Majewski Stanisław J.

Urodził się 14 marca 1832 r. w Warszawie. Działacz wychowania fizycznego, jeden z pierwszych fizjoterapeutów w Polsce, prekursor zorganizowanych ćwiczeń leczniczych. Był synem, a następnie najbliższym współpracownikiem Teodora H. Matthesa (1801–1866), który miał duży wpływ na rozwój gimnastyki leczniczej w Warszawie. Matthes, absolwent Uniwersytetu Berlińskiego, z pochodzenia Niemiec, przybył do stolicy na zaproszenie hr. Henryka Łubieńskiego. To właśnie w jego pałacu przy ul. Królewskiej Matthes założył w 1831 r. pierwszą w Warszawie szkołę gimnastyczną, przekształconą następnie w Zakład Gimnastyczny oraz szkołę pływania na Wiśle. Zakład Matthesa początkowo obsługiwał arystokrację warszawską, jednak stosowane w nim ćwiczenia gimnastyczne i pływanie spowodowały, że z biegiem lat stał się atrakcyjny również dla młodzieży z szerszych kręgów społecznych, spośród zamożnego mieszczaństwa i inteligencji Warszawy. Matthes w swym zakładzie prowadził również gimnastykę leczniczą, co może wskazywać, że odbył w tym kierunku odpowiednie studia jeszcze przed przybyciem do Warszawy

Należy jednak pamiętać, że pojęciem gimnastyki leczniczej obejmowano wówczas szeroki zakres ćwiczeń, w tym również gimnastykę ogólnowychowawczą. Na przełomie 1871/1872 r. wyszło rozporządzenie wprowadzające nieobowiązkowo gimnastykę do zakładów naukowych, rządowych i prywatnych. Przyczyniło się to do rozpowszechnienia gimnastyki, i powstania nowych zakładów. Niestety jeszcze w 1882 r. pisano na łamach „Przewodnika Gimnastycznego <Sokół>”, że: „gimnastyka nie jest u nas tak rozwinięta, jakbyśmy widzieć ją dziś pragnęli i należałoby. O ! ileż jeszcze czasu upłynie nim ona o ogółu uzyska prawdziwe poważanie. […] Dlaczego lekarze u nas dotąd jeszcze tak mało gimnastykę popierają, gdy ta tak korzystnie na zdrowie każdego wpływa a niektóre wady ustroju leczy nawet i radykalnie usuwa”.

Stanisław Majewski, wyróżniając się zręcznością w ćwiczeniach gimnastycznych, początkowo pomagał T. Matthesowi w prowadzeniu Zakładu, a następnie po jego śmierci w 1866 r. przejął go i prowadził przez ponad 40 lat, do roku 1907. Początkowo Zakład Gimnastyczno-Leczniczy. Szkoła Pływania i Fechtunku Stanisława Majewskiego mieścił się na Sewerynowie, gdzie Matthes przeniósł go w 1845 r., a w 1871 r. został przeniesiony na ul. Nowy Świat 5. W Zakładzie znajdowały się dwie sale gimnastyczne, z których pierwsza służyła do gimnastyki higienicznej i pedagogicznej, a druga do gimnastyki leczniczej, bowiem rozbudzając zamiłowanie do uprawiania ćwiczeń fizycznych, S. Majewski w swoim Zakładzie prowadził nie tylko gimnastykę szkolną, nauczał szermierki, a w sezonie letnim prowadził szkołę pływania na Wiśle, ale również prowadził gimnastykę leczniczą. Z wpisu do Księgi Adresowej m. Warszawy wynika, że działalność Zakładu została zatwierdzona przez Departament Medycyny i leczono w nim chorych z „zastojem trzewików brzusznych, porażeniami, rozstrojem nerwowym, hipochondrią, pląsawicą, skrzywieniem kręgosłupa itp. cierpieniami i ułomnościami, przy których nowoczesna medycyna i chirurgia posiłkuje się gimnastyką leczniczą”.

W ciągu roku z usług jego Zakładu korzystało średnio około 200 osób, w tym 120 mężczyzn, 20 kobiet i około 50-60 dzieci. Stałych pacjentów było około 30, niektórzy z nich korzystali z usług przez kilkanaście lat.

Początkowo S. Majewski, podobnie jak wcześniej T. Matthes, prowadził gimnastykę według niemieckiego systemu Jahna-Spiessa, która wykorzystywała ruchy czynne, mające na celu wyrobienie siły mięśniowej, odwagi, zręczności, za pomocą ćwiczeń na przyrządach i z przyborami. Stosował również masaż leczniczy. Pod koniec lat 90. XIX w., idąc z postępem oraz w oparciu o własne, kilkudziesięcioletnie doświadczenie, stosował już różne metody lecznicze, które osobiście wykonywał. Wykonywał też masaż „w całej rozciągłości, z uwzględnieniem wszelkich ostrożności, unikaniem obcesowego i zbyt silnego działania, oraz jak najmetodyczniej”. Pacjenci rozpoczynający gimnastykę zdrowotną i leczniczą byli konsultowani przez współpracującego z Zakładem lekarza, którzy byli chętnie zapraszani przez właściciela do zwiedzania i zapoznania się ze stosowanymi metodami. Miesięczna opłata za gimnastykę leczniczą wynosiła od 12 do 30 rs. Ubogim udzielano pomocy bezpłatnie.

