Artykuł SH (1/2023)

Wkład Eugeniusza Piaseckiego (1872-1947) w rozwój fizjoterapii cz.1

Profesor Eugeniusz Piasecki to lekarz, higienista, wybitny naukowiec, teoretyk wychowania fizycznego, prekursor nowej dyscypliny naukowej – nauk o kulturze fizycznej. Jego wkład w rozwój i reformę wychowania fizycznego oraz organizację kształcenia specjalistów w zakresie szeroko pojętej kultury fizycznej w Polsce jest powszechnie znany. Mniej znany jest dorobek w zakresie fizjoterapii, higieny i profilaktyki zdrowotnej, które realizował we Lwowie w latach 1899–1915. Z okazji obchodzonej niedawno 150. rocznicy urodzin Profesora, postanowiono przypomnieć jego wkład w rozwój fizjoterapii.

Eugeniusz Witold Piasecki urodził się 13 listopada 1872 r. we Lwowie przy ul. Kąpielowej 6 w Zakładzie Wodoleczniczym Kisielka, którego dyrektorem był jego ojciec Wenanty Piasecki, doktor wszech nauk lekarskich, pionier wychowania fizycznego i jeden z pierwszych krzewicieli fizjoterapii oraz hydroterapii w Galicji. Wyrastał w szczęśliwej rodzinie pod opieką matki Klementyny Tekli z Hendrichów oraz w gronie rodzeństwa: Klemensa, Walentyny i Zofii. W 1880 r. rodzina Piaseckich przeprowadziła się do Zakopanego, gdzie ojciec kupił zakład wodoleczniczy w Kuźnicach, a po jego sprzedaży rozpoczął budowę nowoczesnego zakładu wodoleczniczego „Klemensówka” przy ul. Chramcówki 36. Ze względu na edukację dzieci, rodzina Piaseckich w Zakopanem mieszkała w sezonie wakacyjnym, natomiast w pozostałych miesiącach w Krakowie, gdzie dr W. Piasecki w latach 1885–1890 prowadził Zakład Gimnastyki Leczniczej i Higienicznej.  

W 1890 r. młody Piasecki ukończył gimnazjum w Krakowie i podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego. Rok później, za namową ojca, przeniósł się do Krakowa, by studiować medycynę na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym czasie aktywnie działał w krakowskim „Sokole” oraz był uczestnikiem kursu gimnastyki dla nauczycieli szkół średnich i ludowych. Dzięki współpracy z prof. Henrykiem Jordanem (1842–1907) poznał jego poglądy na wychowanie fizyczne oraz rekreację dzieci i młodzieży. Pod koniec studiów pełnił funkcję przewodnika w Parku Jordana w Krakowie.

Ryc. Eugeniusz Piasecki (1872-1947)

Dyplom doktora wszech nauk lekarskich uzyskał 23 grudnia 1896 r. Po zdaniu państwowego egzaminu dla nauczycieli gimnastyki w szkołach średnich i seminariach nauczycielskich, w 1899 r. podjął pracę pomocnika nauczyciela w VI Gimnazjum w Podgórzu. W 1904 r. przy szkole stworzył Klub Gimnastyczno-Sportowy, który w 1907 r. przekształcił się w Pogoń Lwów, którego został prezesem (do listopada 1909 r.), a następnie członkiem honorowym klubu. W IV Gimnazjum pracował do 1914 r.

W tym samym roku rozpoczął wszechstronną i systematyczną pracę naukową, publikując pierwszą swą pracę naukową zatytułowaną Wpływ ćwiczeń cielesnych na rozwój psychiczny młodzieży. Zbiegło się to z momentem, gdy na posiedzeniach T.N.S.W. we Lwowie poddano gimnastykę niemiecką ostrej krytyce i żądano zasadniczej reformy. E. Piasecki zaangażował się w tę akcję. W 1901 r. podczas posiedzenia Towarzystwa Lekarskiego we Lwowie wygłosił wykład i zademonstrował zasady szwedzkiej gimnastyki wychowawczej. Zorganizował wiele spotkań z przedstawicielami T.N.S.W., Towarzystwa Higienicznego, Towarzystwa Pedagogicznego, Związku Sokolego i Sokoła-Macierzy. Przekonując do systemu szwedzkiego, zwalczał siłactwo i akrobatyzm niemiecki. Za podstawę reformy przyjął połączenie systemu szwedzkiego, opartego o anatomię i fizjologię człowieka, z systemem angielskim, którego charakteryzował bogaty zestaw gier i sportów uprawianych na wolnym powietrzu.

