramedycznego: magistrów wf, pielęgniarek, masażystów i terapeutów zajęciowych, przygotowując ich do pracy w rehabilitacji. Wcześniej nawiązała kontakt z Departamentem Spraw Społecznych ONZ.

W dniu 21 grudnia 1950 r. na podstawie rozprawy doktorskiej pt. „Pływalnia kryta jako czynnik leczniczego usprawniania” otrzymała stopień doktora nauk medycznych. W dniu 4 marca 1953 r. otrzymała z rąk Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej nominację na pierwszego w Polsce specjalistę rehabilitacji. W dniu 15 kwietnia 1964 r. Uchwałą Rady Wydziału Lekarskiego AM w Poznaniu otrzymała stopień naukowy doktora habilitowanego, na podstawie badania patokinetyki mięśni po amputacji uda.

Wieloletnia i jedna z najbliższych współpracownic prof. Wiktora Degi. W latach 1945-1948 była st. asystentem Studium WF w Poznaniu, w latach 1948-1961 adiunktem Kliniki Ortopedycznej w Poznaniu. Nadzorowała pacjentów poddawanych rehabilitacji w Klinice Ortopedycznej. W latach 1961-1968 pełniła funkcję p.o. kierownika Katedry Medycyny Rehabilitacyjnej, w latach 1968-1978 kierownika Kliniki Rehabilitacji Instytutu Ortopedii i Rehabilitacji w Poznaniu. W latach 1959-1984 była kierownikiem Ośrodka Szkoleniowego w zakresie rehabilitacji w Poznaniu działającego przy Departamencie Matki i Dziecka MZ (następnie Instytucie Matki i Dziecka w Warszawie, Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego). W Ośrodku prowadzono szkolenia podyplomowe specjalistyczne dla lekarzy, magistrów wychowania fizycznego i psychologów z terenu całego kraju.

W 1951 i 1968 r. brała czynny udział w zwalczaniu epidemii choroby Heinego-Medina. Doświadczenia w prowadzeniu pacjentów dotkniętych tą chorobą zbierała m.in. w Czechosłowacji (12.02-23.03.1954). Z polecenia MZ organizowała zakłady rehabilitacyjne dla ofiar epidemii w Polsce. Sprawowała bezpośrednią opiekę nad chorymi na polio. Konsultowała także ośrodki, które potrzebowały pomocy opartej na wiedzy i doświadczeniu.

W latach 1952-1954 była konsultantem sanatoriów rehabilitacyjnych dla chorych na polio w Połczynie i Borkowie, w latach 1952-1966 Sanatorium Rehabilitacyjno-Ortopedycznego  w Śremie, gdzie zorganizowała leczenie i usprawnianie chorych gośćcowych. W 1955 r. organizowała Ośrodek Naukowo-Leczniczy Kliniki Ortopedycznej UP w Cieplicach Śląskich. W 1956 r. zorganizowała tam pierwszy kurs narciarski dla amputowanych.

Odbyła staże naukowe w Klinice Pediatrycznej UP (1946-1949), w USA i Kanadzie (stypendium ONZ 1957-1958), Danii, Finlandii i Wielkiej Brytanii (stypendium WHO 1960 r.)

Była pionierem szeroko zastosowania w lecznictwie pływania (porażenie mózgowe, gimnastyka korekcyjna). Walczyła również o włączenie ludzi poszkodowanych w życie społeczne m.in. poprzez usuwanie barier architektonicznych utrudniających poruszanie się na wózkach inwalidzkich tj. wykonywanie podjazdów w miejscach publicznych, łagodne zjazdy i podjazdy przy krawężnikach ulicznych oraz organizowanie miejsc pracy dla inwalidów. Autorka metodyki rehabilitacji dla pacjentów z dysfunkcjami narządów ruchu, zasad organizacyjnych oddziałów usprawniania leczniczego w Polsce. Organizatorka pierwszych kolonii dla dzieci z dysfunkcjami narządu ruchu, kursów narciarskich dla osób po amputacjach kończyn dolnych, obozów letnich dla niepełnosprawnych. Opracowała nową klasyfikację i terminologię wad wrodzonych. Wniosła szczególny wkład w zakresie szkolenia pierwszych specjalistów rehabilitacji, zarówno lekarzy jak i magistrów wf. Jej praca i dokonania wzbudziły zainteresowanie amerykańskiego profesora rehabilitacji Howarda Ruska, co w konsekwencji doprowadziło do nawiązania naukowej polsko-amerykańskiej współpracy. Jej efektem były m.in. wydane prace zespołowe w języku angielskim pt. Rehebilitation of Reumatics (select problems) (1970) i Rehabilitation of unilateral-Elbow Amputees (1976).

Zainteresowania naukowe ukierunkowała w stronę zagadnień metodyki rehabilitacji dzieci z bocznym skrzywieniem kręgosłupa, usprawnianie chorych po złamaniu kręgosłupa z uszkodzeniem rdzenia kręgowego, zasady rehabilitacji chorych po amputacjach kończyn oraz zagadnienia leczniczego usprawniania w schorzeniach reumatoidalnych.