Majewski w drugiej połowie XIX w. uznawany był w Warszawie za prekursora zorganizowanych ćwiczeń leczniczych. Powszechnie uchodził za specjalistę z zakresu gimnastyki leczniczej, przez długi czas był jedynym w Warszawie specjalistą w tej dziedzinie. Był znanym i uznanym pedagogiem, który w swoim Zakładzie kształcił zarówno gimnastyków, szermierzy, pływaków, nauczycieli wychowania fizycznego oraz specjalistów gimnastyki leczniczej i masażu.

Zaangażowany był także w działalność społeczną. Należał do Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów (WTC), w latach 1894–1895 był członkiem zarządu WTC. W sali gimnastycznej S. Majewskiego, przy Nowym Świecie 5, w dniu 5 grudnia 1905 r. odbyło się walne zebranie, które wybrało tymczasowe władze Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Warszawie z prezesem Tadeuszem Trzcińskim na czele (po jego rezygnacji prezesem został Klemens Starzyński). Gniazdo przyjęło imię Tadeusza Kościuszki i liczyło 989 członków czynnych. Podczas tego spotkania, wyłoniono też komisję do opracowania statutu towarzystwa.

Jest autorem publikacji pt. Przewodnik do gimnastyki higienicznej, zastosowany głównie do użytku domowego, wydanej w Warszawie w 1874 r. oraz artykułów na temat gimnastyki i innych dyscyplin sportowych. Do najważniejszych należy praca pt. O rozwoju gimnastyki, „Przewodnik Gimnastyczny «Sokół»” 1881, R.1, nr 5, s.36-38; Zabawy dzieci, „Przewodnik Gimnastyczny «Sokół»” 1888, R.8, nr 1, s.7. Zmarł w Warszawie 29 stycznia 1913 r. w wieku 78 lat.

Sławomir Jandziś, Mariusz Migała

Opracowano na podstawie: Majewski S.: Przewodnik do gimnastyki higienicznej, zastosowany głównie do użytku domowego, Warszawa 1874; idem: O rozwoju gimnastyki, „Przewodnik Gimnastyczny «Sokół»” 1881, R.1, nr 5; idem: Zabawy dzieci, „Przewodnik Gimnastyczny «Sokół»” 1888, r.8, nr 1; Zakład Gimnastyczno-Leczniczy. Szkoła Pływania i Fechtunku Stanisława Majewskiego, [w:] Dobrzycki  H.F.: Zdrojowiska, zakłady lecznicze i stacye klimatyczne w guberniach Królestwa Polskiego i w najbliższych guberniach cesarstwa oraz prywatne zakłady lecznicze w Warszawie, Warszawa 1896, s.251-252; Wiśniakowski J.: Księga adresowa miasta Warszawy. wyd. I., Warszawa 1896, s.54;  Pierwsza szkoła gimnastyczna w Warszawie, „Przewodnik Gimnastyczny <Sokół>” 1881, R.1, nr 7, s.53-54; „Kurier Warszawski” 1913, nr 52, s.2 (nekrolog); M.O.: Nieco o rozwoju gimnastyki w Warszawie, „Przewodnik Gimnastyczny <Sokół>” 1882, R.2, nr 10, s.77-78; nr 11, s.86-87; idem: Gimnastyka w Królestwie Polskim ze szczególnym uwzględnieniem miasta Warszawy. Księga pamiątkowa ku uczczeniu dwudziestej piątej rocznicy założenia Towarzystwa Gimnastycznego Sokół we Lwowie, Lwów 1892; K. Starzyński: Geneza i dzieje „Sokola” w Kongresówce 1905-1930, „Przewodnik Gimnastyczny” <Sokół>” 1931, R.50, nr 6, s.. 101-110; Ferens W.: Znaczenie pierwszych wystaw higienicznych w Warszawie dla rozwoju wychowania fizycznego i sportu, „Wychowanie Fizyczne i Sport” 1958, nr 2-3, s.535–537; Wroczyński R.: Powszechne dzieje wychowania fizycznego i sportu, wyd.2, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1985, s.136; Jandziś S., Puszczałowska-Lizis E., Kiljański M.: Gimnastyka lecznicza w działalności zakładów gimnastycznych na ziemiach polskich przed 1914 r. „Fizjoterapia Polska” 2014, vol.14, nr 1, s.74–84; Hądzelek K.: Stanisław Julian Majewski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1974, s.190.