Eugeniusz Piasecki z fizjoterapią stykał się od dziecka. Mieszkając w zakładach wodoleczniczych we Lwowie i Zakopanem miał okazję do poznania gimnastyki leczniczej, hydroterapii, elektroterapii, masażu i dietetyki. Ojciec wszczepiał mu rozsądne poglądy związane z wychowaniem fizycznym i fizjoterapią, chroniąc od jednostronności, a jednocześnie kładąc fundament późniejszego kierunku osobistego rozwoju. Poza tym praca zawodowa oraz poglądy i zasady życiowe ojca były dla niego źródłem inspiracji. Po latach napisał: już od dzieciństwa byłem wprawiany do ćwiczeń fizycznych przez mego ojca. Opisuje również praktyczne doświadczenia jakie nabył w trakcie pracy w zakładach ojca: W latach 1885–1890, kiedy ojciec mój prowadził w Krakowie własny zakład dla gimnastyki leczniczej i higienicznej, byłem mu już pomocny w udzielaniu nauki, podobnież w sezonie letnim w Zakładzie Wodoleczniczym w Zakopanem, gdzie w latach 1892–1897 prowadziłem naukę gimnastyki samodzielnie. Na kształtowanie się poglądów i zainteresowań E. Piaseckiego miała wpływ także atmosfera panująca w domu rodzinnym: od lat zajmowałem się teorią gimnastyki, co mi ułatwiała dość bogata biblioteka ojca. W 1894 r. zorganizował cieszący się dużym powodzeniem wakacyjny kurs gimnastyki leczniczej, który prowadził już jako wprawny gimnastyk i przodownik Parku Jordana, w sali Zakładu Wenantego Piaseckiego trzy razy w tygodniu.

W swoją pierwszą zagraniczną podróż naukową wybrał się w 1897 r. do Wiednia, gdzie pod kierunkiem uznanego specjalisty Antoniego Buma studiował zasady gimnastyki leczniczej. Pobyt w Wiedniu wykorzystał do poznania pierwszej w Europie Katedry Wodolecznictwa Uniwersytetu Wiedeńskiego, kierowanej przez prof. Wilhelma Winternitza (1834-1917). Przebywał tam przez miesiąc, od 14 marca do 15 kwietnia 1897 r. Pobyt został udokumentowany stosownym certyfikatem. Staż naukowy w stolicy Monarchii Austro-Węgierskiej i nowe doświadczenia skłoniły go do refleksji dotyczącej zbyt małego wykorzystania hydroterapii w polskim lecznictwie. Ugruntowały również w przekonanie, że nie ma przeciwieństwa między umiejętną medycyną a umiejętną hydroterapią.

Lata pobytu w Krakowie bardzo trafnie przedstawił K. Toporowicz, pisząc: Opuszczał więc E. Piasecki Kraków nie tylko jako w pełni wykształcony lekarz, specjalista gimnastyki leczniczej i fizjoterapii oraz nauczyciel wychowania fizycznego, bogaty w doświadczenia, ale również jako człowiek dobrze zorientowany na nowoczesne rozwiązania w dziedzinie wychowania fizycznego.

Eugeniusz Piasecki jako młody lekarz nie uległ pokusie, by objąć po ojcu Zakład wodoleczniczy w Zakopanem, i po krótkim wahaniu wybrał drogę wychowawczą, naukową, a zarazem reformatorską. W dniu 25 czerwca 1899 r. Ministerstwo Wyznań i Oświecenia w Wiedniu mianowało Piaseckiego na rzeczywistego nauczyciela gimnastyki w c. k. Gimnazjum IV we Lwowie. W tych okolicznościach wraz z żoną Gizelą Marią Szelińską (1877-1946) z rodziny Silberfeld-Krasnik, przeprowadził się do rodzinnego miasta. Od 9 sierpnia 1899 r. rozpoczął pracę jako nauczyciel gimnastyki i lekarz szkolny. Do końca pobytu w stolicy Galicji, czyli do wybuchu I wojny światowej, było to jego podstawowe miejsce pracy. Jako nauczyciel gimnastyki, a od 1912 r. jako zawodowy inspektor gimnastyki, podejmował wiele cennych inicjatyw zdrowotno-higienicznych, reformatorskich, naukowych i organizacyjnych. Działania Piaseckiego zostały docenione przez władze i Rada Szkolna Krajowa w 1912 r. powołała go na stanowisko zawodowego inspektora gimnastyki na teren Galicji Wschodniej. Zadaniem inspektora było nadzorowanie nauki gimnastyki w gimnazjach, szkołach realnych i seminariach nauczycielskich. Piasecki jako inspektor nadzorował łącznie 116 szkół.

Praca pedagogiczna dawała mu dużo satysfakcji, ale Piasecki był przede wszystkim doktorem wszech nauk medycznych. Niestety, w tym czasie ukończenie uniwersyteckich studiów lekarskich nie gwarantowało pracy. Polityka rządu austriackiego sprawiła, że w Galicji, pomimo ogromnych potrzeb zdrowotnych mieszkańców, nie było etatów dla lekarzy. W takich okolicznościach wielu absolwentów medycyny zmuszonych było podejmować pracę m.in. w oświacie.

Sławomir Jandziś, Mariusz Migała, Beata Skolik (c.d.n.)