Autorka i współautorka ponad 110 publikacji naukowych w czasopismach krajowych i zagranicznych. Do najważniejszych prac należy m.in. praca pt. Badania patokinetyki mięśni po amputacji uda, „Roczniki Naukowe WSWF w Poznaniu” 1964, z.8., s.3-55; Influence of rehabilitation treatment on rheumatic muscles, „Europa Medicophysica” 1968, vol. 4 (3), s.155-161 (Koczocik Przedpelska J., Gruszczyński W., Toboła S.); Parapodium dla dorosłych paraplegików, „Przeg. Techn. Ortop. i Reh.” 1976, z.1, s.5-14; Problemy protezowania w przebiegu rehabilitacji osób z wrodzonymi ubytkami kończyn górnych, „Przeg. Techn. Ortop. i Reh.” 1979, z.2, s.75-88 (K. Jankowiak). Autorka i współautorka pozycji zwartych, m.in. pt. Ocena funkcjonalna amputowanego z protezą. Protezowanie typu czynnego po amputacjach w obrębie kończyn górnych, Warszawa – Poznań 1975 (K. Jankowiak, L. Liszkowska, A. Ogórkiewicz); Rola lekarza praktyka w rehabilitacji osób z naruszoną sprawnością narządu ruchu, Warszawa 1976; New classification and terminologie for congenital limb deficiencies, Warszawa – Poznań 1979; pracy pod red. Rehabilitation of Unilateral Above-Elbow Amputees, Selected Problems, Warszawa 1976. Autorka rozdziałów w pracy pt. Ortopedia i rehabilitacja pod red. W. Degi, wyd. II, Warszawa 1968: Usprawnianie chorych ortopedycznych, s.128-160; Usprawnianie chorych po amputacjach, s.805-828, Usprawnianie chorych z związku z ich zaopatrzeniem ortopedycznym, s.882-892, w pracy pt. Rehabilitacja inwalidów w PRL pod red. A. Hulka, Warszawa 1973: Dorobek naukowy, metodyczny i organizacyjny w rehabilitacji leczniczej osób z dysfunkcją narządu ruchu, s.138-142; Bariery architektoniczne w rehabilitacji paraplegików, s.150-154, współautorka rozdziału Usprawnianie chorych z dysfunkcjami narządu ruchu, [w:] Ibidem, wyd. III, Warszawa 1983, s.129-161 (współautorzy: K. Milanowska, Z. Nadolski, M. Stachowska).

Obok prac naukowych jest autorką 10 filmów z zakresu rehabilitacji, z czego dwa zostały nagrodzone. W 1959 r. w katalogu Światowej Biblioteki Filmów Naukowych o tematyce rehabilitacyjnej znajdującej się w Nowym Jorku na prośbę Światowego Towarzystwa Opieki nad Kalekami (International Society for the Welfare Cripples) zostały umieszczone kopie dwóch filmów z dopiskiem-Poland.

Zaangażowana w działalność społeczną. Była m.in. przewodniczącą Komitetu Organizacyjnego I Krajowego Zjazdu Absolwentów Wyższych Uczelni Wychowania Fizycznego Pracujących w Rehabilitacji (Poznań 1962), podczas którego powołano pierwsze legalnie działające stowarzyszenie fizjoterapeutów polskich. Członek Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Walki z Kalectwem, Polskiego Towarzystwa Ortopedycznego i Traumatologicznego, członek komitetu redakcyjnego “Chirurgii Narządów Ruchu i Ortopedii Polskiej” (1968-1980).

Odznaczona m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1979), Złotym Krzyżem Zasługi (1959), Odznaką “Za wzorową pracę w służbie zdrowia” (1958),Medalem im. Eugeniusza Piaseckiego (1973), Medalem im. Karola Marcinkowskiego AM w Poznaniu (1975), Złotą Odznaką TWK (1971), Odznaką Honorową “Za zasługi dla rozwoju województwa poznańskiego” (1974), Odznaką Honorową miasta Poznania (1978). Honorowy Członek Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji (1994).

W dniu 30 września 1978 r. przeszła na emeryturę. Zmarła w Poznaniu 26 października 1998 r.

Sławomir Jandziś, Mariusz Migała

Opracowano na podstawie: Cywińska-Wasilewska G., Kiljański M., Krasuski M., Przeździak B., Woźniewski M.: Sylwetki pionierów i zasłużonych osób dla rozwoju rehabilitacji w Polsce, [w:] Rehabilitacja Polska 1945-2009 pod red. J. E. Kiwerskiego, A. Kwolka, Z. Śliwińskiego i M. Woźniewskiego, Wrocław 2009, s.110-111; Becela L., Borejsza M., Mackiewicz L. i wsp. (red.), Kto jest kim w polskiej medycynie. Informator biograficzny, Wyd. Interpress, Warszawa 1987, s.676. Informacje uzyskane od rodziny (córki Elżbiety Krzewińskiej); Artykuły w czasopismach i publikacjach naukowych.